DZIEN DOBRY! WITAM PANSTWA NA ZAJECIACH Z METODOLOGII EKONOMII, ?.

1
DZIEN DOBRY! WITAM PANSTWA NA
ZAJECIACH Z METODOLOGII EKONOMII, ?.  
2

• Boguslaw Czarny
  podstawyekonomii_at_gmail.com
• EKONOMIA JAKO NAUKA EMPIRYCZNA - WYBRANE PROBLEMY
• Slajdy do wykladu sa dostepne w serwisie
  internetowym www.podstawyekonomii.pl/metodologia
  /.
• PLAN ZAJEC
• I. CO TO JEST EKONOMIA ?
• 1. Ekonomia nauka o gospodarowaniu.
• 2. Metoda ekonomii, czyli jak powstaje wiedza o
  gospodarowaniu.
• Obserwacja. b) Indukcja. c) Dedukcja. d) Krytyka
  naukowa.
• II. KARL POPPER I IMRE LAKATOS
• 1. Karl Popper o metodologii nauki.
• 2. Imre Lakatos o metodologii nauki .

3
WSTEP O tym wykladzie Zawsze interesowalo
mnie, co WLASCIWIE ROBIA EKONOMIS-CI, a takze,
CZY USTALANA PRZEZ NICH WIEDZA JEST WIA-RYGODNA.
To moje zainteresowanie bralo sie m. in. z
obserwacji POMYLEK ekonomistów i jawnie
POZANAUKOWYCH FUN-KCJI spelnianych przez
ekonomie.
4
Np., w 12. wydaniu swojego slynnego podrecznika
(ponad 4 mln sprzedanych egzemplarzy i 15 wydan w
41 glównych jezykach swiata od 1948 do 1998 r.!)
z 1985 r. jeden z najwiekszych auto-rytetów
nowoczesnej ekonomii glównego nurtu, noblista
Paul. A. Samuelson (wspólnie z Williamem. D.
Nordhausem) twierdzili, ze Zwiazek Radziecki od
1928 r. rozwija sie szybciej od Stanów
Zjed-noczonych, Niemiec i Japonii. Jeszcze na rok
przed upadkiem muru berlinskiego (sic!) w wydaniu
13 pisali Gospodarka radziecka jest dowodem,
ze - wbrew przekonaniom wielu sceptyków -
socjalistyczna gospodarka nakazowo-rozdzielcza
moze nie tylko dzialac, lecz nawet rozkwitac
(zob. wydanie 13, s. 837). (Slowo rozkwitac
zniknelo dopiero w 14. wydaniu Economics
Samuelsona, Nordhausa) (zob. wydanie 14, s. 389).
5
A przeciez sumienie ekonomistów obarczaja grzechy
jeszcze ciezsze, w tym m. in. motywowana
interesem ideologicznym i (lub) material-nym
propagandowa indoktrynacja calych pokolen w
krajach real-nego socjalizmu, w tym w Polsce.
Np., inny guru dwudziestowiecznej ekonomii
Oskar Lange pisal w swojej popularnej swego czasu
Ekonomii politycznej, ze dopiero
socjalistyczny sposób produkcji umozliwia
zastosowanie zasa-dy racjonalnosci w skali calego
gospodarstwa spolecznego, czyli
spo-leczno-gospodarcza racjonalnosc
gospodarowania. -------------- Zob. O. Lange,
Ekonomia polityczna, t. 1, PWN, Warszawa 1980, s.
217.
6
W innej zas pracy Langego mozna znalezc i takie
slowa W pracy Stalina Ekonomiczne problemy
socjalizmu w ZSRR z genial-na prostota i
wnikliwoscia ujete zostaly charakter i natura
praw ekonomicznych w warunkach socjalizmu prawo
koniecznej zgodnosci stosunków produkcji z
charakterem sil wytwórczych i sposób dzialania
tego prawa w socjalistycznym spoleczenstwie,
podstawowe prawo eko-nomiczne socjalizmu oraz
prawo planowego proporcjonalnego rozwo-ju
gospodarki narodowej, rola produkcji towarowej i
prawa wartosci w warunkach socjalizmu, sily
napedowe oraz wstepne warunki przejscia do
komunizmu. (...) Dzieki pracy Stalina ekonomia
polityczna socja-lizmu stala sie nauka o
okreslonych podstawach, której glówne pojecia i
prawa sa ustalone. -------------- Zob. O.
Lange, Prawa ekonomiczne w swietle ostatniej
pracy Józefa Stalina, w Oskar Lange. Wybór pism,
tom 1, Drogi do socjalizmu, PWN, Warszawa 1990,
s. 405-406.
7
Termin METODOLOGIA EKONOMII oznacza nawiazujaca
do fi-lozofii i metodologii nauk empirycznych i
nauk formalnych analize ogólnych cech ekonomii
jako nauki, czyli badanie jej pojec, teorii oraz
podstawowych zasad rozumowania o przedmiocie.
8

• W szczególnosci chodzi m.in. o badanie
• Celu dzialania ekonomistów.
• b) Ogólnych metod gromadzenia wiedzy stosowanych
  przez ekono-mistów, w celu ich porównania z
  metodami przyrodników.
• c) Osobliwosci przedmiotu zainteresowania
  ekonomistów, które odrózniaja ekonomie od innych
  nauk (np. matematyki, fizyki, biologii,
  socjologii).
• d) Stopnia zaawansowania ekonomii na tle innych
  nauk.

9
Rozwijajacej sie gwaltownie od kilkudziesieciu
lat metodologii ekonomii nie nalezy mylic z
metodyka ekonomii, czyli ze szcze-gólowa
analiza czysto technicznych procedur stosowanych
przez ekonomistów, rozwiazujacych konkretne
problemy (np. zmierzenie prostej cenowej
elastycznosci popytu na pewne dobro).
10
I. CO TO JEST EKONOMIA?
11
1. EKONOMIA NAUKA O GOSPODAROWANIU. Wbrew
pozorom nie jest latwo powiedziec Co to jest
ekonomia? Istnieje wiele definicji ekonomii, np.
Smitha, Marshalla, Robbinsa...
12
ADAM SMITH Nauka prowadzaca badania nad natura i
przyczynami bogactwa narodów (1776).
ALFRED MARSHALL Nauka o tym, jak ludzie zyja,
dzialaja i mysla w codziennym zyciu gospodarczym
(1890).
LIONEL ROBBINS Nauka, która bada postepowanie
czlowieka jako stosunek miedzy celami a
ograniczonymi srodkami, dajacymi sie stosowac w
rózny sposób (1937).
P.A. SAMUELSON, W.D. NORDHAUS Ekonomia bada, jak
spoleczenstwa uzywaja swoich rzadkich, beda-cych
w niedoborze zasobów do wytwarzania wartosciowych
produk-tów oraz rozdzielania ich miedzy
poszczególne jednostki (1987). D. BEGG, S.
FISCHER, R. DORNBUSCH Ekonomia bada, w jaki
sposób spoleczenstwo rozwiazuje problem
wykorzystania rzadkich zasobów, decydujac o tym,
co, jak i dla kogo wytwarzac (2005). N.G.
MANKIW, M. P. TAYLOR Ekonomia jest analiza tego,
w jaki sposób spoleczenstwo zarzadza swoimi
rzadkimi zasobami (2006).
13
EKONOMIA JEST NAUKA GROMADZACA I PORZADKUJA-CA
OGÓLNA WIEDZE O GOSPODAROWANIU (PRODUKCJI I
PODZIALE DÓBR).
14
Otóz (w odróznieniu np. od matematyki) ekonomia
jest NAUKA INDUKCYJNA (EMPIRYCZNA).
15
NAUKA DEDUKCYJNA (FORMALNA) to taka nauka, w
której zdanie nie bedace jej twierdzeniem
pierwotnym zostaje tylko wtedy uznane za jej
twierdzenie, kiedy zostanie ono w formie dedukcji
wywnioskowane z twierdzen poprzednio przyjetych.
16
NAUKA INDUKCYJNA (EMPIRYCZNA) to taka nauka, w
której zdanie nie bedace jej twierdzeniem
pierwotnym zostaje wtedy uznane za jej
twierdzenie, kiedy zostanie ono w formie dedukcji
wywnioskowane z twierdzen poprzednio przyjetych
LUB kiedy zostanie ono wywnioskowane w drodze
indukcji (uogólniania wyników obserwacji).
17
TWIERDZENIA PIERWOTNE we wszystkich naukach
przyj-muje sie pewne zdania jako twierdzenia,
mimo ze sie ich z innych twierdzen w drodze
wnioskowania nie wyprowadzilo.
18
A zatem (w odróznieniu np. od matematyki)
ekonomia jest NAUKA INDUKCYJNA (EMPIRYCZNA).
EKONOMIA JEST NAUKA GROMADZACA I PORZADKUJA-CA
OGÓLNA WIEDZE O GOSPODAROWANIU (PRODUKCJI I
PODZIALE DÓBR).
19
EKONOMIA JEST NAUKA GROMADZACA I PORZADKUJA-CA
OGÓLNA WIEDZE O GOSPODAROWANIU (PRODUKCJI I
PODZIALE DÓBR). KOMENTARZ 1 1. Taka definicja
poza zakres ekonomii wyklucza wiedze
technolo-giczna (np. wiedze o metodach obróbki
metalu skrawaniem).
20
EKONOMIA JEST NAUKA GROMADZACA I PORZADKUJA-CA
OGÓLNA WIEDZE O GOSPODAROWANIU (PRODUKCJI I
PODZIALE DÓBR). KOMENTARZ 2 Chodzi o wiedze
PRAWDZIWA.
21
DYGRESJA Chodzi o wiedze PRAWDZIWA Mam na mysli
prawdziwosc wiedzy w rozumieniu
KORESPON-DENCYJNEJ (KLASYCZNEJ) (a nie np.
KOHERENCYJNEJ lub PRAGMATYCZNEJ) teorii prawdy.
According to a survey of professional
philosophers and others on their philosophical
views which was carried out in November 2009
(taken by 3226 respondents, including 1803
philosophy faculty members and/or PhDs and 829
philosophy graduate students) 44.9 of
respondents accept or lean towards correspondence
theories. (Zob.http//philpapers.org/surveys/resu
lts.pl?affilAllrespondentsareas00areas_max1
grainmedium).
22
DYGRESJA CD. KORESPONDENCYJNA (KLASYCZNA) teoria
prawdy Veritas est adaequatio rei et intellectus
(lac.) (Arystoteles, Tomasz z Akwinu (Summa
Theologiae I, q.16 a.1) Ajdukiewicz Prawda
mysli polega na jej zgodnosci z rzeczywistoscia.
() Ze jakies twierdzenie jest zgodne z
rzeczywistoscia to znaczy, ze jest tak wlasnie,
jak to twierdzenie glosi. A wiec mysl, ze Ziemia
jest okragla, jest zgodna z rzeczywistoscia,
poniewaz Ziemia jest okragla (). K.
Ajdukiewicz, Zagadnienia i kierunki filozofii,
Czytelnik, Warsza-wa 1983, s. 29, 39.
23
DYGRESJA CD. KOHERENCYJNA teoria
prawdy Ajdukiewicz Koherencyjna teoria
prawdy definiuje prawde jako zgodnosc mysli
miedzy soba. () Kryterium decydujacym
ostatecznie i nieodwolalnie o tym, czy jakies
twierdzenie uznac, czy odrzucic, jest zgodnosc
tego twierdzenia z innymi twierdzeniami
przyjetymi zgodnosc polegajaca na tym, ze nie
popada ono z nimi w sprzecz-nosc i daje sie
harmonijnie wlaczyc w system, które one tworza.
(K. Ajdukiewicz, Zagadnienia i kierunki
filozofii, Czytelnik, Warsza-wa 1983, s. 33).
24
DYGRESJA CD. KOHERENCYJNA teoria prawdy, cd.
Ajdukiewicz Koherencyjna teoria prawdy
definiuje prawde jako zgodnosc mysli miedzy soba.
() Kryterium decydujacym ostatecznie i
nieodwolalnie o tym, czy jakies twierdzenie
uznac, czy odrzucic, jest zgodnosc tego
twierdzenia z innymi twierdzeniami przyjetymi
zgodnosc polegajaca na tym, ze nie popada ono z
nimi w sprzecz-nosc i daje sie harmonijnie
wlaczyc w system, które one tworza. Czyzby
kazda konsekwentna i zwarta bajka mogla rów-nym
prawem uchodzic za prawde jak teoria przyrodnicza
oparta na zmudnych obserwacjach i eksperymentach?
Otóz koherencjonis- tom idzie o zgodnosc danej
mysli nie z byle jakimi innymi, ale o zgodnosc
jej z twierdzeniami, za którymi opowiada sie
doswiadcze-nie (K. Ajdukiewicz, Zagadnienia i
kierunki filozofii, Czytelnik, Warsza-wa 1983, s.
33).
25
DYGRESJA CD. KOHERENCYJNA teoria prawdy,
cd. Ajdukiewicz Ale i z tego materialu
twierdzen popartych swiadectwem doswiad-czenia
daje sie nie jeden tylko system twierdzen
harmonizujacych ze soba zbudowac. MOZNA ICH
UTWORZYC WIECEJ, PRZY CZYM DECYDUJAC SIE NA JEDEN
SYSTEM BEDZIE SIE MUSIALO UZNAC ZA FALSZ, ZA
ZLUDZENIE, PEWNE NA DOSWIADCZENIU OPARTE
TWIERDZENIA, KTÓRE PRZY PRZYJECIU INNEGO SYSTEMU,
JESLI Z NIM HARMONIZU- JA, UZNAC BEDZIE NALEZALO
ZA PRAWDE. Sama wiec zgod-nosc z doswiadczeniem i
harmonia wewnetrzna jeszcze nie wystar-cza.
Trzeba jeszcze jakiegos dodatkowego kryterium
wyboru miedzy róznymi systemami harmonizujacych
ze soba twierdzen zgodnych z doswiadczeniem.
(K. Ajdukiewicz, Zagadnienia i kierunki
filozofii, Czytelnik, Warsza-wa 1983, s. 34).
26
DYGRESJA CD. Ale i z tego materialu twierdzen
popartych swiadectwem doswiad-czenia daje sie nie
jeden tylko system twierdzen harmonizujacych ze
soba zbudowac. Mozna ich utworzyc wiecej, przy
czym decydujac sie na jeden system bedzie sie
musialo uznac za falsz, za zludzenie, pewne na
doswiadczeniu oparte twierdzenia, które przy
przyjeciu innego systemu, jesli z nim
harmonizuja, uznac bedzie nalezalo za prawde.A
--------------------------------------- A Ta mysl
Ajdukiewicza z 1949 r. ma wiele wspólnego ze
slynna metafora Willarda Van Ormana Quinea z
jego pracy z 1954 roku Carnap and Logical Truth
Wiedza naszych ojców jest materia utkana ze
zdan. W naszych re-kach rozwija sie ona i zmienia
na skutek czynionych przez nas mniej lub
bar-dziej dowolnych i swiadomych rewizji i
uzupelnien, mniej lub bardziej bezpos-rednio
powodowanych nieustanna stymulacja naszych
organów zmyslowych. Jest to tkanina szara,
bioraca czern od faktów i biel od konwencji. Nie
znajduje jednak waznych powodów, by sadzic, ze sa
w niej nici calkiem czarne lub tez calkiem
biale..
27
DYGRESJA CD. PRAGMATYCZNA teoria
prawdy Ajdukiewicz Za () ostateczne
kryterium (prawdziwosci twierdzen B. Cz.) uwaza
() pragmatyzm (w swej radykalnej formie)
pozytecznosc danego twierdzenia w dzialaniu. ()
Jezeli () wplyw naszych przekonan na nasze
dzialanie czyni to dzialanie skutecznym, tzn.
pozwala na osiagniecie zamierzonego celu, to
przekonanie to jest prawdziwe. (K. Ajdukiewicz,
Zagadnienia i kierunki filozofii, Czytelnik,
War-szawa 1983, s. 37-38). KONIEC DYGRESJI
28
II. O METODZIE GROMADZENIA WIEDZY O
GOSPODA-ROWANIU
29
Obserwujac gospodarowanie, ekonomisci usiluja m.
in. poznac cha-rakterystyczne, powtarzajace sie
cechy zachowania ludzi (REGU-LARNOSCI ICH
ZACHOWANIA). Sa to tzw. PRAWA EKONO-MICZNE.
30
Te PRAWA moga byc OGÓLNE (UNIWERSALNE) lub
STA-TYSTYCZNE. Prawa naukowe przyjmuja badz
postac twierdzen ogólnych, ze w danych
warunkach - STALE dzieje sie tak a tak, lub
wystepuja pod postacia twierdzen statystycznych,
stawierdzajacych, ze tak sie dzieje Z TAKA A TAKA
CZESTOSCIA.
31
PRZYKLADY PRAW EKONOMICZNYCH PRAWO POPYTU Kiedy
cena sie zmienia, ceteris paribus,
zapotrzebowanie na dob-ro zmienia sie w druga
strone.
32
PRZYKLADY PRAW EKONOMICZNYCH PRAWO OKUNA Zmiana
wielkosci produkcji o 2,0 2,5 powoduje
skierowana przeciwnie zmiane stopy bezrobocia o 1
p. proc.
33
PRZYKLADY PRAW EKONOMICZNYCH PRAWO GRESHAMA Jesli
w obiegu znajduje sie pieniadz lepszy
(zawierajacy wiecej kruszcu) i pieniadz gorszy
(zawierajacy mniej kruszcu), to w roli srodka
wymiany dóbr ludzie beda uzywali raczej pieniadza
gorszego, a nie pieniadza lepszego.
34
EKONOMIA JEST NAUKA GROMADZACA I PORZADKUJA-CA
OGÓLNA WIEDZE O GOSPODAROWANIU (PRODUKCJI I
PODZIALE DÓBR).
Dazac do prawdy, ekonomisci (naukowcy) posluguja
sie metoda, która zapewnia INTERSUBIEKTYWNA
SPRAWDZALNOSC (OB-IEKTYWNOSC) osiaganej wiedzy.
Oznacza to, ze o prawdziwosci tej wiedzy moze
sie prze-konac KAZDY odpowiednio przygotowany
np. potrafiacy czytac i (lub) poslugiwac sie
analiza regresji liniowej czlowiek.
35
Ekonomisci posluguja sie przy tym metoda, która
zapewnia IN-TERSUBIEKTYWNA SPRAWDZALNOSC
(OBIEKTYWNOSC) osiaganej wiedzy. To wlasnie ta
metoda odróznia naukowców od innych po-szukiwaczy
PRAWDY ufajacych np. w autorytet Mistrza, Kaplana
lub Swietej Ksiegi
36
Ekonomistów metoda badania gospodarki sklada
sie w szczególnosci z nastepujacych czynnosci
1. OBSERWOWANIE gospodarowania. 2.
UOGÓLNIANIE wyników obserwacji (INDUKCJA). 3.
WNIOSKOWANIE (DEDUKCJA). 4. KRYTYKA powstalej
wiedzy (test logiczny i empiryczny).
37
O tym, jak myslimy (na co dzien i badajac
gospodarke), czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY
38
O tym, jak myslimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI
WIE-DZY
39
Wbrew rozpowszechnionym pogladom OBSERWACJA NIE
PO-LEGA NA BIERNYM REJESTROWANIU FAKTÓW. Wiedza
ob-serwatora przynajmniej na dwa sposoby wplywa
na wyniki obser-wacji.
40
Wiedza obserwatora przynajmniej na DWA sposoby
wplywa na wyniki obserwacji. PO PIERWSZE,
wiedza ta decyduje O TYM, JAKIE PYTANIA STAWIA
SOBIE OBSERWATOR, czyli co chce i co moze
obserwowac. PO DRUGIE, wiedza ta wplywa na same
wyniki obser-wacji, które zostaja w jej
kontekscie ZINTERPRETOWANE.
41
PO PIERWSZE, wiedza ta decyduje O TYM, JAKIE
PYTANIA STAWIA SOBIE OBSERWATOR, czyli co chce i
co moze obser-wowac. Inaczej to, co uznajemy za
istniejace (i godne obserwacji), zalezy od tego,
co mamy w glowach. Wspólczesny filozof ujmuje te
jak sadze - mysl w ten sposób Tworem
zdrowego rozsadku jest równiez rudymentarna
fizyka, postulujaca istnienie cial takich jak
domy czy drzewa, i formu-lujaca podstawowe
prawidlowosci zachowania sie cial. Nauka ()
postuluje () istnienie, oprócz cial, takze
innych rodzajów przed-miotów, takich jak
elektrony, neutrony, liczby i zbiory. Status
przedmiotów kazdego z tych rodzajow jest w
istocie taki sam wszystkie one sa przedmiotami
postulowanymi przez nas w toku konstrukcji
teorii, która ma opisac i wyjasnic nasze
doswiadczenie zmyslowe. () Póki akceptuje sie
nauke, nie moza konsekwentnie kwestionowac
realnosci przedmiotów, którym nauka przypisuje
ist-nienie. () Rozwój nauki moze doprowadzic
do drzucenia postu-lowanych wczesniej przedmiotów
ze zdroworozsadkowymi cialami wlacznie na
rzecz przedmiotów innego rodzaju, pozwalajacych
le-piej wyjasnic nasze doswiadczenie. (Barbara
Stanosz Wstep, w Willard V. Quine, Granice
wiedzy i inne eseje filozoficz-ne, PIW, warszawa
1986, s. 12-13).
42
Póki akceptuje sie nauke, nie moza konsekwentnie
kwestionowac realnosci przedmiotów, którym nauka
przypisuje istnienie. Na przyklad, wspólczesny
makroekonomista nie kwestionuje re-alnosci
produkcji potencjalnej i naturalnej stopy
bezro-bocia, lecz wypowiada dotyczace produkcji
potencjalnej i naturalnej stopy bezrobocia
twierdzenia. Zupelnie inaczej niz czynili to np.
Adam Smith i Alfred Marshall, którzy nie
postu-lowali istnienia produkcji potencjalnej
i naturalnej stopy bezrobocia.
43
PO DRUGIE Nasza wiedza wplywa na same wyniki
obserwacji, które zostaja w jej kontekscie
ZINTERPRETOWANE.
44
Np. Polanyi tak opisuje zmiany wrazen studenta,
który obser-wuje zdjecia rentgenowskie pluc. Z
poczatku student jest zupelnie zagubiony,
poniewaz na zdjeciu rentgenowskim dostrzec
potrafi jedynie cienie serca i zeber oraz kilka
pajeczastych plam pomiedzy nimi. Wydaje mu sie,
ze to, o czym mówia specjalisci, istnieje tylko w
ich wyobrazni, bowiem on nic z tego nie potrafi
zobaczyc. Potem, w miare jak slucha przez kilka
tygodni wykladów, ogladajac uwaznie ciagle nowe
zdjecia róznych przypadków chorobowych, pojawia
sie w nim pierwsze zrozumienie powoli zapomina o
zebrach i zaczyna widziec pluca. Na koniec zas,
jezeli stara sie i jest bystry, dostrzeze bogata
pano-rame szczególów. Zobaczy anomalie
fizjologiczne, zmiany patolo-giczne, blizny,
slady chronicznych infekcji i oznaki ostrej
choroby.
45
Podobnie, w Polsce po zmianie ustroju
gospodarczego w 1990 r., studiujac statystyki i
obserwujac gospodarke, jedni widzieli raczej
ekonomiczna katastrofe (zgodnie z danymi GUS PKB
obnizyl sie w latach 19901992 o 19,5), inni zas
raczej ekonomiczny rozwój (ich zdaniem, poza
polem widzenia statystyków pozostawal np. ten
fakt, ze przed 1989 rokiem pewna czesc produkcji
wliczanej do PKB stanowily dobra bardzo niskiej
jakosci zaprzestanie ich produkcji nie
spowodowalo gorszego zaspokojenia potrzeb). W
dodatku obser-watorzy ci uznawali spadek
produkcji towarzyszacy przemianie gos-podarki
nakazowo-rozdzielczej w gospodarke
prywatnorynkowa za poczatek procesu, którego
naturalnym ciagiem dalszym okaze sie szybki
wzrost gospodarczy.
46
TEORIA
47
DYGRESJA Pomyslmy w tym miejscu o dorobku
ekonomii w postaci JEZYKA stworzonego przez
ekonomistow i sluzacego do opisywania procesu
gospodarowania.
48

• DYGRESJA CD.
• Chodzi o ten dobrze znany studentom konczacym
  studia ekono-miczne na calym swiecie zestaw
  terminów i klasyfikacji w rodzaju
• wskaznika cen konsumenta,
• wartosci realnej i wartosci nominalnej,
• kosztów transakcyjnych,
• kosztu alternatywnego,
• korzysci skali,
• równowago Nasha,
• efektów zewnetrznych,
• efektu gapowicza,
• problemu pana i slugi,
• nadwyzki calkowitej, konsumenta i producenta,
• asymetrii informacji,
• dóbr pozadanych i niepozadanych spolecznie,
• kursu odpowiadajacego parytetowi sily nabywczej,
• produktu krajowego brutto,
• mnoznika,

49
To wlasnie m. in. dzieki temu jezykowi
ekonomisci coraz zwiezlej i precyzyjniej opisuja,
analizuja i wyjasniaja procesy gospodarcze. Te
analizy miewaja wielkie znaczenie praktyczne.
W sposób oczywisty jest tak np. w przypadku
polityki an-tymonopolowej (np. to wlasnie urzad
ochrony konkurencji decy-duje, czy Microsoft
zostanie podzielony, czy nie zostanie
podzie-lony) i analizy kosztów i korzysci (np.
to m. in. analiza kosztów i korzysci rozstrzyga o
dokladnej lokalizacji budowanych przez panstwo
lotnisk, portów, autostrad). KONIEC DYGRESJI
50
O tym, jak myslimy (na co dzien i badajac
gospodarke), czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY
TEORIA
51
TEORIA EKONOMICZNA nazywamy usystematyzowany,
tzn. powiazany logicznie, zbiór hipotez, praw,
definicji i klasyfikacji, sformulowanych w pewnym
jezyku. (Np. teoria keynesowska, teoria
monetarystyczna).
52
Dzieki wchodzacym w jej sklad twierdzeniom teoria
pozwala WYJASNIAC zdarzenia, a czasem umozliwia
PROGNOZOWA-NIE zdarzen. Wyjasnienie dotyczy
przeszlosci, a prognoza przyszlosci. NP. PRAWO
ENGLA (W miare wzrostu dochodów udzial wy-datków
na zywnosc w wydatkach ogólem sie zmniejsza)
oraz za-obserwowany w pewnym kraju wzrost
dochodów uzasadniaja prognoze spadku udzialu
wydatków na zywnosc we wszystkich wydatkach w tym
kraju.
53
O tym, jak myslimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI
WIE-DZY PRAWDZIWEJ
54
O tym, jak myslimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI
WIE-DZY
55
O tym, jak myslimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI
WIE-DZY
56
O tym, jak myslimy, czyli MASZYNA DO PRODUKCJI
WIE- DZY
57
(No Transcript)
58
PRZYKLAD MODERNIZACJI ZAGROZONEJ FALSYFIKACJA
TEORII zmiana definicji i (lub) hipotez
p-a(U-U)
Oto wzór klasycznej cenowej krzywej Phillipsa
(ang. Phillips curve).
p stopa zmiany cen. a parametr opisujacy
wrazliwosc poziomu plac na odchylenia
rzeczywistej stopy bezrobocia, U, od naturalnej
stopy bezrobocia. U. U rzeczywista stopa
bezrobocia. U- naturalna stopa bezrobocia.
59
p-a(U-U)
Jak widac, warunkiem pojawienia sie INFLACJI,
pgt0, jest spadek rzeczywistej stopy bezrobocia,
U, ponizej naturalnej stopy bezrobo-cia, U
(pgt0?UltU).
60
p-a(U-U)
Natomiast warunkiem pojawienia sie DEFLACJI, plt0,
jest wzrost rzeczywistej stopy bezrobocia, U,
powyzej naturalnej stopy bezro-bocia, U
(plt0?UgtU).
61
TEST EMPIRYCZNY, CZESC I

Inflacja i bezrobocie w USA w latach 1961-1969
Krzywa Phillipsa
Za R. Dornbusch, S. Fischer, R. Startz,
Macroeconomics, s. 119.
62
Skonfrontujmy prosta krzywa Phillipsa
p-a(U-U) z wyni-kami obserwacji.

Inflacja i bezrobocie w USA w latach 1961-1969
Krzywa Phillipsa
Za R. Dornbusch, S. Fischer, R. Startz,
Macroeconomics, s. 119.
Te dane empiryczne DO PEWNEGO STOPNIA
potwierdzaja na-sze ustalenia... W USA w 6.
dekadzie XX w. (U wynosila wtedy ok. 5)
zmniejszenie sie U do poziomu UltU skutkowalo
wzrostem p na-tomiast wzrost U do poziomu UgtU
powodowal SPADEK TEMPA INFLACJI, p (A NIE SPADEK
POZIOMU CEN, P, CZYLI DEF-LACJE).
63
TEST EMPIRYCZNY, CZESC II
Inflacja i bezrobocie w USA w latach 1961-2002
Za R. Dornbusch, S. Fischer, R. Startz,
Macroeconomics, s. 121.
64
W obliczu empirycznego zaprzeczenia twierdzenia
Phillipsa, chcac pogodzic krzywa Phillipsa z
rzeczywistym obrazem gospodarki, ekonomisci
uzupelnili teorie opisujaca zwiazki produkcji,
bezrobo-cia i cen o hipoteze oczekiwan
inflacyjnych, a w szczególnosci ADAPTACYJNYCH
OCZEKIWAN INFLACYJNYCH.
65
Ludzie maja ADAPTACYJNE OCZEKIWANIA
INFLACYJ-NE, jesli sadza, ze TEMPO INFLACJI W
PRZYSZLOSCI (pe) BEDZIE PODOBNE DO OBECNEGO TEMPA
INFLACJI (p). Zmiana obecnego tempa inflacji, p,
powoduje wtedy POWOLNA zmiane oczekiwanego tempa
inflacji, pe.
Powstala w ten sposób KRZYWA PHILLIPSA
UZUPELNIONA O OCZEKIWANIA INFLACYJNE (ang.
inflation expectations aug-mented Phillips curve)
66
Mianowicie skoro ludzie zdaja sobie sprawe z
istnienia infla-cji, a nawet maja konkretne
oczekiwania inflacyjne, w czasie negocjacji
placowych daza do ustalenia poziomu REALNEJ, NIE
NOMINALNEJ, podwyzki plac. To on zalezy od skali
odchylenia rzeczywistej stopy bezrobocia, U, od
naturalnej stopy bezrobocia, U.
Jest nie takA pw-aW(U-U), czyli nie tak
p -a(U-U), a tak (pwpe)-a(U-U),
czyli tak (ppe)-a(U-U).
-------------------------------------------------
---------- A pwp, bo wynagrodzenia sa glówna
czescia kosztów produkcji.
67
(ppe)-a(U-U) WNIOSKI 1. Jesli zatem
rzeczywista stopa bezrobocia, U, spadnie po-nizej
stopy naturalnej, UltU, to (ppe)gt0, wiec pgtpe,
czyli ceny zaczna rosnac SZYBCIEJ NIZ SIE
SPODZIEWANO.
68
(ppe)-a(U-U) WNIOSKI 2. Natomiast jesli
UgtU, to (ppe)lt 0, wiec pltpe, czyli ceny zaczna
rosnac WOLNIEJ NIZ SIE SPODZIEWANO.
69
W przypadku zmodernizowanej krzywej Phillipsa
uzupel-nionej o adaptacyjne oczekiwania
inflacyjne dane empirycz-ne dosc dobrze
potwierdzaja teorie. Powiedzmy, ze pet
pt-1. Wtedy pt pet -a(Ut-U) pet pt-1
? (pt pt-1) -a(U-U).
70
Tym razem obserwacja dosc dobrze potwierdza
teorie...
pt pt-1 -a(U-U)
Inflacja i bezrobocie w USA w latach 1961-2002
Za R. Dornbusch, S. Fischer, R. Startz,
Macroeconomics, s. 124.
KONIEC PRZYKLADU MODERNIZACJI ZAGROZONEJ
FAL-SYFIKACJA TEORII zmiana definicji i (lub)
hipotez
71
MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY PRAWDZIWEJ - poza
opisanymi istnieja jeszcze inne kryteria
akceptacji teorii
72
Brzytwa Ockhama (Wilhelm Ockham ok. 1280-1349)
73
O ZASADZIE EKONOMII MYSLENIA (KRYTERIUM PROSTO-TY
) W NAUCE (BRZYTWA OCKHAMA) William Ockham
(c. 1287-1347) Nie nalezy mnozyc bytów bez
potrzeby. Non sunt multiplicanda entia preater
necessitatem. (lac.) Bytów nie mnozyc, fikcyj
nie tworzyc, tlumaczyc fakty jak najpros-ciej.
Pluralitas non est ponenda sine neccesitate.
(lac.) Lub inaczej We are to admit no more
causes of natural things than such as are both
true and sufficient to explain their appearances.
(ang.) (Isaac Newton) Nie nalezy uznawac wiecej
przyczyn dla rzeczy naturalnych, niz takich,
które sa zarówno prawdziwe i wystarczajace, by
wyjasnic ich cechy.
74
O tym, jak myslimy (na co dzien i badajac
gospodarke), czyli MASZYNA DO PRODUKCJI WIEDZY
PRAWDZIWEJ
Naturalnie praca ekonomistów wymaga takze
INTUICJI, FAN-TAZJI I WIARY. To nimi m. in.
kierujemy sie, wybierajac przedmiot badan,
formu-lujac hipotezy, planujac ich testy i
wybierajac sposób prezentacji tego, co mamy do
powiedzenia. Upodabnia to prace naukowa do
sztuki.
75
MILTON FRIEDMAN (19122006) O EMPIRYCZNEJ
(INDUK-CYJNEJ) NAUCE EKONOMII (...) teoria
powinna byc osadzona ze wzgledu na swa zdolnosc
do formulowania prognoz dla klasy zjawisk, które
chce wyjasnic. Je-dynie swiadectwo faktów jest
w stanie pokazac czy jest ona praw-dziwa, czy
tez falszywa, lub ujmujac to lepiej
przejsciowo akceptowana, jako obowiazujaca lub
odrzucona. Essay on the Methodology of
Positive Economics (1953)
76

• ZAKONCZENIE
• Wiele szczególów tego obrazu ekonomii jest
  niejasne. Dotyczy to np.
• Tego, czy zalozenia w ekonomii maja byc
  realistyczne (zob. np. dyskusje wokól
  instrumentalizmu Friedmana).

77

• Wiele szczególów tego obrazu ekonomii jest
  niejasne. Dotyczy to np.
• Tego, czy zalozenia w ekonomii maja byc
  realistyczne (zob. np. dyskusje wokól
  instrumentalizmu Friedmana).
• Roli indywidualizmu, doktryny verstehen, czyli -
  na przyklad dazenia do stworzenia micro
  foundations dla makroeko-nomii, np. w formie
  analizy reprezentatywnych gospodarstw domowych
  i firm w ramach real bussiness cycle theory.

78

• Wiele szczególów tego obrazu ekonomii jest
  niejasne. Dotyczy to np.
• Tego, czy zalozenia w ekonomii maja byc
  realistyczne (zob. np. dyskusje wokól
  instrumentalizmu Friedmana).
• Roli indywidualizmu, doktryny verstehen, czyli
  - na przyklad dazenia do stworzenia micro
  foundations dla makroeko-nomii, np. w formie
  analizy reprezentatywnych gospodarstw domowych
  i firm w ramach real bussiness cycle theory.
• Roli sadów wartosciujacych (np. bezrobocie
  jest zle, na-lezy zwalczac inflacje) w
  ekonomii.

79

• Wiele szczególów tego obrazu ekonomii jest
  niejasne. Dotyczy to np.
• - Tego, czy zalozenia w ekonomii maja byc
  realistyczne (zob. np. dyskusje wokól
  instrumentalizmu Friedmana).
• Roli indywidualizmu, doktryny verstehen, czyli -
  na przyklad dazenia do stworzenia micro
  foundations dla makroeko-nomii, np. w formie
  analizy reprezentatywnych gospodarstw domowych
  i firm w ramach real bussiness cycle theory.
• Roli sadów wartosciujacych (np. bezrobocie
  jest zle, na-lezy zwalczac inflacje) w
  ekonomii.
• Sadze jednak, ze te niejasnosci nie niszcza
  przedstawionego obrazu ekonomii. Mimo wszystkich
  zastrzezen nie znam obrazu eko-nomii
  dokladniejszego (jako opis tego, co ekonomisci
  robia), a takze lepszego (jako opis tego, co
  ekonomisci powinni ro-bic).

80

NA ZAKÓNCZENIE POMÓWMY JESZCZE O MODELOWANIU I
ZWIAZKACH ZMIENNYCH EKONOMICZNYCH
81

Otóz ekonomistów bardzo interesuja ZWIAZKI
OBSERWOWA-NYCH ZMIENNYCH (np. poziomu bezrobocia
i wielkosci inflacji). Znajac te zwiazki, mozna
stworzyc UPROSZCZONY OBRAZ PROCESU GOSPODARCZEGO,
czyli jego MODEL (np. slowny, rysunkowy,
matematyczny, mechaniczny). MODEL przedstawia
za-leznosc czesci tego procesu, ULATWIAJAC
MYSLENIE I DZIALANIE.
82

PRZYKLAD W wyniku obserwacji gospodarki
powstaly dwa szeregi czasowe, opisujace zmiany
produkcji i bezrobocia w pewnym kraju w pew-nym
okresie. Analiza tych danych ujawnila taki
zwiazek produkcji i bezro-bocia ILEKROC
PRODUKCJA SIE ZWIEKSZA, Z PEWNYM OPÓZNIENIEM
ZMNIEJSZA SIE BEZROBOCIE. W efekcie stworzono
matematyczny model tego procesu ?Ut
-1/2?Yt-1, gdzie ?Ut zmiana wielkosci stopy
bezrobocia w okresie t, (w p.proc.) ?Yt-1
zmiana wielkosci produkcji w okresie t-1 (w ).
Znajac ten zwiazek, Prezydent doprowadzil do
wzrostu pro-dukcji o 10, co spowodowalo spadek
stopy bezrobocia o 5 p. proc. (z 15 do 10). W
efekcie Partia Prezydenta wygrala wybory! ?
83

A zatem, ekonomistów bardzo interesuja
PRZYCZYNOWE ZWIAZKI OBSERWOWANYCH ZMIENNYCH.
Kiedy wlasciwie zaobserwowana regularnosc zmian
zmiennych uznajemy za ZWIAZEK PRZYPADKOWY, a
kiedy za ZWIAZEK PRZYCZYNOWY?
84

ZADANIE W którym z nastepujacych przypadków
chodzi tylko o przypadek, a w którym o zwiazek
przyczynowy? a) Juz kilka razy wzrostowi cen
samochodów w Polsce towarzyszyl spadek liczby
kupowanych przez Polaków nowych samochodów.
85

W którym z nastepujacych przypadków chodzi tylko
o przypadek, a w którym o zwiazek przyczynowy? a)
Juz kilka razy wzrostowi cen samochodów w Polsce
towarzyszyl spadek liczby kupowanych przez
Polaków nowych samochodów. Zwiazek przyczynowy.
b) Zauwazylem, ze liczba bocianów i liczba
dzieci, które rodza sie w tej wsi, zmieniaja sie
w tym samym kierunku.
86

W którym z nastepujacych przypadków chodzi tylko
o przypadek, a w którym o zwiazek przyczynowy? a)
Juz kilka razy wzrostowi cen samochodów w Polsce
towarzyszyl spadek liczby kupowanych przez
Polaków nowych samochodów. Zwiazek przyczynowy.
b) Zauwazylem, ze liczba bocianów i liczba
dzieci, które rodza sie w tej wsi, zmieniaja sie
w tym samym kierunku. Przypadek. c) Kiedy euro
jest drogie, import samochodów do Polski maleje.
87

W którym z nastepujacych przypadków chodzi tylko
o przypadek, a w którym o zwiazek przyczynowy? a)
Juz kilka razy wzrostowi cen samochodów w Polsce
towarzyszyl spadek liczby kupowanych przez
Polaków nowych samochodów. Zwiazek przyczynowy.
b) Zauwazylem, ze liczba bocianów i liczba
dzieci, które rodza sie w tej wsi, zmieniaja sie
w tym samym kierunku. Przypadek. c) Kiedy euro
jest drogie, import samochodów do Polski maleje.
Zwiazek przyczynowy. d) Jakim kryterium
kierowales sie, udzielajac odpowiedzi? Odpo-wiedz
szczególowo.
88

W którym z nastepujacych przypadków chodzi tylko
o przypadek, a w którym o zwiazek przyczynowy? a)
Juz kilka razy wzrostowi cen samochodów w Polsce
towarzyszyl spadek liczby kupowanych przez
Polaków nowych samochodów. Zwiazek przyczynowy.
b) Zauwazylem, ze liczba bocianów i liczba
dzieci, które rodza sie w tej wsi, zmieniaja sie
w tym samym kierunku. Przypadek. c) Kiedy euro
jest drogie, import samochodów do Polski maleje.
Zwiazek przyczynowy. d) Jakim kryterium
kierowales sie, udzielajac odpowiedzi? Odpo-wiedz
szczególowo. d) Istotne dla mnie bylo to, czy
zaobserwowana regularnosc zmian jest, czy tez nie
jest wyjasniana przez wiarygodna teorie, zgodnie
z która jedna zmienna stanowi przyczyne, a druga
- skutek.
89

O PULAPKACH CZYHAJACYCH NA POSZUKIWACZY ZWIAZKÓW
PRZYCZYNOWYCH
90

ZADANIE Na czym polega a) Blad przypadkowego
zwiazku?
91

Na czym polega a) Blad przypadkowego zwiazku?
Blad przypadkowego zwiazku oznacza, ze za
przyczyne pewnego zdarzenia blednie uznajemy inne
zdarzenie, które jedynie PRZY-PADKOWO
towarzyszylo temu pierwszemu zdarzeniu. b) Blad
odwróconej przyczynowosci?
92

Na czym polega a) Blad przypadkowego zwiazku?
Blad przypadkowego zwiazku oznacza, ze za
przyczyne pewnego zdarzenia blednie uznajemy inne
zdarzenie, które jedynie PRZY-PADKOWO
towarzyszylo temu pierwszemu zdarzeniu. b) Blad
odwróconej przyczynowosci? Blad odwróconej
przyczynowosci oznacza, ze uznajemy skutek za
przyczyne, a przyczyne za skutek. c) Blad
ukrytej zmiennej?
93

Na czym polega a) Blad przypadkowego zwiazku?
Blad przypadkowego zwiazku oznacza, ze za
przyczyne pewnego zdarzenia blednie uznajemy inne
zdarzenie, które jedynie PRZY-PADKOWO
towarzyszylo temu pierwszemu zdarzeniu. b) Blad
odwróconej przyczynowosci? Blad odwróconej
przyczynowosci oznacza, ze uznajemy skutek za
przyczyne, a przyczyne za skutek. c) Blad
ukrytej zmiennej? Blad ukrytej zmiennej
oznacza, ze za przyczyne zdarzenia A blednie
uznajemy jedynie towarzyszace zdarzeniu A
zdarzenie B, w sytuacji, w której zarówno
zdarzenie A, jak i zdarzenie B jest powodowane
przez (ukryta) wspólna przyczyne C. d) Podaj
przyklady tych bledów.
94

d) Podaj przyklady tych bledów. da) BLAD
PRZYPADKOWEGO ZWIAZKU Przyczyna ubóstwa
mieszkanców Mongolii jest to, ze sa oni rasy
zóltej. Bogate sa kraje, których mieszkancy sa
rasy bialej. (Nie, np. Japonia i Korea Poludniowa
sa bogatsze np. od Bulgarii i Polski).
95

d) Podaj przyklady tych bledów. da) BLAD
PRZYPADKOWEGO ZWIAZKU Przyczyna ubóstwa
mieszkanców Mongolii jest to, ze sa oni rasy
zóltej. Bogate sa kraje, których mieszkancy sa
rasy bialej. (Nie, np. Japonia i Korea Poludniowa
sa bogatsze np. od Bulgarii i Polski). db)
BLAD ODWRÓCONEJ PRZYCZYNOWOSCI Przyczyna spadku
produkcji jest zwykle zwiekszenie sie bezrobocia.
Przeciez, kiedy ludzie nie pracuja, nie
wytwarzaja dóbr. (Zazwyczaj to zmniejszenie sie
produkcji jest przyczyna bezrobocia, a nie
od-wrotnie).
96
d) Podaj przyklady tych bledów. da) BLAD
PRZYPADKOWEGO ZWIAZKU Przyczyna ubóstwa
mieszkanców Mongolii jest to, ze sa oni rasy
zóltej. Bogate sa kraje, których mieszkancy sa
rasy bialej. (Nie, np. Japonia i Korea Poludniowa
sa bogatsze np. od Bulgarii i Polski). db)
BLAD ODWRÓCONEJ PRZYCZYNOWOSCI Przyczyna spadku
produkcji jest zwykle zwiekszenie sie bezrobocia.
Przeciez, kiedy ludzie nie pracuja, nie
wytwarzaja dóbr. (Zazwyczaj to zmniejszenie sie
produkcji jest przyczyna bezrobocia, a nie
od-wrotnie). dc) BLAD UKRYTEJ ZMIENNEJ
Przyczyna zamoznosci Szwedów sa ich wysokie
place. Przeciez to dzieki nim przecietny Szwed
moze sobie kupic o wiele wiecej niz przecietny
Polak. (W tym przypadku ukryta przyczyna
zarówno zamoznosci Szwedów, jak i ich wysokich
plac jest umiejetnosc Szwedów wytwarzania duzej,
np. w porównaniu z Polakami, ilosci dóbr).

97
Kiedy na rysunku obok popyt zwiekszyl sie z D do
D1, wzrost oferowanej na sprzedaz ilosci dobra
spowodowal wzrost ceny tego dobra. a) Opisz
rzeczywista kolejnosc zdarzen i zwiazek
przyczyno-wy popytu, oferowanej na sprzedaz
ilosci dobra i ceny tego dobra w tej sytuacji.

b) Czy to prawda, ze Autor tej wypowiedzi
popelnil blad przypad-kowego zwiazku? c) Czy
to prawda, ze Autor tej wypowiedzi popelnil blad
ukrytej zmiennej? d) Czy to prawda, ze Autor
tej wypowiedzi popelnil blad odwró-conej
przyczynowosci?
98
Liczba dokonanych samobójstw a liczba
bezrobotnych (w tys.) w Polsce,
1990-2003   Rysunek przedstawia zmiany
liczby bezrobotnych i liczby samo-bójstw w Polsce
w latach 1990-2003. a) Podaj argumenty, które
mo-ga przemawiac za hipoteza o przyczynowej
zaleznosci samobójstw od bezrobocia w Polsce w
tym okresie.

99
Liczba dokonanych samobójstw a liczba
bezrobotnych (w tys.) w Polsce,
1990-2003   Rysunek przedstawia zmiany
liczby bezrobotnych i liczby samo-bójstw w Polsce
w latach 1990-2003. a) Podaj argumenty, które
mo-ga przemawiac za hipoteza o przyczynowej
zaleznosci samobójstw od bezrobocia w Polsce w
tym okresie. Zaleznosc zmian obu zmiennych jest
wyrazna (zob. rysunek). W do-datku istnieje
oczywista teoria, zgodnie z która zmiany poziomu
bezrobocia powoduja podobnie skierowane zmiany
liczby samo-bójstw. Oto ona bezrobocie tak
silnie pogarsza zyciowa sytuacje bezrobotnego, ze
moze go sklonic do samobójstwa.

100
Liczba dokonanych samobójstw a liczba
bezrobotnych (w tys.) w Polsce,
1990-2003   Rysunek przedstawia zmiany
liczby bezrobotnych i liczby samo-bójstw w Polsce
w latach 1990-2003. a) Podaj argumenty, które
mo-ga przemawiac za hipoteza o przyczynowej
zaleznosci samobójstw od bezrobocia w Polsce w
tym okresie. Zaleznosc zmian obu zmiennych jest
wyrazna (zob. rysunek). W do-datku istnieje
oczywista teoria, zgodnie z która zmiany poziomu
bezrobocia powoduja podobnie skierowane zmiany
liczby samo-bójstw. Oto ona bezrobocie tak
silnie pogarsza zyciowa sytuacje bezrobotnego, ze
moze go sklonic do samobójstwa. Zarzuc
argumentacji z podpunktu (a) b) Blad odwróconej
przy-czynowosci. (Uwaga! Po spelnieniu polecen
(b), (c) i (d) kazdora-zowo ocen, czy Twój wywód
jest przekonujacy).

101
Liczba dokonanych samobójstw a liczba
bezrobotnych (w tys.) w Polsce,
1990-2003   Rysunek przedstawia zmiany
liczby bezrobotnych i liczby samo-bójstw w Polsce
w latach 1990-2003. a) Podaj argumenty, które
mo-ga przemawiac za hipoteza o przyczynowej
zaleznosci samobójstw od bezrobocia w Polsce w
tym okresie. Zaleznosc zmian obu zmiennych jest
wyrazna (zob. rysunek). W do-datku istnieje
oczywista teoria, zgodnie z która zmiany poziomu
bezrobocia powoduja podobnie skierowane zmiany
liczby samo-bójstw. Oto ona bezrobocie tak
silnie pogarsza zyciowa sytuacje bezrobotnego, ze
moze go sklonic do samobójstwa. Zarzuc
argumentacji z podpunktu (a) b) Blad odwróconej
przy-czynowosci. (Uwaga! Po spelnieniu polecen
(b), (c) i (d) kazdora-zowo ocen, czy Twój wywód
jest przekonujacy). Oto zadana próba To nie
bezrobocie jest przyczyna samobójstw, lecz
samobójstwa sa przyczyna bezrobocia. KOMENTARZ
Takie wyjasnienie nie ma sensu (kto nie zyje,
nie moze byc bezro-botnym).

102
Liczba dokonanych samobójstw a liczba
bezrobotnych (w tys.) w Polsce,
1990-2003   Rysunek przedstawia zmiany
liczby bezrobotnych i liczby samo-bójstw w Polsce
w latach 1990-2003. a) Podaj argumenty, które
mo-ga przemawiac za hipoteza o przyczynowej
zaleznosci samobójstw od bezrobocia w Polsce w
tym okresie. Zaleznosc zmian obu zmiennych jest
wyrazna (zob. rysunek). W do-datku istnieje
oczywista teoria, zgodnie z która zmiany poziomu
bezrobocia powoduja podobnie skierowane zmiany
liczby samo-bójstw. Oto ona bezrobocie tak
silnie pogarsza zyciowa sytuacje bezrobotnego, ze
moze go sklonic do samobójstwa. Zarzuc
argumentacji z podpunktu (a) b) Blad odwróconej
przy-czynowosci. (Uwaga! Po spelnieniu polecen
(b), (c) i (d) kazdora-zowo ocen, czy Twój wywód
jest przekonujacy.) Oto zadana próba To nie
bezrobocie jest przyczyna samobójstw, lecz
samobójstwa sa przyczyna bezrobocia. KOMENTARZ
Takie wyjasnienie nie ma sensu (kto nie zyje,
nie moze byc bezro-botnym). c) Blad
przypadkowego zwiazku.

103
Liczba dokonanych samobójstw a liczba
bezrobotnych (w tys.) w Polsce,
1990-2003   c) Blad przypadkowego
zwiazku. Ta zaleznosc jest przypadkowa. Na
wiadoma decyzje wplywa wiele okolicznosci (np.
zdrowie, religia, zawiedziona milosc, sytuacja
ro-dzinna, sytuacja ekonomiczna). Nie mozna z
jednej z nich czynic glównego powodu
samobójstwa. KOMENTARZ To prawda, na wiadoma
decyzje rzeczywiscie wplywa bardzo wiele
okolicznosci. Nie znaczy to jednak, ze jest ona
przypadkowa. Prze-cza temu wyniki obserwacji,
których streszczeniem jest rysunek, a takze
teoria przedstawiona w odpowiedzi na pytanie (a).
Problema-tyczna jest jedynie sila tej zaleznosci.
Przydalaby sie dalsza analiza, np. studia
konkretnych przypadków samobójstw, obserwacja
zmian liczby nieudanych zamachów samobójczych.
----------------------------------------------
----- Zob. B.Czarny, A.Kurowska Horror
oeconomicus, czyli prywatny koszt bez-robocia w
Polsce... w serwisie (http//www.ksap.gov.pl/BSP/
rynek_pracy).

104
Liczba dokonanych samobójstw a liczba
bezrobotnych (w tys.) w Polsce,
1990-2003   d) Blad ukrytej zmiennej
(wskazówka z niektórych badan wynika, iz duza
czesc samobójców (do 90) cierpi na zaburzenia
psychiczne, najczesciej depresje i alkoholizm).

105
Liczba dokonanych samobójstw a liczba
bezrobotnych (w tys.) w Polsce,
1990-2003   d) Blad ukrytej zmiennej
(wskazówka z niektórych badan wynika, iz duza
czesc samobójców (do 90) cierpi na zaburzenia
psychiczne, najczesciej depresje i alkoholizm).
Skoro wielu samobójców cierpialo na zaburzenia
psychiczne, to moze nie bezrobocie, a choroba
jest przyczyna zamachu samobój-czego?
Jednoczesnie choroba moze byc przyczyna utraty
pracy, co tlumaczy istnienie korelacji miedzy
samobójstwami i bezrobociem. KOMENTARZ To
prawda. Jednak taka teoria wymaga wyjasnienia
zmian liczby zachorowan na choroby psychiczne po
1990 roku.