CO TO ZNACZY EKONOMIA POZYTYWNA?

1
CO TO ZNACZY EKONOMIA POZYTYWNA?
2

• Boguslaw Czarny
  podstawyekonomii_at_gmail.com
• EKONOMIA JAKO NAUKA EMPIRYCZNA - WYBRANE PROBLEMY
• Slajdy do wykladu sa dostepne w serwisie
  internetowym www.podstawyekonomii.pl/metodologia
  /.
• PLAN ZAJEC
• I. CO TO JEST EKONOMIA ?
• 1. Ekonomia nauka o gospodarowaniu.
• 2. Metoda ekonomii, czyli jak powstaje wiedza o
  gospodarowaniu.
• Obserwacja. b) Indukcja. c) Dedukcja. d) Krytyka
  naukowa.
• II. KARL POPPER I IMRE LAKATOS
• 1. Karl Popper o metodologii nauki.
• 2. Imre Lakatos o metodologii nauki .

3
Chce osiagnac TRZY CELE I. Rozróznic SADY
OPISOWE (SO) i SADY WARTOSCIU-JACE (SW) oraz
przeanalizowac mozliwosc oceniania ich
prawdziwosci.
4
Chce osiagnac TRZY CELE I. Rozróznic SADY
OPISOWE (SO) i SADY WARTOSCIU-JACE (SW) oraz
przeanalizowac mozliwosc oceniania ich
prawdziwosci. II. Zdefiniowac IDEAL WOLNEJ OD
SW EKONOMII PO-ZYTYWNEJ.
5
Chce osiagnac TRZY CELE I. Rozróznic SADY
OPISOWE (SO) i SADY WARTOSCIU-JACE (SW) oraz
przeanalizowac mozliwosc oceniania ich
prawdziwosci. II. Zdefiniowac IDEAL WOLNEJ OD
SW EKONOMII PO-ZYTYWNEJ. III. Wskazac funkcje
spelniane przez IDEAL WOLNEJ OD SW EKONOMII
POZYTYWNEJ
6
I. SADY OPISOWE (SO) I SADY WARTOSCIUJACE (SW) A
PRAWDA
7
1. Wypowiedzi ekonomistów o gospodarowaniu
skladaja sie m.in. z SO i z SW.
8
SADY OPISOWE   SO opisuja rzeczywistosc.
Odpowiadaja one na pytanie Jak jest? (Jak bylo?
Jak bedzie?).
9
SADY WARTOSCIUJACE   SW wartosciuja (oceniaja)
rzeczywistosc. Odpowiadaja one na pytanie Co
jest dobre, a co zle? Co nalezy robic? Jakie
za-chowanie jest wlasciwe?
10
DYGRESJA Ajdukiewicz nazywa sadem wypowiedz,
która zdaje sprawe z pewnego stanu rzeczy, czyli
informuje, jak jest i w zwiazku z tym moze
byc prawdziwa lub falszywa. Zaznacza, ze do tego
samego stanu rzeczy mozna sie ustosunkowac takze
INACZEJ NIZ SPRAWOZDAWCZO, czyli np. PYTAJACO,
ZYCZENIOWO, NAKAZUJACO, a zatem równiez
WARTOSCIUJACO. Dla Ajdukiewicza SW w ogóle nie sa
zatem sadami. KONIEC DYGRESJI
11
2. Rozróznia sie takie SW, które sa NORMAMI
(zaleceniami), a takze takie, które sa OCENAMI.
12
2. Rozróznia sie takie SW, które sa NORMAMI
(zaleceniami), a takze takie, które sa OCENAMI.
NORMY dotycza dzialan i odpowiadaja na pytania
w rodza-ju Co nalezy robic?. OCENY dotycza
dowolnych przedmiotów i stanowia odpo-wiedz na
pytanie typu Co jest dobre, a co zle?.
13
Np., NORMA jest SW Trzeba zwalczac
bezrobocie, a tak-ze Nalezy zliberalizowac
prawo pracy, poniewaz spowoduje to zmniejszenie
sie bezrobocia. Natomiast takie SW jak np.
Bezrobocie jest zle i Liberalizacja prawa
pracy jest dobra, poniewaz jej skut-kiem jest
zmniejszenie sie bezrobocia stanowia OCENY.
14
SW dzieli sie takze na NIEINSTRUMENTALNE i
INSTRU-MENTALNE.
15
W przypadku NIEINSTRUMENTALNYCH SW przedmio-tem
wartosciowania sa bezposrednio i wylacznie
oceniane przedmioty (np. dzialania, rzeczy) jako
takie. Natomiast w przypadku INSTRUMENTALNYCH
SW war-tosciowane sa takze inne obiekty (np.
skutki dzialan, tylko wybrane cechy).
16
Przykladem NORMY INSTRUMENTALNEJ jest sad
Na-lezy karac zlodziei, poniewaz powoduje to
obnizenie kosztów transakcyjnych w gospodarce.
Przykladem oceny NIEIN-STRUMENTALNEJ jest sad
Samobójstwa z powodu bez-robocia sa zle.
17
Tabela 1. Rodzaje SW
SW OCENY NORMY
NIEINSTRUMENTALNE
INSTRUMENTALNE
18
Tabela 1. Rodzaje SW
SW OCENY NORMY
NIEINSTRUMENTALNE (A) Oceny nieinstrumentalne (B) Normy nieinstrumentalne
INSTRUMENTALNE (C) Oceny instrumentalne (D) Normy instrumentalne
19
SW OCENY NORMY
NIEINSTRUMENTALNE (A) Oceny nieinstrumentalne (B) Normy nieinstrumentalne
INSTRUMENTALNE (C) Oceny instrumentalne (D) Normy instrumentalne
Oczywiscie wiele wypowiedzi ma charakter
MIESZANY. Np. Nalezy zmniejszac róznice
dochodów gospodarstw domo-wych, bo sa one zle, a
takze hamuja wzrost gospodarczy.
20
Oczywiscie wiele wypowiedzi ma charakter
MIESZANY. Np. Nalezy zmniejszac róznice
dochodów gospodarstw domo-wych, bo sa one zle, a
takze hamuja wzrost gospodarczy. Mamy tu do
czynienia z POLACZENIEM DWÓCH NORM
NIEINSTRUMENTALNEJ (Nalezy zmniejszac róznice
do-chodów, bo sa one zle) oraz
INSTRUMENTALNEJ (Nalezy zmniejszac róznice
dochodów, bo hamuja one wzrost gospodarczy).
21
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
NIEINSTRUMENTALNE SW bywaja równiez nazywane
BAZOWYMI (CZYSTYMI) SW. Amartya Sen W
przypadku danej osoby SW moze zostac nazwany
bazo-wym, jesli zadna mozliwa do wyobrazenia
zmiana zalozen o sytuacji faktycznej nie jest w
stanie sklonic tej osoby do zmia-ny tego SW.
Jesli zas do takiej zmiany moze dojsc, sad ów
jest niebazowy w systemie wartosci tej osoby.
22
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Analizujac nature SW, Sen pokazal, ze czesto sa
one WA- RUNKOWE w zmieniajacych sie
okolicznosciach moga przestac byc akceptowane, i
ze - ogólnie - da sie wykazac niebazowosc SW,
lecz nie da sie wykazac jego bazowosci.
23
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
DYGRESJA Czy w ogóle istnieja nieinstrumentalne
(bazowe) SW? Subroto Roy o nieistnieniu
bazowych SW Opinia, ze na pewnym etapie sporu
powstaje sytuacja, w której kompetencje rozumu
koncza sie definitywnie, wydaje sie jedynie
pozbawionym uzasadnienia zalozeniem (czy tez
twierdzeniem).
24
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Subroto Roy o nieistnieniu bazowych
SW Opinia, ze na pewnym etapie sporu powstaje
sytuacja, w której kompetencje rozumu koncza sie
definitywnie, wydaje sie jedynie pozbawionym
uzasadnienia zalozeniem (czy tez twierdzeniem).
Ani Hume ani zaden filozof lub ekonomista,
który pisal po Humeie, nigdy nie przedstawili
dowodu istnienia lub przy-kladu sporu
spowodowanego wylacznie rozbieznoscia stano-wisk
co do bazowych czy tez ostatecznych wartosci,
pro-wadzonego przez ludzi, którzy zgadzaja sie we
wszystkich po-zostalych sprawach.
25
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Jesli Roy ma racje, to jedynymi SW sa
instrumentalne SW. Nieinstrumentalne SW okazuja
sie takimi instrumentalnymi SW, w przypadku
których nieujawnione zostaly (jeszcze?) cechy i
(lub) skutki wartosciowanych rzeczy i dzialan,
skla-niajace ludzi do tego wartosciowaniaA.
------------------- A Mysl Roya o nieistnieniu
bazowych SW jest wazna, bo wynika z niej, ze
ludzie spieraja sie, walcza ze soba, morduja sie
np. PRZEZ POMYLKE (w efekcie róznicy pogladów,
która mozna by usunac w racjonalny sposób).
26
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Mark Blaug pisze, ze stanowisko Roya pomija
istnienie ludzi, którzy akceptuja pewne SW
bezwarunkowo (np. Aborcja jest zlem, Nalezy
karac zlodziei, Nie wolno zabijac), ODMAWIAJAC
ICH ANALIZY I NIE PRZEJMUJAC SIE NP. ICH MOZLIWA
SPRZECZNOSCIA LOGICZNA. Innymi slowy jesli
nawet nieinstrumentalne (bazo-we) SW
wartosciujace nie istnieja, ludzie zachowuja sie
tak, jakby istnialy. KONIEC DYGRESJI
27
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
3. SADY OPISOWE I SADY WARTOSCIUJACE, A PRAWDA
I FALSZ SO sa z natury OBIEKTYWNE i moga byc
prawdziwe lub falszywe. Przeciez ekonomistom
znane sa INTERSUBIEK-TYWNIE SPRAWDZALNE metody
rozstrzygania sporów o ich prawdziwosc. Jak
pamietamy, sluza do tego TESTY EM-PIRYCZNY i
LOGICZNY.
28
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Pamietasz? O tym, jak myslimy, czyli MASZYNA DO
PRO-DUKCJI WIEDZY PRAWDZIWEJ
29
Dodam, ze w przypadku nieinstrumentalnych SW mamy
do czynienia z opisywanym jeszcze przez Miltona
Friedmana w slynnym artykule On the Methodology
of Positive Economics z 1953 roku a potem np.
przez Amartye Sena, Marka Blauga i Yew-Kwang Ng
czystym (bazowym) sadem wartosciujacym1.
Jak to ujal Sen W przypadku danej osoby sad
wartosciujacy moze zostac nazwany bazowym,
jesli zadna mozliwa do wyobrazenia zmiana zalozen
faktycznych nie jest w stanie sklonic tej osoby
do zmiany tego sadu wartosciujacego. Jesli zas do
takiej zmiany moze dojsc, sad ów jest niebazowy
w systemie wartosci tej osoby (Sen 1967, s. 50
podobnie Sen 1970, s. 59 podobnie Ng 1992, s.
1921). (W ramach mojej analizy bazowymi SW
okazuja sie wszystkie nieinstrumentalne SW).
Bardziej skomplikowana jest sprawa z SW. W tym
przypad-ku wazne jest, czy sa one
NIEINSTRUMENTALNE, czy tez INSTRUMENTALNE.
30
O PRAWDZIWOSCI NIEINSTRUMENTALNYCH
SW Nieinstrumentalne SW (np. Spowodowane
bezrobociem sa-mobójstwa sa zle, Nalezy
zwalczac bezrobocie) nie infor-muja o
rzeczywistosci i nie sa logicznymi wnioskami, z
SO, lecz wyrazaja stosunek ludzi do
rzeczywistosci. Nie sa zatem intersubiektywnie
sprawdzalne i nie da-ja sie sklasyfikowac jako
prawdziwe lub falszywe. Testy em-piryczny i
logiczny ani im nie zaprzeczaja, ani ich nie
po-twierdzaja.
31
Ten, kto wypowiada nieinstrumentalny SW, wyraza
swoje przekonanie. Przekonania osób róznia sie,
wiec tresc niein-strumentalnych SW jest rózna i
zalezy od upodoban. Np., dotyczy to oceny
Wojna jest zlem. Dla pacy-fistów kazda wojna
jest zlem. Dla wielu innych obywateli prowadzenie
niektórych wojen jest uzasadnione (np. wojny
obronnej). A dla producentów broni wojna bywa
dobrem.
32
O PRAWDZIWOSCI INSTRUMENTALNYCH SW Oto
przyklad normy instrumentalnej Aby obnizyc
koszty transakcyjne w gospodarce, nalezy ka-rac
zlodziei. Jest ona WIELOZNACZNA. Mozna ja
rozumiec (przynaj-mniej) dwojako.
33
INTERPRETACJA PIERWSZA (Aby obnizyc koszty
tran-sakcyjne w gospodarce, nalezy karac
zlodziei). Moze tu chodzic o opinie Jesli
chcemy obnizyc koszty transakcyjne w gospodarce,
po-winnismy karac zlodziei, czyli Karanie
zlodziei jest skutecznym srodkiem obnizania
kosz-tów transakcyjnych w gospodarce Nie
chodzi wtedy o SW, lecz o SO, który mozna poddac
sprawdzianowi empirycznemu i (lub) logicznemu,
rozstrzy-gajacemu, czy jest on prawdziwy, czy
falszywy.
34
INTERPRETACJA DRUGA (Aby obnizyc koszty
tran-sakcyjne w gospodarce, nalezy karac
zlodziei). Moze tu chodzic o opinie Nalezy
karac zlodziei, poniewaz powoduje to obnizenie
kosztów transakcyjnych w gospodarce. Ta
wypowiedz jest SW, bo wartosciuje przedmiot
wypowiedzi, czyli karanie zlodziei. Nie podlega
zatem oce-nie w kategoriach prawdy i falszu.
35
INTERPRETACJA DRUGA (Aby obnizyc koszty
tran-sakcyjne w gospodarce, nalezy karac
zlodziei). Moze tu chodzic o opinie Nalezy
karac zlodziei, poniewaz powoduje to obnizenie
kosztów transakcyjnych w gospodarce. Ta
wypowiedz jest SW, bo wartosciuje przedmiot
wypowiedzi, czyli karanie zlodziei. Nie podlega
zatem oce-nie w kategoriach prawdy i falszu.
Zwrómy uwage, ze SW, o którym teraz mówimy,
jest WA-RUNKOWY. Warunkiem wartosciowania
zawartego w jego tresci jest przekonanie tego,
kto wartosciuje, o prawdziwosci SO Karanie
zlodziei przyczynia sie do obnizenia kosztów
transakcyjnych w gospodarce. Uznanie tego SO za
niepraw-dziwy moze spowodowac zmiane
wartosciowania.
36
A zatem Normy instrumentalne nie sa ani
prawdziwe ani falszywe (choc sa warunkowe).
Wyjatkiem jest sytuacja, gdy norma
instrumentalna jest wypowiedzia o skutecznosci
srodków osiagniecia celu. Wtedy moze ona byc
prawdziwa lub falszywa.
37
A teraz zajme sie instrumentalnymi ocenami (np.
Kradziez jest zlem, poniewaz w gospodarce, w
której ludzie kradna, koszty transakcyjne sa
wysokie).
38
A teraz zajme sie instrumentalnymi ocenami (np.
Kradziez jest zlem, poniewaz w gospodarce, w
której ludzie kradna, koszty transakcyjne sa
wysokie). Opinia taka jest SW, bo jej autor
wartosciuje kra-dziez. Nie podlega ona zatem
ocenie ze wzgledu na praw-dziwosc lub falszywosc.
Jednak znowu warunkiem war-tosciowania
kradziezy jest przekonanie o prawdziwosci
pew-nego SO (Kradziez przyczynia sie do wzrostu
kosztów transakcyjnych w gospodarce). Uznanie
tego twierdzenia za nieprawdziwe moze spowodowac
zmiane wartosciowania. Zatem, instrumentalna
ocena Kradziez jest zlem, poniewaz w gospodarce,
w której ludzie kradna, koszty tran-sakcyjne sa
wysokie, okazuje sie - znowu warunkowym SW.
39

• PODSUMOWANIE
• SO moga byc prawdziwe lub falszywe.

40
PODSUMOWANIE 1. SO moga byc prawdziwe lub
falszywe. 2. SW nie sa ani prawdziwe ani
falszywe. (WYJATKIEM SA WIELOZNACZNE NORMY
INSTRU-MENTALNE, KTÓRE MOZNA UZNAC ZA
INTERSU-BIEKTYWNIE SPRAWDZALNE SADY O SKUTECZNOS-
CI SRODKÓW REALIZACJI PEWNEGO CELU).
41
PODSUMOWANIE 1. SO moga byc prawdziwe lub
falszywe. 2. SW nie sa ani prawdziwe ani
falszywe. (WYJATKIEM SA WIELOZNACZNE NORMY
INSTRU-MENTALNE, KTÓRE MOZNA UZNAC ZA
INTERSU-BIEKTYWNIE SPRAWDZALNE SADY O SKUTECZNOS-
CI SRODKÓW REALIZACJI PEWNEGO CELU). 3. SW
bywaja natomiast WARUNKOWE.
42
DYGRESJA O KLASYFIKACJACH KTÓRE UDAJA
SW Przyjrzyjmy sie jeszcze niektórym
klasyfikacjom. Chodzi np. o podzial grupy
studentów na dobrych i zlych, kiedy kryterium
podzialu jest poziom uzyskanej przez konkretna
osobe rocznej sredniej ocen z egzaminów. Wtedy
sady Kowalska jest zla studentka lub No-wak
jest dobrym studentem MOGA BYC PRAWDZIWE LUB
FALSZYWE, zaleznie od tego, czy osoba, o która
cho-dzi, spelnia odnosne kryterium. Istnienie
takich KLASYFIKACJI, KTÓRE UDAJA SW, bywa
przyczyna nieporozumien, spowodowanych ich
myleniem z SW. KONIEC DYGRESJI
43
II. NA CZYM POLEGA IDEAL WOLNEJ OD SW EKONO-MII
POZYTYWNEJ?
44
JAK EKONOMISCI POJMUJA TRESC I FUNKCJE IDE-ALU
WOLNEJ OD SW EKONOMII POZYTYWNEJ ?
45
Zaczne od przedstawienia pogladów Johna Nevillea
Key-nesa i Maksa Webera.
46
JOHN NEVILLE KEYNES (1805 - 1878) W 2.
rozdziale pracy The Scope and Method of Political
Eco-nomy z 1891 r. Keynes podzielil ekonomie
na 1. POZYTYWNA NAUKE o prawach rzadzacych
gospoda-rowaniem (jej przykladem sa badania
rozkladu ciezaru opo-datkowania). (EKONOMIA
POZYTYWNA)
47
JOHN NEVILLE KEYNES (1805 - 1878) W 2.
rozdziale pracy The Scope and Method of Political
Eco-nomy z 1891 r. Keynes podzielil ekonomie
na 1. POZYTYWNA NAUKE o prawach rzadzacych
gospoda-rowaniem (jej przykladem sa badania
rozkladu ciezaru opo-datkowania). 2.
NORMATYWNA NAUKE o normach etycznych i
kryte-riach niezbednych przy formulowaniu zalecen
z zakresu po-lityki gospodarczej (np. okreslenie
wzorca sprawiedliwego opodatkowania). (EKONOMIA
NORMATYWNA)
48
JOHN NEVILLE KEYNES (1805 - 1878) W 2.
rozdziale pracy The Scope and Method of Political
Economy z 1891 r. Keynes podzielil ekonomie
na 1. POZYTYWNA NAUKE o prawach rzadzacych
gospoda-rowaniem (jej przykladem sa badania
rozkladu ciezaru opo-datkowania). (EKONOMIA
POZYTYWNA) 2. NORMATYWNA NAUKE o normach
etycznych i kryte-riach niezbednych przy
formulowaniu zalecen z zakresu po-lityki
gospodarczej (np. okreslenie wzorca
sprawiedliwego opodatkowania). (EKONOMIA
NORMATYWNA) 3. NORMATYWNA SZTUKE, czyli
studia empiryczne i in-stytucjonalne, które
dostarczaja praktycznych zalecen doty-czacych
srodków osiagania zakladanych celów (np.
ustalenie konkretnego sposobu opodatkowania,
majacego doprowa-dzic do osiagniecia idealu
sprawiedliwego opodatkowania). (EKONOMIA
PRAKTYCZNA)
49
Wg Keynesa te wszystkie czesci ekonomii sa
dziedzinami nauki, a czynione w ich ramach
ustalenia sa intersubiek-tywnie sprawdzalne
(logicznie i (lub) empirycznie) (obiek-tywne) .
Keynes pisze, ze nie jest funkcja nauki
ustanawia-nie sadów etycznych, jednak przeciez
celem ekonomii nor-matywnej i ekonomii
praktycznej nie jest ustanawianie sadów
etycznych, lecz odpowiednio np. analiza
spój-nosci logicznej SW, a takze analiza
mozliwosci realizacji SW róznymi srodkami.
50
Wg Keynesa te wszystkie czesci ekonomii sa
dziedzinami nauki, a czynione w ich ramach
ustalenia sa intersubiek-tywnie sprawdzalne
(logicznie i (lub) empirycznie) (obiek-tywne) .
Keynes pisze, ze nie jest funkcja nauki
ustanawia-nie sadów etycznych, jednak przeciez
celem ekonomii nor-matywnej i ekonomii
praktycznej nie jest ustanawianie sadów
etycznych, lecz odpowiednio np. analiza
spój-nosci logicznej SW, a takze analiza
mozliwosci realizacji SW róznymi srodkami. Dla
J. N. Keynesa naukowy charakter ekonomii oznaczal
za-tem, ze w sklad ekonomii nie wchodza SW
(wyjatkiem sa SW rozumiane jako wypowiedzi o
skutecznosci srodków realiza-cji celów).
51
MAKS WEBER (1864-1920) Takze Weber podkreslal,
ze przedmiotem naukowych, czyli sprawdzalnych
empirycznie i (lub) logicznie, wypowiedzi, moga
byc m. in. WZAJEMNY STOSUNEK (np. logiczny)
RÓZNYCH CELÓW GOSPODAROWANIA, a takze SRODKI
OSIAGANIA CELÓW (NP. GOSPODAROWA-NIA).
52
Zdaniem Webera postulat uwolnienia nauk
spolecznych od niesprawdzalnych SW mozna
sensownie odnosic JEDY-NIE DO SW, NIE BEDACYCH
OCENAMI SKUTECZ-NOSCI SRODKÓW OSIAGANIA RÓZNYCH
CELÓW.
53
Max Weber To ze mozna wychodzic od pewnego ()
celu i dyskutowac jedynie o srodkach niezbednych
do jego osiagniecia, jak i to, ze moze to
przyniesc w wyniku dyskusje rozstrzygalna czysto
empirycznie podwazenie tego nie wpadlo jeszcze
nigdy ni-komu do glowy. I dalej To wokól
wyboru celów (a nie srodków wtedy, gdy cel
jest jasno okreslony), wokól tego zatem (), w
jakim sensie ocena wartosciujaca, przez jednostke
uznawana za podsta-wowa, nie powinna byc
traktowana jako fakt, lecz powin-na stac sie
przedmiotem krytyki naukowej, obraca sie
prze-ciez caly spór. Jesli to nie jest ustalone,
wszelkie dalsze roz-wazania sa zbedne.
54
Max Weber To ze mozna wychodzic od pewnego ()
celu i dyskutowac jedynie o srodkach niezbednych
do jego osiagniecia, jak i to, ze moze to
przyniesc w wyniku dyskusje rozstrzygalna czysto
empirycznie podwazenie tego nie wpadlo jeszcze
nigdy ni-komu do glowy. I dalej To wokól
wyboru celów (a nie srodków wtedy, gdy cel
jest jasno okreslony), wokól tego zatem (), w
jakim sensie ocena wartosciujaca, przez jednostke
uznawana za podsta-wowa, nie powinna byc
traktowana jako fakt, lecz powin-na stac sie
przedmiotem krytyki naukowej, obraca sie
prze-ciez caly spór. Jesli to nie jest ustalone,
wszelkie dalsze roz-wazania sa zbedne. Weber
stwierdza tu wprost, ze postulat uwolnienia nauk
spo-lecznych od SW nie dotyczy SADÓW O
SKUTECZNOSCI SRODKÓW OSIAGANIA RÓZNYCH CELÓW,
lecz doty-czy pozostalych SW.
55
DYGRESJA Co warte odnotowania, Weber podkreslal
równiez, ze 1. Nastawienie ideologiczne wplywa
na selekcje badanych prob-lemów, przeprowadzana
przez naukowców (w tym ekono-mistów), co nie ma
nic wspólnego ze sporami o mozliwosc uprawiania
wolnej od SW ekonomii. Max Weber To, ze nauka
zmierza do osiagniecia wyników ()
wartos-ciowych, czyli waznych z punktu widzenia
zainteresowan naukowców, co oznacza uwzglednianie
pewnych SW juz na etapie wyboru przedmiotu
badania, sprawy te mimo wszystkiego, co juz na
ten temat powiedziano - () podno-szone sa
zupelnie powaznie jako zarzuty (pod adresem
zwolennikow pozytywnych badan spolecznych B.
Cz.).
56
DYGRESJA CD. I dalej powtórnie Wprawdzie na
pytania formulowane w ramach nauk empi-rycznych
mozna odpowiedziec, nie wartosciujac. Jako
ta-kie nie stanowia one problemów etycznych. Te
formulo-wane w ramach uprawianych przez nas
dyscyplin nauko-wych pytania powstaja jednak pod
wplywem odnoszenia faktów do wartosci. W
nastepnym zdaniu Weber przypomina, ze wyra-zenie
odniesienie do wartosci (niem. Wertbeziehung)
(...) oznacza filozoficzna interpretacje tego
specyficznie nauko-wego interesu, który
decyduje o wyborze i uformowaniu przedmiotu badan
empirycznych.
57
DYGRESJA CD. Co warte odnotowania, Weber
podkreslal równiez, ze 2. Selekcja wniosków
wyciaganych na podstawie obserwacji nastepuje pod
wplywem róznych SW, za którymi opowiadaja sie
naukowcy (w tym ekonomisci). (Np. wnioski te
powinny byc odpowiednio silnie uzasadnione).
Max Weber To, ze nauka zmierza do osiagniecia
wyników () wartos-ciowych, czyli wlasciwych w
znaczeniu logicznym i rzeczo-wym (), sprawy te
mimo wszystkiego, co juz na ten temat powiedziano
- () podnoszone sa zupelnie powaznie jako
zarzuty (pod adresem zwolennikow pozytywnych
badan spolecznych B. Cz.).
58
DYGRESJA CD. Oczywisty i nie zwiazany z
postulatem Wertfreiheit (pol. wol-nosc od
wartosci) byl dla Webera równiez ten fakt, ze
3. Socjologia i ekonomia bada zachowania
ludzi, którzy akcep-tuja okreslone SW. Max
Weber Nie mniejsze jest, niemal niemozliwe do
pojecia, lecz jednak powstajace coraz to na nowo,
takie oto nieporozumienie nie-którzy zdaja sie
mianowicie sadzic, ze nauka empiryczna nie jest w
stanie uczynic przedmiotem swego zainteresowania
subiektywnych ocen dokonywanych przez ludzi
(podczas gdy przeciez socjologia, a w przypadku
ekonomii cala teoria uzytecznosci krancowej,
opieraja sie na przeciwnym zaloze-niu). KONIEC
DYGRESJI
59
MILTON FRIEDMAN (1912-2006)   Swa slynna prace
The Methodology of Positive Economics z 1953 r.
(rozdzial 1 dziela pt. Essays in Positive
Economics opublikowanego w 1953) Friedman zaczyna
od przywolania podzialu ekonomii zaproponowanego
przez J. N. Keynesa.
60
MILTON FRIEDMAN (1912-2006) Nastepnie Friedman
pisze, ze ekonomia jest niezalezna od
jakiegokolwiek konkretnego stanowiska etycznego,
a takze od sadów normatywnych. () Osiagniete
przez nia wyniki nalezy oceniac wedlug kryterium
precyzji i zgodnosci jej prognoz z danymi
empirycznymi. I dalej ekonomia jest lub
moze byc, nauka obiektywna w dok-ladnie takim
samym sensie jak wszystkie inne nauki
przy-rodnicze (s. 35).
61
MILTON FRIEDMAN (1912-2006) Nastepnie Friedman
pisze, ze ekonomia jest niezalezna od
jakiegokolwiek konkretnego stanowiska etycznego,
a takze od sadów normatywnych. () Osiagniete
przez nia wyniki nalezy oceniac wedlug kryterium
precyzji i zgodnosci jej prognoz z danymi
empirycznymi. I dalej ekonomia jest lub
moze byc, nauka obiektywna w dok-ladnie takim
samym sensie jak wszystkie inne nauki
przy-rodnicze (s. 35). WSZYSTKO TO OZNACZA,
ZE ZDANIEM FRIED-MANA W NAUCE EKONOMII NIE
MA MIEJSCA NA, INNE NIZ DOTYCZACE SKUTECZNOSCI
SRODKÓW OSIAGANIA RÓZNYCH CELÓW, SW (STANOWISKA
ETYCZNE, SADY NORMATYWNE).
62
Dalej Friedman stwierdza, ze tak rozumiana
ekonomia po-zytywna stanowi baze wszystkich
normatywnych wniosków polityków ekonomicznych
Wszelkie wnioski, dotyczace po-lityki
gospodarczej, w sposób nieuchronny opieraja sie
na prognozie skutków takiego, a nie innego
dzialania, progno-zie, która w sposób jawny lub
ukryty musi byc wynikiem analizy z zakresu
ekonomii pozytywnej (tamze).
63
Oto przyklad Friedman twierdzi, ze skoro
mimo zgody co do potrzeby zapewnienia kazdemu
godziwej placy istnieje róznica pogladów na
temat celowosci wprowadzenia placy minimal-nej,
spór ten musi byc wynikiem róznic opinii o
skutkach takiego posuniecia. Mianowicie, jedni
ekonomisci uwazaja place mini-malna za srodek
umozliwiajacy zmniejszenie ubóstwa, a to dzieki
wzrostowi wynagrodzen, podczas gdy inni
odwrotnie przewiduja, ze placa minimalna
doprowadzi do zwieksze-nia sie liczby osób
bezrobotnych lub liczby osób zatrudnio-nych na
bardzo niekorzystnych warunkach. To wlasnie ta
róznica ustalen pozytywnej analizy ekonomicznej
wyjasnia skrajna rozbieznosc pogladów na kwestie
celowosci wprowadzenia placy minimalnej.
64
Oto przyklad Friedman twierdzi, ze skoro
mimo zgody co do potrzeby zapewnienia kazdemu
godziwej placy istnieje róznica pogladów na
temat celowosci wprowadzenia placy minimal-nej,
spór ten musi byc wynikiem róznic opinii o
skutkach takiego posuniecia. Mianowicie, jedni
ekonomisci uwazaja place mini-malna za srodek
umozliwiajacy zmniejszenie ubóstwa, a to dzieki
wzrostowi wynagrodzen, podczas gdy inni
odwrotnie przewiduja, ze placa minimalna
doprowadzi do zwieksze-nia sie liczby osób
bezrobotnych lub liczby osób zatrudnio-nych na
bardzo niekorzystnych warunkach. To wlasnie ta
róznica ustalen pozytywnej analizy ekonomicznej
wyjasnia skrajna rozbieznosc pogladów na kwestie
celowosci wprowadzenia placy minimalnej. W
ten sposób Friedman podkresla WARUNKOWY
charak-ter SW wypowiadanych przez polityków
gospodarczych.
65
W efekcie opinie Friedmana nie róznia sie niczym
od opinii J. N. Keynesa i M. Webera. Dodam, ze
wspólczesni ekonomisci glównego nur-tu
powszechnie akceptuja poglady Friedmana, godzac
sie z pogladem o mozliwosci i koniecznosci
usuniecia innych niz bedace wypowiedziami o
skutecznosci srodków osiagania róznych celów SW z
tresci naukowych twierdzen ekonomicz-nych.
66
III. FUNKCJE IDEALU WOLNEJ OD SW EKONOMII
PO-ZYTYWNEJ
67
1. PODSUMOWANIE TRESC IDEALUWOLNEJ OD SW
EKONOMII POZYTYWNEJ   Pzrypomnijmy na ideal ten
skladaja sie DWIE tezy PO PIERWSZE, SO róznia
sie od SW. Tylko te pierwsze mo-ga byc prawdziwe
lub falszywe.
68
IDEAL WOLNEJ OD SW EKONOMII POZYTYWNEJ   Skladaj
a sie nan DWIE tezy PO PIERWSZE, SO róznia sie
od SW. Tylko te pierwsze mo-ga byc prawdziwe lub
falszywe. PO DRUGIE, TRESC wypowiedzi
ekonomistów moze i po-winna zostac uwolniona od
innych niz dotyczace skutecznosci srodkow
osiagania róznych celów SW. Na te tresc moga i
po-winny skladac sie wylacznie intersubiektywnie
sprawdzalne SO.
69
Warto podkreslic, jakie twierdzenia NIE skladaja
sie na opis wolnej od SW ekonomii pozytywnej.
  Otóz opinia, zgodnie z która ekonomia moze
byc wolna od wartosci, NIE zaprzecza, ze
70
1. SW wplywaja na selekcje problemów badanych
przez ekono-mistów.
71
1. SW wplywaja na selekcje problemów badanych
przez ekono-mistów. 2. Wnioski (w tym rady)
ekonomistów zaleza niekiedy od SW, za którymi sie
oni opowiadaja.
72
1. SW wplywaja na selekcje problemów badanych
przez ekono-mistów. 2. Wnioski (w tym rady)
ekonomistów zaleza niekiedy od SW, za którymi sie
oni opowiadaja. 3. Ekonomisci badaja dzialania
ludzi (np. konsumentów, produ-centów), których to
ludzi decyzje sa aktami wartosciowania (np.
wartosciowania dóbr dostepnych na rynku wedlug
kry-terium ich uzytecznosci, wartosciowania
technik produkcji wedlug kryterium ich
oplacalnosci).
73
1. SW wplywaja na selekcje problemów badanych
przez ekono-mistów. 2. Wnioski (w tym rady)
ekonomistów zaleza niekiedy od SW, za którymi sie
oni opowiadaja. 3. Ekonomisci interesuja sie
dzialaniami ludzi (np. konsumen-tów,
producentów), których to ludzi decyzje sa aktami
war-tosciowania (np. wartosciowania dóbr
dostepnych na rynku wedlug kryterium ich
uzytecznosci, wartosciowania technik produkcji
wedlug kryterium ich oplacalnosci). 4. Sady
ekonomistów sa wyrazane w nieprecyzyjnym jezyku
po-tocznym, wiec bywaja wieloznaczne, spelniajac
NARAZ fun-kcje opisowa i perswazyjna.
74
2. FUNKCJE IDEALU WOLNEJ OD SW EKONOMII
PO-ZYTYWNEJ Komentatorzy wskazuja rózne funkcje
idealu wolnej od SW ekonomii pozytywnej.
75
A. Zgodnie z opinia wielu ekonomistów, dazenie
do idealu eko-nomii pozytywnej wolnej od SW
sluzy USPRAWNIENIU I PRZYSPIESZENIU GROMADZENIA
PRAWDZIWEJ WIEDZY O GOSPODAROWANIU.   Celem
jest zaprzestanie nierozstrzygalnych, lecz
an-gazujacych czas i wysilek sporów. (Wszak spory
o prawdzi-wosc SW nie sa rozstrzygalne
empirycznie ani logicznie). Krótko mówiac,
wypowiadanie SW nie sluzy osiag-nieciu celu
nauki.
76
STEFAN NOWAK Ludzie spierajacy sie o to, czy
nalezy realizowac pewne zmiany spoleczne, rzadko
uswiadamiaja sobie, czy róznice ich stanowisk
wyplywaja z odmiennosci wartosciowan czy z
od-miennosci uznawanych tez o rzeczywistosci, tj.
o skutecznos-ci srodków do celów tych
prowadzacych. () Mnozy to niepomiernie ilosc
sporów w naukach spolecznych, dodajac do sporów,
które wynikaja z niepelnej wiedzy o
rzeczywistosci spolecznej i spowodowanych nia
róznic w pogladach, takze spory o wartosci,
empirycznie nierozstrzygalne, oraz takie, w
których problemy em-pirycznie rozstrzygalne i
nierozstrzygalne splatane sa w spo-sób trudny do
rozwiklania dla kogos, kto by chcial je
roz-strzygac bez uprzytomnienia sobie zlozonosci
problemu.
77
ARTUR WOLL Jesli tylko zasada wolnosci od SW
zostanie w nauce pow-szechnie zaakceptowana,
bardzo prawdopodobne jest, ze w toku procesu
uprawiania nauki dzieki krytyce i antykrytyce
z nauki wyeliminowane zostana nienaukowe
wypowiedzi. Jezeli zas SW uzyskaja prawo bytu
w wypowiedziach naukowych, miejsce nauki zajmie
niemozliwa do rozplatania gmatwanina opinii,
utrudniajaca zarówno przekazywanie rzeczowej
informacji, jak i sprecyzowanie pogladów
wypo-wiadajacych sie osób. Jesli nauke wolna od
SW uznamy za niepozadana, naukowe poznanie
rzeczywistych zaleznosci gospodarczych stanie sie
bardzo trudne.
78
I dalej Oczywiscie nauka skladajaca sie z
SW lub nauka prze-sycona SW moze pelnic rozmaite
funkcje. Na przyklad, moze motywowac ludzi do
okreslonych dzialan (co czynia równiez powiesci i
bajki), moze umacniac stosunki panowania lub
uzasadniac rewolucje (podobnie jak polityczne
ideologie). Jedyne czego nie mozna od niej
oczekiwac, to przy-czynienia sie do poznania
rzeczywistosci. Ten, kto opowiada sie przeciwko
nauce, której tresc wolna jest od SW, tym sa-mym
sprzeciwia sie powiekszaniu zbioru sprawdzalnych
in-formacji.
79
B. OCHRONA NAUKI PRZED DOGMATYZMEM I
IDEO-LOGICZNA DEFORMACJA Zdarza sie, ze
filozofowie i metodolodzy nauki (ekonomii)
wskazuja jeszcze inne funkcje idealu ekonomii
pozytywnej wolnej od SW, niz samo usprawnienie i
przyspieszenie gro-madzenia wiedzy o
gospodarowaniu. Mianowicie, realizacja tego
idealu ma ZAPOBIEC NARZUCANIU PRZEZ EKONOMISTÓW
INNYM OSO-BOM ARBITRALNYCH ROZSTRZYGNIEC W
KWESTII TEGO, CO DOBRE, A CO ZLE ORAZ CO NALEZY
RO-BIC, A CZEGO ROBIC NIE NALEZY.
80
SUBROTO ROY Kariere moralnego sceptycyzmu
(czyli gilotyny Humea B.Cz.) w XX w. w
ekonomii mozna wyjasnic, silnym prag-nieniem
ekonomistów uzyskania ochrony przed dogmatyz-mem
i tyrania (np. o charakterze politycznym,
ekonomicz-nym, naukowym i religijnym). Jako
naukowiec () ekono-mista () dazyl zarówno do
rozszerzenia zakresu racjonalne-go rozumowania,
jak i chcial chronic obiektywnosc ustalen
uprawianej przez siebie nauki przed dogmatami
(). Humeowski sceptycyzm mógl zostac
zaakceptowa-ny, bo wierzono, ze stanowi to
konieczny (a moze nawet wy-starczajacy) warunek
powszechnego uznania obiektywnosci rozstrzygniec
uzyskiwanych dzieki odwolaniu sie do me-chanizmu
podejmowania zbiorowych decyzji ().
81
I w innym miejscu znowu Wyjasnieniem
zaakceptowania przez dwudziestowiecz-nych
ekonomistów teorii wiedzy Humea moze byc szeroko
rozpowszechnione przekonanie, ze taka teoria
stanowi () ochrone przed dogmatyzmem i tyrania.
() Byc moze ta teoria wiedzy, która
zostala zaakcep-towana przez tak znanych i
róznych ekonomistów jak Rob-bins, Friedman,
Samuelson, Hicks, Robinson, Myrdal, Arrow, Hayek,
Lange, Tinbergen, Hahn i Schumpeter, a takze ich
wielu nastepców, przynajmniej czesciowo
uwarunkowana zostala przez ich niechec do znanych
z historii XX w. form tyranii i ideologii, a
takze przez ich pragnienie ochrony przed nimi
zarówno obiektywnego charakteru nauki o
gospodaro-wniu, jak i jednostki wystepujacej w
roli konsumenta i wy-borcy.
82
C. OCHRONA SPOLECZNEGO STATUS QUO PRZEZ
WSKA-ZANIE GRANIC KOMPETENCJI EKONOMISTÓW
Zdarza sie, ze filozofowie i metodolodzy nauki
(ekonomii) wskazuja jeszcze inne funkcje idealu
ekonomii pozytywnej wolnej od SW, niz samo
usprawnienie i przyspieszenie gro-madzenia wiedzy
o gospodarowaniu. Ich zdaniem ideal ten moze
równiez sluzyc OCHRO-NIE SPOLECZNEGO STATUS QUO
PRZEZ WSKAZANIE GRANIC KOMPETENCJI EKONOMISTÓW
83
ROBERT N. PROCTOR Geneza koncepcji
neutralnosci aksjologicznej w ekonomii nie moze
zostac sprowadzona wylacznie do wplywu tej czy
innej szkoly myslenia. Tresciowe pokrewienstwo
idei jest wazne, jednak w niewielkim stopniu
wyjasnia ono, dlaczego niektóre doktryny lub
metody staja sie popularne w pewnych czasach, a
inne doktryny znikaja.
84
Obrona aksjologicznej neutralnosci ekonomii w
polowie XX w. () stanowila odpowiedz na
konkretne polityczne zja-wiska powstanie i
rozwój ekonomii dobrobytu i ekonomii
so-cjalistycznej, zwyciestwo faszyzmu w Europie,
gospodarcza katastrofe w domu. Dla konserwatystów
takich jak Robbins, neutralnosc taka sluzyla
obronie autonomicznej i prywatnej sfery wartosci
(i majatku!) przed wtargnieciem do niej nauki i
tzw. racjonalnego planowania. Natomiast dla
postepowych liberalów w rodzaju Hutchisona
neutralnosc aksjologiczna byla obronnym walem,
majacym chronic nauke przed upoli-tycznieniem w
imie rasy lub klasy.  
85
I jeszcze radykalniej W nauce ekonomii
neutralnosc aksjologiczna zwykle bronio-na jest
jako czesc tego, co uwazane jest za naukowosc
dys-cypliny. Stanowi ona równiez narzedzie obrony
wlasciwych granic naukowej debaty. W róznych
czasach ekonomisci poslugiwali sie tym narzedziem
w rózny sposób. Jednak jego najwazniejsza funkcja
spoleczna, szczególnie w XX w., bylo ZNIECHECANIE
DO ZADAWANIA, A TAKZE CZYNIE-NIA PRZEDMIOTEM
TEORETYCZNEJ DEBATY PEW-NYCH PYTAN O CHARAKTERZE
STRUKTURALNYM I IDEOLOGICZNYM DOTYCZACYCH NP.
ALTERNA-TYWNYCH SYSTEMÓW PRODUKOWANIA I (LUB)
DZIELENIA BOGACTWA (podkreslenie moje B. Cz.).
86
Nie jest tak, ze w tradycji ekonomii pozytywnej
aksjologicz-na neutralnosc po prostu uzasadnia
prawo calej dyscypliny do nazywania sie nauka
otóz stanowi ona równiez NARZE-DZIE TWORZENIA I
OBRONY PEWNEGO SPOSOBU ZORGANIZOWANIA GOSPODARKI
I PEWNEGO SY-STEMU POLITYCZNEGO (podkreslenie
moje B. Cz.).
87
Podobna jest opinia HILAREGO PUTNAMA
Najgorsze w tej opozycji fakt/wartosc jest
to, ze w prakty-ce spelnia ona funkcje urzadzenia
blokujacego dyskusje (ang. discussion-stopper), a
nawet myslenie (ang. thought-stopper).
Pozytywistyczne poglady, które zdominowaly
myslenie eko-nomistów, zniszczyly sama idee
rozumnego konsensusu w jakichkolwiek sprawach
dotyczacych wartosci. Jesli sprawy te musza byc
traktowane w kategoriach albo ja albo ty (ang.
thy blood or mine), samo pojecie rozumu traci
sens nie ma miejsca na racjonalna dyskusje
(Putnam cytuje tu slynny esej Robbinsa B.Cz.).

88
DYGRESJA PRZYKLAD gilotyna Humea jako
narzedzie ochrony spo-lecznego status quo, czyli
Lionel Robbins o progresywnym opodatkowaniu   W
XX w. w anglosaskiej ekonomii praca Robbinsa pt.
An Essay On The Nature and Significance of
Economic Science z 1932 r. byla zapewne
najwazniejszym z manifestów, glosza-cych
mozliwosc i potrzebe uwolnienia ekonomii od SW.
89
DYGRESJA CD. Zdaniem Robbinsa w pozytywnej
nauce ekonomii nie ma miejsca na sady
wartosciujace. Twierdzenia, w których pojawia
sie powinno sie, naleza do zupelnie innej
kategorii niz twierdzenia, w których poja-wia sie
jest. Ekonomia nie jest w stanie wypowiadac
sie na temat prawdziwosci sadów o ostatecznych
wartosciach.
90
DYGRESJA CD. Dla Robbinsa przyklad SW stanowilo
interpersonalne porów-nanie uzytecznosci.
Porównanie takie w sposób nieuchronny nie
miesci sie w za-kresie jakiejkolwiek pozytywnej
nauki. Stwierdzenie, ze pre-ferencje podmiotu A
sa wazniejsze od preferencji podmiotu B, jest
calkowicie rózne od stwierdzenia, ze podmiot A
prefe-ruje n w stosunku do m. W tym drugim
przypadku chodzi o zupelnie inne kryterium oceny
niz w przypadku pierwszym. Twierdzenie pierwsze
zawiera element subiektywnego war-tosciowania. A
zatem w istocie jest twierdzeniem normatyw-nym.
NA TAKIE TWIERDZENIA NIE MA MIEJSCA W CZYSTEJ
NAUCE. ----------------------------------- A
Wprost interpersonalne porównania uzytecznosci
nazywa Robbins sadami wartosciujacymi (ang.
judgements of value) w przypisie (zob. Robbins An
Essay On The Nature and Significance of Economic
Science 1932, s. 125, w przypisie takze Robbins
1935, s. 141142).
91
  DYGRESJA CD. A zatem, opowiedzenie sie za
idealem ekonomii wol-nej od sadów wartosciujacych
w polaczeniu z uznaniem inter-personalnych
porównan uzytecznosci za sad wartosciujacy
pozwolilo Robbinsowi wykluczyc takie porównania z
nauki ekonomii.
92
DYGRESJA CD. Tym samym, wedlug Robbinsa,
naukowy charakter stra-cila argumentacja
utylitarystów (np. Jeremyego. Benthama, Johna
Stuarta Milla), ze w imie zwiekszenia sie
calkowitej uzytecznosci wszystkich obywateliA
nalezy zmniejszac róznice dochodów w
spoleczenstwie. Wielu utylitarystów twierdzi,
ze z powodu malejacej uzy-tecznosci krancowej
posiadanych dóbr, w tym pieniadza strata
uzytecznosci osób bogatych, spowodowana zabraniem
im pewnej sumy pieniedzy (np. za pomoca
progresywnych podatków), jest mniejsza niz
przyrost uzytecznosci osób bied-nych, spowodowany
przekazaniem im tej kwoty (np. za po-moca
zasilków). ------------------------ A J.
Bentham The greatest happiness of the greatest
number pol. Najwieksze szczescie najwiekszej
liczby ludzi). KONIEC DYGRESJI