Leerprocessen en subtypes bij kinderen met Developmental Coordination Disorder (DCD)

1
Leerprocessen en subtypes bij kinderen met
Developmental Coordination Disorder (DCD)
Stefanie Pieters
Gesteund door

• Promotor
• Prof. dr. Annemie Desoete
• Copromotoren
• Prof. dr. Herbert Roeyers
• Prof. dr. Hilde Van Waelvelde

2
Overzicht presentatie

• Probleemstelling
• Onderzoeksdesign
• Preliminaire resultaten

3
Een waaier aan termen (Magalhaes, Missiuna,
Wong, 2006)

• Developmental Coordination Disorder
• Specific developmental disorder of motor function
• Clumsy children (onhandige kinderen)
• Developmental dyspraxia (ontwikkelingsdyspraxie)
• Handwriting problems
• Hand-eye coordination problems
• Sensory integration dysfunction
• Deficits in attention, motor control and
  perception (DAMP)
• Minor neurological dysfunction

4
Developmental Coordination Disorder (DCD)

• DSM-IV-TR (APA, 2000)
• A. Dagelijkse activiteiten met motorische
  coördinatie duidelijker slechter dan verwachting
  o.b.v. CL en IQ
• B. Interferentie schoolse activiteiten of
  dagelijks leven
• C. Geen medische aandoening (vb. cerebrale
  parese) of ASS
• D. Verstandelijke beperking motorische
  moeilijkheden ernstiger dan verwacht
• ? Gebruik in onderzoek

5
Specific Developmental Disorder of Motor Function
(SDDMF)

• ICD-10 (WHO, 1992)
• Ernstige stoornis van de ontwikkeling van
  motorische coördinatie
• Geen verklaring i.t.v. IQ of een specifieke
  aangeboren of verworven neurologische stoornis
• Meestal een uitgesproken onrijpheid van het
  zenuwstelsel
• Choreatiforme (snel, ongericht) bewegingen van
  niet ondersteunde ledematen of spiegelbewegingen
• Gestoorde fijne en grove motorische coördinatie
• Exclusies afwijkingen van gang en beweging,
  coördinatiegebrek, ten gevolge van
  zwakzinnigheid
• Gebruik in de praktijk (RIZIV)
• DSM-IV-TR, behalve interferentie met dagelijks
  leven

6
Bespreking DSM-IV-TR inclusiecriteria DCD o.b.v.
review (n176) (Geuze et al., 2001)

• CRIT. A - motorisch functioneren
• Meest gebruikt M-ABC (2) of TOMI (50)
• Cut-off pc 5 - 20 (ngl. type studie)
• 97 studies lt pc 15 of -1 SD

7
Bespreking DSM-IV-TR inclusiecriteria DCD o.b.v.
review (n176) (Geuze et al., 2001)

• CRIT. C - geen medische aandoening/ASS
• Medische aandoening
• Moeilijk om te operationaliseren
• Bijna alle studies voldaan, zonder
  verduidelijking methode (uitz. 1 studie)
• ASS 0 studies

8

• Vaststellingen
• Prevalentie 6 (APA, 1994)
• Vlaanderen/België?
• Zeer heterogene stoornis / comorbiditeit eerder
  regel dan uitzondering (Kaplan et al., 1998)
• ADHD 50 (Gillberg, 2003 Kadesjo Gillberg,
  2001)
• Leerstoornissen onderscheid dyscalculie /
  dyslexie?

• Onderzoeks-vragen
• Prevalentie DCD en dyscalculie in CAR?
• Co-morbiditeit DCD en dyscalculie in CAR?
• DCD dyscalculie gt DCD dyslexie in CAR?

9
Methode

• Registratie
• Aanmeldingsklacht
• RIZIV-code
• ICD-10 codes
• ? 3658 patiënten CAR Vlaanderen

10

• Subtypes binnen DCD vanuit verschillende
  benaderingen (Visser, 2007)
• Empirische benadering
• Initiële focus descriptieve analyse van
  motoriekLater clusteranalyse
• Grote verschillen, naargelang gebruikte
  instrumenten
• Geen eenduidigheid, tenzij één gemeenschappelijk
  subtype gegeneraliseerd sensomotorisch deficit
• Voorbeeld Lyytinen Ahonen (1988) Hoare
  (1994) Miyahara (1994) Dewey Kaplan (1994)
  Wright Sugden (1996) Macnab, Miller
  Polatajko (2001)

11

• Subtypes binnen DCD vanuit verschillende
  benaderingen (Visser, 2007)
• Klinische benadering
• Klinische kijk op subtypes
• Vanuit kritiek op DSM-IV (omschrijving van een
  té brede categorie)
• 3 categorieën met subtypes daarbinnen
• Onhandige kinderen trage en niet effectieve
  bewegingen
• Onverwachte bewegingen tremor, tics
• Dyspraxie slecht plannen van motorische taken
• Voorbeeld Deuel (1992) David et al. (1981)

12

• Subtypes binnen DCD vanuit verschillende
  benaderingen (Visser, 2007)
• Procesgeoriënteerde benadering
• Model van psychomotorisch functioneren
• 3 subprocessen bij een beweging
• Programmeren van de beweging ophalen uit LTM
• Parameterbepaling van de beweging kracht en
  tempo
• Initiatie van de spieren activeren van
  motorische componenten
• Voorbeeld Smits-Engelsman et al. (1994) Van
  Galen et al. (1993) Schoemaker et al. (1994)

• Besluit
• Inconsistente subtypes binnen DCD die geen
  rekening houden met comorbide problemen

13

• Vaststelling 4 subtypes van rekenstoornissen
• Semantische geheugendyscalculie (Geary, 2004)
• Problemen met snel en accuraat oproepen van
  rekenfeiten
• Profiel komt niet overeen met jongere kinderen
  (deficithypothese) (Desoete Roeyers, 2002
  Geary, 2004)
• Procedurele dyscalculie (Geary, 2004)
• Problemen met begrippen en complexe algoritmes
• Vertraagde ontwikkeling (retardatiehypothese)
• Visuospatieel subtype van dyscalculie (Geary,
  2004)
• Visueel-ruimtelijke problemen
• Getallenkennisdyscalculie (McCloskey Macaruso,
  1995)
• Problemen met lezen, schrijven en vergelijken van
  Arabische cijfers

• Onderzoeksvraag
• Gevonden subtypes algemene ontwikkelingsvertragin
  g (retardatiehypothese) of afwijkend profiel
  (deficithypothese)?

14

• Vaststellingen
• DCD vaker in BuO type 8 (Van Waelvelde De Mey,
  2007)
• ? kans dat visueel-perceptuele problemen ook vaak
  voorkomen in combinatie met DCD
• kans dat kinderen met DCD ook in aanmerking komen
  voor diagnose VSLD
• Inconsistente subtyperingen (Hoare, 1994 Macnab,
  Miller, Polatajko, 2001 Wright Sugden, 1996)
  die geen rekening houden met comorbiditeit
  (Visser, 2007)
• Subtyperingen binnen DCD enkel o.b.v.
  (perceptueel-)motorische variabelen (Visser,
  2003 Wright Sugden, 1996)

• Onderzoeks- doel
• Relatie tussen DCD en dyscalculie
  gedifferentieerd in beeld brengen
• Zoeken naar subtypes o.b.v. cognitieve,
  motorische én perceptueel-motorische variabelen
• PLEIDOOI VOOR HET INTEGREREN VAN ONDERZOEK NAAR
  SUBTYPES MET ONDERZOEK NAAR COMORBIDITEITEN
  (Visser, 2007)

15
Comorbiditeit

• Samen voorkomen van 2 of meer stoornissen (Neale
  Kendler, 1995)
• Verschillende hypothesen
• Kansmodel (Neale Kendler, 1995) biedt geen
  verklaring
• DCD 1.7 -15.6
• Dyscalculie 3 - 13.8
• Kaplan et al. (1998) 33 DCD bij kinderen met
  leer- en gedragsproblemen
• Neuropsychologische profiel comorbide groep
  vergelijken met geïsoleerde groepen (Willcutt, et
  al., 2005) ? 3 hypothesen

16
Comorbiditeit

• Fenocopy hypothese
• Eén van de stoornissen (DCD of dyscalculie) is
  primair en veroorzaakt de symptomen (motorische
  of rekenproblemen) van de andere stoornis, zonder
  bijhorende cognitieve profiel
• Prestaties comorbide groep verschillen niet
  significant van de geïsoleerde groepen
• Bijvoorbeeld Het kind is ervan overtuigd dat hij
  de cijfers niet mooi (motorisch) kan schrijven en
  dus ook niet goed kan rekenen
• (Pennington, 2006 Rhee et al., 2005 Wilcutt et
  al., 2005)

17
Comorbiditeit

• Cognitief subtype of cross-assortment hypothese
• De comorbiditeit van beide stoornissen vormt een
  andere, verzwarende derde stoornis die
  onafhankelijk is van de aparte stoornissen
• Bijvoorbeeld Kinderen met DCD en dyscalculie
  vallen anders uit wat betreft motorische en
  rekenvaardigheden dan kinderen met DCD en
  kinderen met dyscalculie. Ze hebben bovendien
  bijv. nog meer visueel-preceptuele problemen.
• (Pennington, 2006 Rhee et al., 2005 Wilcutt et
  al., 2005)

18
Comorbiditeit

• Etiologisch subtype hypothese of
  three-independent disorders
• Eénzelfde etiologie ligt aan de basis van de
  comorbiditeit van DCD en dyscalculie. Dit leidt
  tot verschillende aandoeningen, waaronder DCD,
  dyscalculie en comorbide DCD en dyscalculie
• Kinderen uit de comorbide groep vertonen een
  combinatie van deficits die ook geassocieerd zijn
  met DCD en dyscalculie afzonderlijk
• Bijvoorbeeld Kinderen met een comorbide
  problematiek vertonen geen significant slechtere
  resultaten dan kinderen met geïsoleerde DCD of
  dyscalculie
• (Pennington, 2006 Rhee et al., 2005 Wilcutt et
  al., 2005)

19
Voorspellingen van testprestaties o.b.v.
comorbiditeitsmodellen
Controlegroep DCD groep Dyscalculiegroep Comorbide groep
Fenocopy hypothese a b b b
Cognitief subtype hypothese a b b gt b b
Etiologische subtype hypothese a b b b b
a, b scores, met a de hoogste score en b de
zwakste score
20
Onderzoeksvraag

• Kunnen we op basis van de tekorten die de
  co-morbide groep vertoont de fenocopy hypothese,
  de etiologische subtype hypothese of de cognitief
  subtype hypothese ondersteunen?

21
Comorbiditeitsstudie

• Normaalbegaafde (IQ 85) kinderen van 7-13 jaar
  met diagnose van een leerstoornis en/of DCD en/of
  AD(H)D
• Klinische diagnose en klinische score op
  relevante test (voldaan aan discrepantie-,
  exclusie- en resistentiecriterium)
• Matching met controlekinderen obv leeftijd (CL en
  CL-1) en geslacht
• Recrutering via scholen, CAR en privé-therapeuten
• 4 testmomenten

22
Testbatterij

• Lezen (automatisatie)
• EMT bestaande woorden (Brus Voeten, 1999)
• Klepel niet-bestaande woorden (van den Bos,
  Spelberg, Scheepstra, de Vries, 1994)
• i.f.v. leesroutes
• Fonologisch niet bestaande woorden spellend
  lezen
• Orthografisch bestaande woorden
  herkennend/vloeiend lezen
• Auditieve leesstoornis EMT gtgt Klepel
• Visuele leesstoornis EMT Klepel

23
EMT
Klepel

• Resultaten uitgedrukt in
• Ruwe score
• Standaardscore

24
Testbatterij

• Begrijpend leestest (Aarnoutse, 1996)
• i.f.v. hyperlexie technisch lezen gtgt
  begrijpend lezen
• Spellen
• PI dictee (Geelhoed Reitsma, 2000)
• i.f.v. dyslexie

25
Begrijpend leestest vb. 1ste leerjaar

• Resultaten uitgedrukt in
• Ruwe score
• C-score
• Decielscore

26
PI-dictee

• Resultaten uitgedrukt in
• Ruwe score
• Percentielscore

27
Testbatterij

• Rekenen
• TTR rekenfeiten (de Vos, 1992)
• i.f.v. semantische geheugendyscalculie
• KRT-R (Baudonck et al., 2006)
• Hoofdrekenen i.f.v. procedurele dyscalculie
• Getallenkennis i.f.v. getallenkennisdyscalculie
• Tedi-math (Grégoire et al., 2004)
• Triple Code Model
• SVS (Cornoldi et al., 2003)
• i.f.v. visuospatieel subtype van dyscalculie

28

• Resultaten uitgedrukt in
• Ruwe score
• Percentielscore

TTR
29
KRT-R (2e leerjaar)
Getallenkennis
Hoofdrekenen

• Resultaten uitgedrukt in
• Ruwe score
• Percentielscore

30
Tedi Math
Subtest R.U. Max Pc
1. Telrij kennen totaal 14
2. Tellen totaal 13
3. Getallenkennis totaal 171
4. Logisch denken totaal 18
5. Rekenoperaties totaal 81
6. Schattend rekenen totaal 18
voorbeeld
Subtest R.U. Max Pc
1. Telrij kennen
1.1 Zo ver mogelijk tellen 2
1.2 Tellen met een bovengrens 2
1.3 Tellen met een benedengrens 2
1.4 Tellen beneden- en bovengrens 2
1.5 Verdertellen 2
1.6 Terugtellen 2
1.7 Sprongen tellen (sequentieel tellen) 2
1. Telrij kennen totaal 14

• Resultaten uitgedrukt in
• Ruwe score
• Percentielscore

31
SVS Cornoldi
1 2 3 4
2. Is het kind in staat om gebruik te maken van de beschikbare ruimte op het blad bij het tekenen?
3. Kan het kind werken met materiaal dat onafhankelijk en gecoördineerd gebruik van beide handen vraagt, zoals een schaar, een tekendriehoek of een liniaal?
4. Verstaat het kind mondelinge instructies of teksten die betrekking hebben op ruimtelijke relaties?
5. Is het kind in staat om complexe alledaagse handelingen uit te voeren, zoals het knopen van schoenveters?
6. Beschikt het kind over een goed begrip van de ruimtelijke relaties bij het rekenen en kan hij of zij de getallen correct onder elkaar schrijven?
7. Heeft het kind een goed vermogen tot ruimtelijke oriëntatie?
8. Kan het kind goed tekenen?
12. Kan het kind omgaan met een leeromgeving waarin visueel-ruimtelijke vaardigheden vereist zijn?
15. Is het kind een goede observator van de omgeving waarin hij of zij leeft?
16. Toont het kind interesse in nieuwe objecten en kan hij of zij ermee omgaan?
VSLD-score
verbalescore
1 2 3 4
1. Kan het kind gemakkelijk materiaal zoals namen, informatie en gedichten uit zijn of haar hoofd leren?
10. Heeft het kind een goed leerniveau bereikt op het gebied van taal voor zijn of haar leeftijd?
Signaal voor VSLD VSLD-score lt RU 21 én verbale
score gt RU 5
32
Testbatterij

• Motoriek
• M-ABC 2 (Henderson Sugden, 2007)
• Handvaardigheid, mikken en vangen en evenwicht
• SOS (Smits-Engelsman, Vrenken, Stevens Van
  Hagen, 1999)
• Schrijfmotorische vaardigheden
• Beery VMI (Beery, Buktenicka, Beery, 2004)
• Visueel-motorische vaardigheden, visuele
  perceptie en motorische coördinatie

33
M-ABC 2
Leeftijdsband 2 (7 - 10 jaar)
Leeftijdsband 3 (11 - 16 jaar)

• Handvaardigheid
• Draaien van pinnetjes
• Construeren van een driehoek
• Fietspadspoor
• Mikken en vangen
• Vangen met één hand
• Mikken op een schijf
• Evenwicht
• Balanceren op twee plankjes
• Achterwaartse koorddansersgang
• Zig-zag hinkelen

• Handvaardigheid
• Pinnetjes plaatsen
• Veter rijgen
• Schrijfspoor
• Mikken en vangen
• Vangen met twee handen
• Pittenzakje op de mat gooien
• Evenwicht
• Balanceren op een plankje
• Koorddansersgang
• Hinkelen op de matten

• Resultaten uitgedrukt in
• Ruwe score
• Percentielscore

34
SOS-07
jos is in de wei hij eet koek mus is er ook zij
zit op een muur en is heel blij Mus vliegt naar
het hek, ze fluit een vrolijk lied. Jos loopt
naar het musje toe. Wat een mooi liedje is
dat! Dan ziet Jos een poes hoog in de boom. Ben
je daarom zo blij Mus, omdat poes bang in de boom
zit? Poes schreeuwt "miauw, miauw..." wel 10
keer achter elkaar. Jos rent naar poes toe en wil
haar helpen. Maar het vogeltje wordt nu boos.
Poes zat mij achterna en nu is ze bang. Laat haar
daar maar lekker zitten want ik heb
geen medelijden met haar. Maar Jos gaat poes wel
helpen.
35
SOS-07

• Resultaten uitgedrukt in
• Ruwe score
• Percentielscore

Scoring van de eerste 5 zinnen Vloeiendheid
kan het kind de pen vloeiend over het papier
sturen? Overgangen hoe worden de letters met
elkaar verbonden? Gemiddelde grootte en
regelmatigheid grootte hoe is de grootte van de
letters en hoe verhouden de letters zich
onderling tot elkaar? Woordspaties en
regelverloop Kan het kind de letters en woorden
op de juiste plaats op het papier
krijgen? Scoring van het totaal aantal
geschreven letters
36
Beery VMI
1. KOPIEERTAAK 27 figuren te kopiëren van
eenvoudig naar moeilijk

• Resultaten uitgedrukt in
• Ruwe score
• Standaardscore
• Percentielscore

37
Beery VMI
2. VISUELE PERCEPTIE TAAK dezelfde figuur
aanduiden

• Resultaten uitgedrukt in
• Ruwe score
• Standaardscore
• Percentielscore

38
Beery VMI
3. MOTORISCHE COORDINATIE TAAK tussen de
lijntjes tekenen

• Resultaten uitgedrukt in
• Ruwe score
• Standaardscore
• Percentielscore

39
Testbatterij

• Auditieve functies
• Spraakonderzoek
• i.f.v. fonetische/tonologische spraakstoornis of
  verbale dyspraxie
• Proef Fonologisch Bewustzijn (Elen, 2006)
• Rijmen
• Segmenteren
• Samenvoegen
• Nonsenswoorden nazeggen

40
PFB

• Resultaten uitgedrukt in
• Ruwe score
• Percentielscore

41
Testbatterij

• Verkorte intelligentie
• (Grégoire, 2000 Wechsler et al., 2002)
• Subtests overeenkomsten, plaatjes ordenen,
  blokpatronen en woordkennis
• Betrouwbaarheidscoëfficiënt .92
• Validiteit .93
• Correlatie met totale IQ volledige WISC-III .92

42
Verkorte intelligentie WISC-III
1. OVEREENKOMSTEN Vermogen tot verbale
begripsvorming, abstractievermogen

• Ik noem 2 dingen en jij moet zeggen wat de
  overeenkomst tussen die dingen is. Dus op welke
  manier die twee dingen gelijk zijn.
• Kaars - lamp
• Wol - zijde

43
Verkorte intelligentie WISC-III
2. PLAATJES ORDENEN Logisch denken
44
Verkorte intelligentie WISC-III
3. BLOKPATRONEN Analyse en synthese
45
Verkorte intelligentie WISC-III
4. WOORDKENNIS Passieve woordenschat, het aantal
gekende woorden als maat voor de bekwaamheid tot
leren

• Ik zal nu een paar woorden noemen. Luister goed
  en vertel me wat elk woord betekent.
• Huis
• Boom
• Sprookje
• Bedreigen
• Absorberen
• Amendement

• Resultaten uitgedrukt in
• Ruwe score
• Normscore

46
Verkorte intelligentie WISC-III
Omzetting som normscores 4 subtests naar TIQ
47
Testbatterij

• Diepteinterview
• i.f.v. kwalitatieve resultaten
• Voorbeeld Hoe beleven kinderen met DCD de les
  turnen?

48
Vragenlijsten

• Vragenlijst voor Gedragsproblemen bij Kinderen
  (VvGK) versie ouders en leerkracht (Oosterlaan
  et al., 2000)
• Aandachtstekort
• Hyperactiviteit/impulsiviteit
• Oppositioneel opstandige gedragsstoornis (ODD)
• Gedragsstoornis (CD)
• Gedragsvragenlijst voor kinderen van 6-18 jaar
  (CBCL) (Achenbach, 2004 Verhulst et al., 1990)

49
CBCL
Domein Score Interpretatie
Internaliserende schaal
Angstig depressief
Teruggetrokken depressief
Somatische klachten
Internaliserend totaal
Externaliserende schaal
Grensoverschrijdend gedrag
Agressief gedrag
Extenaliserend totaal
Overige
Sociale problemen
Denkproblemen
Aandachtsproblemen
Andere problemen
Totaal
50
Verkennende studie

• 4 groepen
• Controlekinderen
• Kinderen met DCD
• Kinderen met dyscalculie
• Kinderen met DCD dyscalculie
• Onderzoeksinstrumenten
• Subtest blokpatronen WISC-III (Barnes et al.,
  2002 Cirino et al., 2007)
• SVS (Cornoldi et al., 2003)
• Beery VMI (Beery, Buktenicka, Beery, 2004)

51
Preliminaire onderzoeksresultaten
52
Comorbiditeit van motorische, visueel-perceptuele
en rekenproblemen

• Gillberg (1986) Deficits in attention, motor
  control and perception (DAMP)
• gegroeid vanuit Minimal Brain Damage (MBD)
• kritiek op de term vage omschrijving en
  onduidelijke grenzen tussen DAMP en
  gedragsstoornissen en DAMP en ADHD
• Rourke (1989) Nonverbal learning disorder
  (NLD)
• motorische, perceptuele en rekenproblemen
• auditief en verbaal gt visueel en tactiel
• omstreden term

53
NLD

• Vaardigheden goede geluidswaarneming, goed
  auditief en verbaal geheugen, goede herhaling van
  verbale informatie, sterk verbaal
  associatievermogen en een grote verbale output
• Tekorten slechte verwerking van nieuwe en
  complexe informatie, onvoldoende begrip van
  inhoud, moeite met ingewikkelde denkprocessen,
  slecht inzicht in oorzaak- gevolgrelaties
• Invloed op de leerprestaties en de sociaal-
  emotionele ontwikkeling

54
Comorbiditeit van motorische, visueel-perceptuele
en rekenproblemen

• Cornoldi (2003) Visuospatial learning
  disability (VSLD)
• Specifieke groep binnen leerstoornissen
• Visueel-ruimtelijke problemen
• DCD
• Deficits in visueel-motorisch functioneren
• Tegenstrijdige resultaten wat betreft
  visueel-ruimtelijke problemen (Van Waelvelde et
  al., 2004 Wilson McKenzie, 1998)

55
Visuele perceptie?

• The interpretation and the organization of
  visual information (Kavale, 1982)
• Nodig om een puzzel te maken, een driehoek,
  cirkel of kubus te herkennen
• Verschillende definities, verwarring omtrent
  gebruikte terminologie

56
ICF (WHO, 2001) lt categorie mentale functies

• Perceptuele functies (b156)
• Specifieke mentale functies om sensorische
  stimuli te herkennen en te interpreteren
• Omvat auditieve, visuele, geur, smaak, tactiele
  en visuospatiele perceptie
• Visuele perceptie (b1561)
• Mentale functies die betrokken worden om vorm,
  grootte, kleur en andere visuele stimuli te
  onderscheiden
• Visuospatiële perceptie (b1565)
• Mentale functies die betrokken zijn bij het
  zichtbaar onderscheiden van de positie van een
  object in de ruimte en de relatie tegenover
  zichzelf

57
Wilson and McKenzie (1998)

• Review over typologiën van verwerken van
  informatie bij DCD
• Onderscheiden
• visuele perceptie
• kinestetische perceptie waarnemen van de
  bewegingen van het lichaam
• cross-modale perceptie transfer van informatie
  tussen sensorische modaliteiten

58
Wilson and McKenzie (1998) Visuele perceptie

• Oculaire factoren Low-level sensorisch en
  motorisch functioneren binnen de visuele
  modaliteit
• Voorbeeld visuele scherpte, vergentiecontrole,
  accomodatie, strabisme
• Visueel-perceptueel Visuospatiële taken die geen
  motorische component vereisen, zoals
  discriminatie op basis van lengte, figuur
  vervolledigen, visuele integratie
• Voorbeeld Visuele discriminatie van vorm,
  Gestalt Completion Test, Frostig Figure-Ground
  Perception

59
Wilson and McKenzie (1998)

• Complex visuospatieel (item score) visuospatiële
  taken met een motorische component zoals kopiëren
  van figuren en taken met constructie van blokken
• Voorbeeld Complexe figuur van Rey (kopieertaak),
  Beery VMI, subtests blokpatronen en figuur
  leggen van de WISC-III
• 4. Complex visuospatieel (schaalscore) De
  optelling van twee of meer visuospatiële items
• Voorbeeld Totaalscore van subtests
  blokpatronen en figuur leggen van de WISC-III
• Visuospatieel geheugen korte termijn geheugen en
  het zich herinneren van visuele informatie
• Voorbeeld Complexe Figuur van Rey (geheugentaak)

60

• ICF

• Wilson McKenzie (1998)

• Perceptuele functies
• auditieve, visuele, geur, smaak, tactiele en
  visuospatiele perceptie
• Visuele perceptie
• vorm, grootte, kleur en andere visuele stimuli te
  onderscheiden
• Visuospatiële perceptie positie van een object
  in de ruimte en de relatie tegenover zichzelf

• Oculaire factoren
• Visueel-perceptueel (geen motoriek)
• Complex visuospatieel (wel motoriek)
• Visuospatieel geheugen

61
DUS

• VISUELE PERCEPTIE (ICF) Mentale functies die
  betrokken worden om vorm, grootte, kleur en
  andere visuele stimuli te onderscheiden
• Bijvoorbeeld Beery VMI visual perception
• VISUELE MOTORIEK De mogelijkheid om visuele
  informatie te gebruiken om een motorische
  activiteit te kunnen volbrengen
• Bijvoorbeeld Beery VMI copy test en
  Blokpatronen (WISC-III)
• ? Wilson McKenzie complex visuospatieel
  (verwarrende term!)

62
DUS

• VISUOSPATIELE PERCEPTIE (ICF) Mentale functies
  die betrokken zijn bij het zichtbaar
  onderscheiden van de positie van een object in de
  ruimte en de relatie tegenover zichzelf
• onderdeel van visuele perceptie, naast o.a. ook
  (zie verder bij TVPS-3)
• Visuele discriminatie welke figuur is
  hetzelfde?
• Visueel geheugen welke figuur zag je hiernet?
• Visueel sequentieel geheugen in welke volgorde
  zag je deze figuren hiernet?
• Visuospatiele relaties welke tekening is
  verschillend?
• Visuele vormconstante welke vorm is hetzelfde?
• Visuele figuur-achtergrond waar zit dezelfde
  figuur verborgen?
• Visuele vervolmaking (closure) welke tekening
  zie je als de lijntjes worden doorgetrokken?

63
Doel studie

• Is er een verschil in visuele perceptie bij
  kinderen met NLD/VSLD, kinderen met DCD en
  controlekinderen?
• Vallen verschillende deelgebieden uit?

64
Opzet studie

• Inclusiecriteria NLD/VSLD groep
• Kinderen tussen 8 en 13 jaar oud met (een
  vermoeden van) de diagnose NLD/VSLD
• TIQ 85 (4 subtests Grégoire)
• PIQ-VIQ discrepantie min. 10 punten verschil
• SVS Cornoldi VSLD score lt pc 10
  verbale score gt pc 30
• NLD schalen aanwijzing voor NLD

65
NLD (Rourke) Classificatiecriteria 9-15 jarigen
Classificatieregel Instrumenten Rourke Eigen voorstel
Less than two errors on simple tactile perception and suppression vs. finger agnosia, finger dysgraphesthesia and astereognosis composite greater than 1 SD below the mean (90.9) ? Simple tactile-perceptual skills are superior to complex tactile-perceptual skills Finger Agnosia Fingertip Writing Tactile Form Recognition Tactile Perception /
(2) WRAT/WRAT- R standard score for Reading is at least 8 points greater than Arithmetic (85.7) ? Single-word reading is superior to mechanical arithmetic WRAT Reading, spelling and arithmetic scales EMT TTR
(3) Two of WISC/WISC-R Vocabulary, Similarities, and Information are highest of the Verbal scale (77.9) ? Straightforward and/or rote verbal skills are superior to those involving more complex processing (e.g. Comprehension) WISC-R Woordenschat Overeenkomsten (WISC-III)
66
NLD (Rourke) Classificatiecriteria 9-15 jarigen
Classificatieregel Instrumenten Rourke Eigen voorstel
(4) Two of WISC/WISC-R Block Design, Object Assembly, and Coding subtests are the lowest of the Performance scale (76.6) ? Complex visual-spatial-organizational skills and speeded eye-hand coordination are impaired WISC-R Blokpatronen Figuur Leggen (WISC-III)
(5) Target Test at least 1 SD below the mean (63.6) ? Memory for visual sequences is impaired Target Test Block recall (WMTB-C)
(6) Grip Strength within 1 SD of the mean or above vs. Grooved Pegboard Test greater than 1 SD below the mean (63.6) ? Simple motor skills are superior to those involving complex eye-hand coordination, especially under speeded conditions Grip strength test Grooved Pegboard Test Pinnetjes plaatsen (M-ABC 2)
67
NLD (Rourke) Classificatiecriteria 9-15 jarigen
Classificatieregel Instrumenten Rourke Eigen voorstel
(7) Tactual Performance Test Right, Left, and Both hand times become progressively worse vis-a-vis the norms (59.7) ? Complex tactile-perceptual and problem-solving skills under novel conditions are impaired Tactual Performance Test Tactual Performance Test
(8) WISC / WISC-R VIQ gt PIQ by at least 10 points (27.3) ? Verbal skills are superior to visual-spatial-organizational skills WISC-R WISC-III
The first 5 features Definite NLD 7 or 8 of these features Definite NLD 5 or 6 of these features Probable NLD 3 or 4 of these features Questionable NLD 1 or 2 of these features Low Probability of NLD
68
Venneri, Mammarella en collegas (2003-2005)

• SVS Cornoldi VSLD lt pc 10
• SVS Cornoldi verbale score gt pc 30
• Afwezigheid van verbaal intellectuele of
  socioculturele moeilijkheden
• Falen op minstens één van de taken van de
  visuospatiële werkgeheugenbatterij, aanbevolen
  door Cornoldi (bijv. Rey Complex Figure) of
  andere gerelateerde vaardigheden
• Score WISC-III Woordkennis mag niet kleiner
  zijn dan score WISC-III Blokpatronen

69
Williams en collegas (2008) IQ profiel ASS
NLD?

• VIQ gtgt PIQ (min. 15 punten)
• WISC-III Rekenen lt WISC-III Woordenkennis
  (min. 3 punten)
• WISC-III Blokpatronen lt WISC-III
  Woordenkennis (min. 3 punten)

70
Opzet studie

• Inclusiecriteria NLD/VSLD groep
• Kinderen tussen 8 en 13 jaar oud met (een
  vermoeden van) de diagnose NLD/VSLD
• TIQ 85 (4 subtests Grégoire)
• PIQ-VIQ discrepantie min. 10 punten verschil
• SVS Cornoldi VSLD score lt pc 10
  verbale score gt pc 30
• NLD schalen aanwijzing voor NLD

71
Opzet studie

• Inclusiecriteria DCD groep
• Kinderen tussen 8 en 13 jaar oud met M-ABC 2
  totaalscore lt pc 15 of deeltest (handvaardigheid,
  mikken en vangen, evenwicht) lt pc 5
• Exclusiecriterium
• Anderstaligen

72
Opzet studie testing

• Standaardtestbatterij (zie eerder)
• TVPS-3 (Martin, 2006) visuele perceptie
• JLOT (Benton, Hamsher, Varney, Spreen, 1983)
  visuospatiële perceptie
• WMTB-C subtest Block recall (Pickering
  Gathercole, 2001) visueel werkgeheugen
• P-TPT (Reitan Davison, 1974) tactiele
  perceptie
• WISC-III (Wechsler et al., 2002) rekenen en
  figuur leggen (visuele motoriek)
• Primary Mental Abilities (PMA) subtest ruimtelijk
  inzicht (Thurstone Thurstone, 1962) visuele
  perceptie
• Vragenlijsten NLD schalen (Serlier, 2006) en SCQ
  Levensloop (Warreyn, Raymaekers en Roeyers, 2004)

73
TVPS-3
1. VISUAL DISCRIMINATION
Welke van deze tekeningen onderaan is net
hetzelfde als bovenaan?
74
TVPS-3
2. VISUAL MEMORY
5 sec. aanbieden van volgende figuur
Welke tekening is net hetzelfde als diegene die
je hier net zag?
75
TVPS-3
3. VISUAL-SPATIAL RELATIONSHIPS
Kijk naar deze tekeningen. Welke tekening is
verschillend van alle andere?
76
TVPS-3
4. VISUAL FORM CONSTANCY
Kijk naar deze tekening bovenaan. Waar zie je
onderaan dezelfde tekening als bovenaan?
77
TVPS-3
5. VISUAL SEQUENTIAL MEMORY
5 sec. aanbieden van volgende reeks figuren
Welke van deze tekeningen toont de vormen in
dezelfde volgorde als je hier net hebt gezien?
78
TVPS-3
6. VISUAL FIGURE-GROUND
Bovenaan zie je een vorm. In welke tekening
onderaan vind je net dezelfde vorm verborgen?
79
TVPS-3
7. VISUAL CLOSURE
Wanneer deze tekeningen onderaan volledig zouden
moeten worden gemaakt en de lijntjes niet
gedraaid worden, welk van deze zou zijn net zoals
hierboven?

• Resultaten uitgedrukt in
• Ruwe score
• Standaardscore
• Percentielscore

80
JLOT
visuospatiële perceptie

• Resultaat uitgedrukt in
• Ruwe score

81
WMTB-C block recall
Baddeley Hitch (1974) Baddeley
(2000) WERKGEHEUGEN centraal
executief fonologische lus visuospatiaal
schetsblok episodische buffer
82
WMTB-C block recall
Visuospatieel geheugen

• Resultaten uitgedrukt in
• Ruwe score
• Standaardscore
• Percentielscore

83
P-TPT

• Doel kind blokken laten plaatsen in de gaten van
  het bord
• Het kind wordt geblinddoekt
• 3 testpogingen
• Voorkeurshand
• Niet-voorkeurshand
• Beide handen
• Geheugentaak vormen en locatie van de blokken op
  een papier tekenen

tactiele perceptie

• Resultaat uitgedrukt in
• Ruwe score

84
WISC-III
1. Rekenen rekenkundig redeneervermogen,
situaties in hun geheel overzien, contextrijke
opgaven
85
WISC-III
2. Figuur leggen analyse en synthese,
visueel-motorische coördinatie

• Resultaten uitgedrukt in
• Ruwe score
• Normscore

86
PMA ruimtelijk inzicht
visuele perceptie
Welk ander stuk past erbij zodat het vierkant
helemaal volledig wordt?

• Resultaten uitgedrukt in
• Ruwe score
• Normscore

87
Wilson McKenzie (1998) Wilson McKenzie (1998) Wilson McKenzie (1998) Wilson McKenzie (1998)
Taak Motoriek Oculair Visueel-perceptueel Complex visuospatieel Visuospatieel geheugen
Beery VMI Kopieertaak X X
Beery VMI Visuele perceptie X
Beery VMI Motorische coördinatie X
SVS Cornoldi X X
Blokpatronen WISC-III X X
Figuur Leggen WISC-III X X
TVPS-3 X X
JLOT X
WMTB-C X X
P-TPT X (Tactiele perceptie)
PMA ruimtelijk inzicht X
88
NLD schalen Serlier

• Screent op de aanwezigheid van NLD
• 9 dimensies te verdelen in 3 clusters
• Neurologische ontwikkeling verbaliteit en
  begrip, auditieve perceptie, tactiele perceptie,
  visuele perceptie en onbekendheid en motorische
  ontwikkeling
• Schoolprestaties letterlijk geheugen, technisch
  lezen, handschrift, begrijpend lezen en rekenen
• Sociaal-emotionele ontwikkeling en
  aanpassingsvermogen
• Interpretatie van de score lage kans op NLD,
  mogelijk NLD, hoge kans op NLD

89
NLD schalen Serlier
90
SCQ versie Levensloop

• Screent op de aanwezigheid van een
  autismespectrumstoornis
• Dimensionale meting van ASS, met een cut-off
  score (15) die de waarschijnlijkheid aangeeft
  dat een persoon ASS heeft
• Resulteert in een
• Totaalscore
• Subscores
• Kwalitatieve afwijkingen in de wederkerige
  sociale interacties
• Kwalitatieve afwijkingen in de communicatie
• Beperkte, repetitieve en stereotiepe
  gedragspatronen