Kokunun Algilanmasi-Anatomik/ Fizyolojik ve Psikofizyolojik Temeller

1
Kokunun Algilanmasi-Anatomik/ Fizyolojik ve
Psikofizyolojik Temeller

• Prof. Dr. Aysel Atimtay

2
Giris

• Koku alma duyusu insanin yasamsal
  faaliyetlerinden biridir.
• Çevremizi algilamada kullandigimiz en önemli
  duyularimizdandir.
• Birçok fiziksel aktivite (yemek, içmek, vs.) koku
  alma duyusu ile birlikte gerçeklesir.
• Tat alma duyusu, dokunma duyusu, sicaklik ve agri
  algilari koku alma duyusu ile birlikte
  gerçeklesir.

3
Giris

• Çevremizdeki çiçeklerden, agaçlardan,
  besinlerden, hayvanlardan, sanayi ürünlerinden,
  bakterilerin neden oldugu olusumlardan ve diger
  insanlardan kaynaklanan kokular bizi çepeçevre
  sarar.
• Diger bir deyisle "kokular dünyasi"nda
  yasadigimiz söylenebilir.

4
Giris

• Zevklerimiz ile kokular arasinda çok önemli bir
  denge ve uyum vardir.
• Bize yararli olan maddelerin kokulari hosumuza
  gider, bize zararli olanlar ise kokulariyla bizi
  iterler.

5
Örnek
6
Nasil Koku Aliriz?

• Koku alma, burundaki olfactory epithelium
  dokusu içinde yerlesik özel olfaktori hücreleri
  tarafindan algilanir.
• Bu hücrelerin sayisi 10-25 milyon kadardir.
• Burun boslugunun üst kisminda regio olfactory
  denilen alanda yer alirlar.

7
(No Transcript)
8
Devam

• Olfaktori hücrelerinin burnun derin kisimlarinda
  olmasi nedeni ile, içeri çekilen hava genelde
  dogrudan olfaktori alani ile temas etmez.
• Buruna çekilen hava önce superior turbinate
  bölgesine kadar ilerler. Turbulans kazanir. Daha
  sonra olfaktori alanina ulasir.
• Kokuyu daha iyi algilayabilmek için hava buruna
  sik sik veya daha hizli çekilebilir. Bu da
  turbulansi arttirir. Koku olfaktori bölgesine
  kolay ulasir.

9
(No Transcript)
10
Devam

• Koku molekülleri önce olfaktori hücrelerini saran
  mukoza tabakasi ile temas ederler.
• Burada bulunan mikrofiller hem yüzey alanini
  artirir hem de daha çok hava türbülansi saglar.
• Mukoza tabakasinda koku molekülleri çözünürler.

11
Devam

• Koku moleküllerinin yeterince buharlasabilir ve
  mukoz dokuyu asarak koku hücrelerine ulasabilmesi
  için de suda çözünebilir olmasi gerekir.
• Ayrica, koku moleküllerinin hücrelerin lipid
  içeren zar tabakasini geçmeleri için de bir
  miktar yagda çözünebilme özelligi olmasi
  gereklidir.

12
Devam

• Koku hücreleri koku algilamada özellesmis sinir
  hücreleridir.
• Burada koku molekülleri ve olfaktori hücreleri
  arasinda gerçeklesen biyokimyasal reaksiyonlar
  elektrik sinyalleri açiga çikarir.
• Bu sinyaller aksonlar ile koku sogancigina
  iletilir (Bulbus Olfactorius)
• Koku sogancigi gelen sinyalleri düzenler ve
  beynin koku alma merkezine iletir.

13
Devam

• Bu merkeze ulasan sinyaller beynin diger
  kisimlarina da, örnegin limbik sisteme tasinarak
  tepkisel sonuçlara neden olur.
• Bilinen koku merkezleri beynin ön kisminda yer
  almaktadir.

14
(No Transcript)
15
Koku Algilama

• Kokunun algilanmasinda
• Kisinin fiziksel durumu
• Kisinin sosyal geçmisi
• Kisinin koku hafizasi
• Kisinin algilama düzeyi
• önemlidir.

16
Kokuyu Etkileyen Faktörler

• Herhangi bir kokunun rahatsizlik verici olmasi 4
  faktörle açiklanabilir
• Frekansi kokunun hangi siklikta algilandigi
• Yogunlugu kokunun etkinligi
• Süresi kokuya maruz kalma süresi
• Nahoslugu kokunun istenmeyen karakteri

17
Koku neden önemlidir?

• Hava kalitesi insanlarin sagligi ve kendilerini
  rahat hissetmeleri açisindan önemlidir.
• Kötü koku içeren hava insanlarin kendilerini
  rahatsiz hissetmesine yol açar.
• WHO Saglik sadece hastalik veya bedensel
  rahatsizliga sahip olmama degil, tam anlamiyla
  fiziksel, zihinsel ve sosyal olarak refah içinde
  olma durumudur.
• Bu durumda, koku içeren havayi solumak zorunda
  kalan kisiler sagliksiz olarak nitelenebilir.

18
Kokunun Özellikleri

• Genellikle çok çesitli bilesikler içerir.
• Bazi durumlarda kokuya yalnizca baskin bir
  bilesik neden olur (örn H2S).
• Bazi bilesikler düsük konsantrasyonda olsalar
  bile kokunun asil sebebi olabilirler.

19
Devam

• Bazi bilesiklerin karisimi, bilesiklerin
  kendisinden daha yogun ve farkli kokuda olmasina
  yol açabilir (tersi de dogru olabilir).
• Bu sebeplerden dolayi kokuya yol açan maddeleri
  tek tek tesbit etmek (örnegin gaz kromatografisi
  ile) zaman ve efor kaybidir.

20
Devam

• Kokuya karakteristik niteligini veren, moleküller
  arasindaki mikroskobik degisikliklerdir.
• Örnek olarak, pismis taze bir yumurta ile çürük
  bir yumurtayi birbirinden ayiran özellik,
  moleküler yapilari arasindaki farkliliktir.

21
Devam

• Çesitli moleküllerin kimyasal yapilari arasindaki
  farkliliklar ise oldukça hassas ayrimlara
  dayanir.
• Hatta tek bir karbon atomu degisikligi bile
  çekici bir kokuyu itici hale dönüstürebilir.

22
Örnek
(1)'de yapisi görülen kimyasal maddenin üç
türevinin kokusu gül gibidir. Ancak her biri
farkli kokusuyla birbirinden ayrilir. (2) Leylak
ve baharat, (3) ozon ve meyve, (4) tarçin,
karanfil, baharat ve leylak kokulariyla karisik
gül gibi kokar
23
Bazi Tanimlar

• Koku Esigi Tanimlanmis 100 kisiden 50sinin (50
  nin) algilayabildigi koku konsantrasyonu
• Koku Konsantrasyonu Koku esigine kadar nötr hava
  ile seyreltilen kokulu numunenin seyreltme orani.
  Koku Birimi, KB/m3 (Odor Unit/m3)
• Koku Birimi (Odour unit) Koku esigindeki koku
  konsantrasyonu 1 KB/m3 olarak tanimlanmistir.

24
Devam

• Koku Seviyesi Kokunun algilanma yogunlugunu,
  uyarici miktarinin logaritmasi ile ifade etmek
  mümkündür.
• Lod Koku seviyesi, dBod
• cod Koku konsantrasyonu, KB/m3
• cod Koku esigindeki koku konsantrasyonu, KB/m3

25
Bazi Maddelerin Koku Esigi
Bilesik Koku algilama esigi
Etanol 29 ppm
Alkanlar (benzin) 100 ppm
Alkoller 5 ppm
Aminler (bayat balik) 0.2 2 ppm
H2S (çürük yumurta) 18 ppb
Fosfin 30 ppb
Tiols (kokarca) 1 ppb
26
Devam

• Koku debisi Birim zamanda belirli bir alandan
  geçen kokulu madde miktaridir.
• q c(koku) Hiz Kesit alani
• Birimi KB/saat, KB/dak, KB/sn