BITKI HASTALIK VE ZARARLILARININ BUGDAY KALITESI VE

1
BITKI HASTALIK VE ZARARLILARININ BUGDAY KALITESI
VE ÜRÜN VERIMINE ETKILERI

• Prof. Dr. Ahmet ÇITIR
• Namik Kemal Üniversitesi
• Ziraat Fakültesi Dekani

2

• Insanlar, Türkiyede yasam alani bulmustur.
• Türkiye uygarliklarin besigidir.
• Türkiye bugday ve bazi tahil türlerinin gen
  merkezidir.
• Bugdayin hastalik etmenleri, zararlilari ve
  yabanci otlari da bugdayla birlikte evrime
  ugramistir.
• Pas, sürme, rastik bugday hastaligi olarak akla
  gelmektedir.
• Süne, kimil, zabrus ve gal nematodu denince de
  yine bugday zararlilari anlasilmaktadir.
• Öte yandan tarla sarmasigi, köy göçüren, yabani
  hardal bugdayla rekabet eden yabanci ot
  türleridir.
• Borevea orientalis sari ot keza Anadoluya özgü
  bir ot türü olarak bugdaya zarar vermektedir.

3

• Türkiyenin her bölgesinde bugdaydaki hastalik,
  zararli ve yabanci otlarin her bir türü
  arastirilarak saptanmistir.
• Verim ve kalite üzerine yaptiklari zararlar
  saptanarak uygulanabilir mücadele programlari
  hazirlanmistir.
• Bu programlar teknik talimatlar halinde
  üreticilerin emrine sunulmustur.
• Trakya Bölgesi ve Tekirdag Ilinde bu mücadele
  uygulamalar en ileri düzeylerde
  gerçeklestirilmektedir.
• Üretimin her döneminde pestisit uygulamak
  amaciyla izli ekim yöntemi takip edilmektedir.
• Birim alandan elde edilen verim Türkiye
  ortalamasinin iki katina çikarilmis bulunmaktadir.

4
1. BUGDAYDA VERIMI VE KALITEYI DÜSÜREN HASTALIKLAR

• Türkiyede ve Trakya Bölgesi ile Tekirdag Ilinde
  bugday da verimi ve kaliteyi düsüren
  hastaliklardan en önemlilerinin bulunusu,
  belirtileri, patojeni, hastalik seyri ve
  mücadelesi sirasina göre açiklamak yerinde
  olacaktir.

5

• Çizelge 1. Tekirdagda Bugdayda Önemli
  Hastaliklar ve Etmenleri

Hastalik Adi Etmen Patojen Grubu
Kahverengi pas Puccinia recondita tritici Fungus
Rastik Hastaligi Ustalago nuda var.tritici Fungus
Sürme Hastaligi Tillelia foetida, T. caries Fungus
Kök ve Kök bogazi çürüklügü Fusariun culmorum Fungus
Kök ve Kök bogazi çürüklügü Bipolaris Culmorum Fungus
Kök ve Kök bogazi çürüklügü Rhizoctonia cerealis Fungus
Kök ve Kök bogazi çürüklügü Preudocercosporella herpotrichoides Fungus
Bugday basak yanikligi Fusarium culmorum Fungus
Embriyo kararmasi Fusarium graminearum Fungus
Septoria yaprak lekesi Septoria tritici Fungus
Külleme Erysiphe graminus Fungus
Sari cücelik Barley yellow dwarf PAV (BYDV-PAV) Cereal yellow dwarf RPV( CYDV-RPV) Virüs
Bugday cücelik hastaligi Whear dwarf virüs (WDV) Virüs
Çizgi mozayik Whear streak mosaic virus (WSMV) Virüs
6

• 1.1. Bugdayda Pas Hastaliklari
• Bugdayda pas Dünyanin her tarafinda görülür.
  Türkiyede ve Trakyada da bugdayin önemli bir
  hastaligidir.
• Bugdayin sap ve yapraklarinda olusturdugu
  püstüller ile fotosentez alanini daraltarak
  verimi ve kaliteyi düsürmektedir.
• Pas hastaligina yakalanan tarlada dane dolmaz,
  nisasta ve gluten olusmadigi için ekmeklik
  kalitesi yok olur.
• Ürün yemlik degerinde islem görür. 
• Tekirdagda en çok Puccinia recondita triticinin
  neden oldugu kahverengi pas görülür.
• bazen sari pas enfeksiyonlarina da
  rastlanmaktadir.
• Aniza ekim yapildigi, münavebe uygulanmadigi her
  zaman pas ile karsilasilir.
• Mücadelesinde dayanikli çesit kullanimi teknik
  talimatla belirtilen ve fungisitler önerilir.

7
(No Transcript)
8

• 1.2. Bugdayda Sürme ve Rastik Hastaliklari
• Bugdayin üretildigi her yerde bu hastaliklara
  rastlanir. Tekirdag basta olmak üzere Trakyadaki
  her tarlada karsilasilabilinir.
• Sürme neden oldugu çim enfeksiyonu ile daneleri,
  rastik neden oldugu çiçek enfeksiyonu ile basagin
  tamamini imha eder.
• Sürmenin üç tür patojeni vardir. Bunlardan
  Tekirdagda Tilletia foetida ve Tilletia
  cariesin neden oldugu adi sürme görülebilir.
• Ustilago nuda var triticinin neden oldugu açik
  rastik ise iki yillik bir hastalik seyri izler.
• Modern tohum ilaçlari ile her iki hastalikla
  etkili bir sekilde mücadele edildigi için
  üreticilerin, tüccar ve sanayicilerin dikkatini
  bile çekmemektedir.

9
1.2. Bugdayda Sürme ve Rastik Hastaliklari
10
1.2. Bugdayda Sürme ve Rastik Hastaliklari
11
1.2. Bugdayda Sürme ve Rastik Hastaliklari
12

• 1.3. Bugdayda Kök ve Kök Bogazi Çürüklügü
  Hastaligi
• Toprak kökenli bu hastaliklara Dünyanin her
  yerinde rastlanir. Son yillarda Tekirdagda daha
  çok karsilasilmaya baslamistir.
• Bugdayin kök ve kök bogazi çürügünde fide
  ölümleri görülür.
• Sapa kalktiktan sonra yatma görülür. fotosentez
  olmaz, dane dolmaz, bin dane agirligi ve
  hektolitre agirligi düser.
• Ürün kalitesi düstügü gibi önemli verim kaybi
  50ye kadar çikar.
• Patojenler
• Fusarium culmorum
• Bipolaris serokiniana
• Rhizoctonia cerealis
• Pseudocercosporella herpotrichoides türleri

13

• 1.3. Bugdayda Kök ve Kök Bogazi Çürüklügü
  Hastaligi

14

• 1.3. Bugdayda Kök ve Kök Bogazi Çürüklügü
  Hastaligi

15

• 1.3. Bugdayda Kök ve Kök Bogazi Çürüklügü
  Hastaligi
• Tekirdag bugday tarlalarinda Fusarium culmorum,
  dominant patojen olarak kök ve kök bogazi
  çürüklerine neden olmaktadir.
• Patojenler toprakta ölü organik maddeler üzerinde
  3 yila kadar varligini sürdürebildigi için
  mücadele için ekim nöbeti uygulamali,
• Sik ekimden kaçinilmali, tarlada drenaji
  düzenlemek ve gerekirse sistemik ve koruyucu
  fungisitler uygulamak gerekir.

16

• 1.4. Bugdayda Yaprak ve Basak Hastaliklari
• Bugdayda külleme, basak yanikligi ve septorya
  yaprak lekesi hastaliklari bu baslik altinda
  degerlendirilmistir.
• Dünyanin her tarafinda oldugu gibi Tekirdagda
  da görülen bu bugday hastaliklari bugdayin
  Fotosentez alanini daraltmaktadir.
• Erken enfeksiyonda fide ölümleri, geç dönemde
  basak yanikligi ve danede embriyo kararmasina
  neden olurlar.
• Patojenler
• Erysiple graminis Bugday küllemesi
• Septoria tritici Septorya yaprak lekesi
• Fusarium culmonum Basak yanikligi, embriyo
  kararmasi
• Fusarium graminearum Basak yanikligi, embriyo
  kararmasi

17

• 1.4. Bugdayda Yaprak ve Basak Hastaliklari
• Bazen bu hastaliklarin tamamini bir arada görmek
  olasidir. Özellikle yagisli geçen yillarda ve
  aniza sik ekilmis bugday tarlalarinda görülür.
  Verimi ve kaliteyi önemli ölçüde düsürür.
  Mücadelesinde izli ekim yöntemi tercih
  edilmelidir. Üç yillik ekim nöbeti uygulamasi sik
  ekimden kaçinma yaninda T.K.B. Koruma Kontrol
  Genel Müdürlügünce 2008 yilinda yayinlanmis Zirai
  Mücadele Teknik Talimatlari ve Ruhsatli
  ilaçlardan preparatlarin uygulanmasi yerinde
  olacaktir.

18

• 1.4. Bugdayda Yaprak ve Basak Hastaliklari

19

• 1.4. Bugdayda Yaprak ve Basak Hastaliklari

20

• 1.4. Bugdayda Yaprak ve Basak Hastaliklari

21

• 1.5. Bugdayda Virüs Hastaliklari
• Trakyada ve Tekirdagda bugday da virüs
  hastaliklarinin varligi 1999 yilina kadar pek
  bilinmezdi. Ancak 2000 yilindan itibaren bugdayin
  fide döneminde sarilik ve cücelik, sapa kalkmis
  olanlarda ise bayrak yapragina kadar uçlardan
  yaprak kinina dogru kuruma ve kenarlardan orta
  damara dogru sararma görülür.
• Fotosentez azalir, daneler dolmaz ve ürün
  kalitesi düser. Kuraklik zarari gibi
  degerlendirilen bu hastaliklar patojenik virüs
  hastaliklaridir.
• Tekirdag ile birlikte 18 ilde saptanan bugday
  sari cücelik hastaligi, Arpa sari cücelik virüsü
  Barley yellow dwarf virus (BYDV) ve Tahil sari
  cücelik virüsü Cereal yellow dwarf virus (CYDV)
  türlerince olusturulur. Her ne kadar Bugdayda
  cücelik virüsü Wheat dwarf virus (WDV) da
  rastlanmissa da asil patojenler BYDV-PAV ile
  CYDV-RPV türleridir. Rhopalosiphum padi basta
  olmak üzere yaprak bitleri ile etkin bir sekilde
  tasinan bu virüsler küresel isinmanin bir
  sonucudur.

22

• 1.5. Bugdayda Virüs Hastaliklari

23

• 1.5. Bugdayda Virüs Hastaliklari

24

• 1.5. Bugdayda Virüs Hastaliklari

25

• 1.5. Bugdayda Virüs Hastaliklari
• Virüsü tasiyan vektörlerin kisin ergin olarak
  hayatta kalmalari ve her iki virüsü bugday
  tarlalarina etkin bir sekilde tasimalari
  nedeniyle her iki virüsten kaynaklanan sari
  cücelik hastaligi her mevsim görülür hale
  gelmistir.
• Bu virüslerin hastalik orani tarlada 17 geçtigi
  zaman bugdayin dane verimi, bin dane agirligi ve
  hektolitre agirligi düsmektedir.
• Ayrica ürün kalitesi de çarpik ve burusuk dane
  olusumu nedeniyle önemli ölçüde azalmakta ve
  ekmeklik yerine yemlik kalite de bir ürün ortaya
  çikmaktadir.
• Mücadele için üç yillik ekim nöbeti, vektöre
  karsi insektisit uygulamasi yaninda ekim
  tarihinin geciktirilmesi önerilir.

26

• 2. BUGDAY VERIM VE KALITESINI DÜSÜREN ZARARLILAR
• Bugdayda verimi ve kaliteyi düsüren zararlilardan
  bazilarinin Türkiyede ve Tekirdag Ilinde
  bulundugu da saptanmistir.
• Bunlardan Bugday gal nematodu Anguina tritici
  disinda bugdayda kirmizi bacakli hububat akari
  Penthaleus major ve tarla fareleri (Microtus
  spp.) türlerini ön plana çikmaktadir.
• Tekirdag Ilinde saptanmis olan bugdayin böcek
  zararlilari da Çizelge 2de listelenmistir.

27

• Çizelge 2.Tekirdag Ilinde Bugdayda Bazi Önemli
  Böcek Zararlilari

Zararlinin Türkçe Adi Zararlinin Bilimsel Adi
Bugday Karasinegi Phorbia securis ( Diptera Anthomyiidae)
Bugday Kesiksinegi Mayetiola destuctor ( Diptera Cecidomyiidae)
Ekin Kambur Böcegi Zabrus spp. 7 tür( Coleoptera Carabidae)
Ekin Yaprak Biti Rhopalosiphum padi ( Homoptera Aphidoidea)
Yulaf Yaprak Biti Sitobion avenae (HomopteraAphidoidea)
Tahil Yaprak Biti Schizaphis graminum (Homoptera Aphidoidea)
Süne Eurygaster integriceps ( Hemiptera Scutelleridae) Eurygaster maura (Hemiptera Scutelleridae) Eurygaster austriaca ( Hemiptera Scutelleridae)
Bugday Ambar Zararlilari 14 böcek 1 Akar türü
28

• 2. BUGDAY VERIM VE KALITESINI DÜSÜREN ZARARLILAR
• Bu böcek zararlilari içerisinde ürün verimi ve
  kalitesini en önemli düsüren zararli süne olup E.
  integriceps basta olmak üzere sünenin üç türüne
  de Tekirdagda rastlanmaktadir.
• Erginler genç bitkilerde kurtbogazi ve akbasak
  zararlarina neden olurken asil zarari nimf dönemi
  gençleri ve yeni nesil erginler olustururlar.
• Nimfler ve yeni nesil erginler bugdayin süt ve
  sari olum dönemlerinde daneleri emerek emgi
  zarari yaparken ürünü 100 varan oranda
  zararlandirilir.
• Sünenin sertlesmekte olan bugday danelerine
  salgiladigi Proteaz enzimi daneleri yumusatip
  gluteni parçalarken bugdayin teknolojik
  özelliklerinin yitirilmesine neden olurlar.
  Üründe saptanan 2lik emgi orani dahi bugdayin
  ekmeklik ve makarnalik kalitesini ortadan
  kaldirir.

29

• 2.BUGDAY VERIM VE KALITESINI DÜSÜREN ZARARLILAR

30

• 2. BUGDAY VERIM VE KALITESINI DÜSÜREN ZARARLILAR
• Kisi kislaklarda ergin olarak geçiren süne
  bugdayin kardeslenme ve sapa kalkma dönemlerinde
  tarlalara inerek genç bitki ölümlerine, sapa
  kalkmis bugdayda akbasak zarari olusturur.
• Yumurtalarini paketler halinde birakarak
  nimflerin ve yeni nesil erginlerini olusturmasi
  birbirini izler emgi zarari da artar. Hasattan
  sonra kislaklara çekilen erginler ertesi yil
  tekrar ortaya çikarlar.
• Süne mücadelesinde, 1987 den 2000 yilina kadar
  uçakla Devlet mücadelesi yapilmis olup binlerce
  ton insektisit kullanilmistir.

31

• 2.BUGDAY VERIM VE KALITESINI DÜSÜREN ZARARLILAR
• 2000 yilindan itibaren kimyasal mücadele de uçak
  kullanimi yasaklanmis olup yerine biyolojik
  mücadele ön plana çikmistir.
• Üç yillik ekim nöbeti yaninda m2 de nimf sayisina
  göre kimyasal mücadele yine de önerilebilmektedir.
  
• Türkiyede bugdayda süne ile biyolojik mücadele
  için 16 tür Trisolcus, 4 tür Telenomus ve 2 tür
  de Ooencyttus olmak üzere toplam 22 yumurta
  parazitoid türü saptanmistir.

32

• 2.BUGDAY VERIM VE KALITESINI DÜSÜREN ZARARLILAR
• Balaustium miniatum Herm (Acarina) adli bir Akar
  türü yumurta predatörü yaninda 2 sinek, 2
  hemipter bir örümcek saptanmistir.
• Ayrica sigircik, keklik, turaç ve bildircinin
  ergin ve nimf predatörü olduklari da
  belirlenmistir. 5 ayri diptera türü ergin
  parazitoidi ve bir acarina türü ergin
  ektoparaziti olarak saptanmistir. Kisliklarda
  Entomopatojen türler olarak Beauveria bassiana,
  Aspergillus candidus ve Bacterius eurygateris
  belirlenmistir.

33

• 3. BUGDAY DA VERIM VE KALITEYI DÜSÜREN YABANCI
  OTLAR
• Bugdayda su, bitki besin elementleri isik ve
  mekan için rekabete giren yabanci otlarin
  ürününün verimini ve kalitesini de önemli ölçüde
  düsürdükleri saptanmistir. Yabanci otlarin
  faydali olanlari bulundugu gibi zararli olan
  türleri de bulunmaktadir. Bugday açisindan
  bakildiginda çok sayida yabanci ot türünün bugday
  ile rekabete girdigi görülür.

34

• 3. BUGDAY DA VERIM VE KALITEYI DÜSÜREN YABANCI
  OTLAR
• Türkiyede yapilan arastirmalar da
• 23 adet tek yillik dar yaprakli yabanci ot türü
• 3 adet çok yillik dar yaprakli yabanci ot türü
• 12 adet tek yillik genis yaprakli yabanci ot türü
• 2 adet iki yillik genis yaprakli yabanci ot türü
• 11 adet çok yillik genis yaprakli yabanci ot türü
• olmak üzere toplam 111 yabanci ot türünün
  bulundugu saptanmis. Bunlardan bazilarinin
  tohumlarinin içerdikleri alkoloidler ile unun
  aromasini bozar, tohumluk degerini yok eder, renk
  tat ve kokulari ve zehirli kimyasal içerikleri
  ile de kaliteyi ortadan kaldirmaktadirlar.
• Yabanci otlarla mücadelede dar ve genis
  yapraklilar olsun üç yillik ekim nöbeti yaninda
  ruhsatli herbisit uygulamalari standart hale
  getirilmistir.

35

• 3. BUGDAY DA VERIM VE KALITEYI DÜSÜREN YABANCI
  OTLAR