Zorgzaam omgaan met ingrijpende gebeurtenissen en collectieve urgenties

1
Zorgzaam omgaan met ingrijpende gebeurtenissen en
collectieve urgenties

• Erik De Soir
• Centrum voor Trauma Meditatie
• Leopoldsburg
• www.erikdesoir.be

2
Inleidende beschouwingen over ingrijpende
gebeurtenissen en collectieve urgenties

• Calamiteiten en rampen

3
Type slachtoffers
Professionele band
Sociaal weefsel
Slachtoffer
Gebeurtenis
Traumatogeen
Voorkomen
Depressogeen
Aanpakken
Uitputting
Opvolging
Type preventie
Type gebeurtenis
Crash model
4
Natuurlijke rampen
5
Jaarlijkse gebeurtenissen in MexicoColima, Mexico

• Modderstromen na massale regenval, aardbevingen
  en orkanen (Cat 5)

6
Aardbevingen en overstromingen

• Italië

7
Aardbevingen en overstromingen

• Turkije

8
Technologische rampen

• Technologisch falen als collectieve urgentie

9
Black-out in Rome 28 september 2003
10
Switelbrand

• Antwerpen
• 31 december 1994 (1995)

11
Gasontploffing van Ghislenghien

• 30 juli 2004

12
Verkeerscalamiteiten en -rampen
13
Verkeersongevallen

• Autobotsingen (kettingbotsingen)
• Nazareth (1996), Rekkem (1998)
• Busongevallen
• Enkele per jaar Sierre (13 maart 2012)
• Treinrampen
• Pécrot (2001), Halle Buizingen (2010)
• Vliegtuigcrashes
• Tarom (1996)
• Scheepsrampen
• Zeebrugge (1987)

14
Treinramp van Pécrot

• 23 maart 2001

15
Luxair Crash
16
Urban violence
17
Gijzelingssituaties

• Wasserbillig, Luxemburg
• 31 mei 01 juni 2000

18
Terrorisme

• Gijzelingsactie in Beslan
• 2001

19
Begin gijzeling Beslan

• 1 september feestelijke opening schooljaar
• Plots en onverwacht groene vrachtwagen op het
  schoolplein van school
• Uit de wagen springen dertig gemaskerde, zwaar
  bewapende mannen en twee sjachidka's
• Iedereen gedwongen naar gymzaal
• Ontsnapping van enkele oudere leerlingen

20
Begin gijzeling Beslan

• 1300 mensen nog aanwezig
• Executie deel mannen
• Ophangen explosieven
• Installatie tv (verkondiging leugens)
• Voedsel en water Geen
• 350 gijzelaars 1300 gijzelaars
• 17 terroristen 32 terroristen
• Geen eisen Tsjetsjenië
• Omsingeling school met veiligheidstroepen

21
Eindbalans

• 170 kinderen laten het leven
• 164 volwassen laten het leven
• 700 raakten gewond
• 21 terroristen gedood
• 1 overgave terrorist, anderen ontsnappen
• Persmededeling internationale terroristen, maar
  zwarten in realiteit verkoolde lichamen
• Opeising door Tsjetsjeense rebellenleider Basajev

22
Humanitaire rampen
23
CRITICAL INCIDENTS

• Wat hebben deze gebeurtenissen gemeen en wat
  maakt ze verschillend?

24
Uitgangsvragen

• Welke hulp? Voor welke slachtoffers? Wat? Waarom?
  Hoelang? Welke objectieven bereiken? Welke
  criteria bepalen of die objectieven bereikt zijn?
  Welke zijn de actoren? Wanneer stopt de
  psychosociale hulpverlening?

25
STRUCTURELE ANALYSE van de psychosociale
gevolgen van collectieve urgenties

• UITGANGSVRAAG m.b.t. de uitbouw van de
  PSYCHOSOCIALE HULP
• Wat gebeurt er met groepen mensen die getroffen
  worden door collectieve urgenties?

26
Hoe reageert een gemeenschap op een collectieve
urgentie? Bron Australian Emergency Manual on
Disaster Recovery

• Een collectieve urgentie heeft een grote impact
  op de structuur en de identiteit van een
  gemeenschap
• Op de bestaande sociale netwerken en
  steunsystemen
• Op het vlak van de (clusters van) relaties
  tussen mensen
• De relaties tussen de subsystemen van een
  gemeenschap zijn afhankelijk van
• 1) de bestaande communicatie tussen de
  samenstellende systemen
• 2) de richtingen van de invloed van het ene
  systeem op het ander
• 3) de geschiedenis en achtergrond van de
  gemeenschap
• 4) de tradities (subculturen) en, 5) de
  sociale nabijheid van de subsystemen en de
  sterkte van de gehechtheidsrelaties

27
Structuur van de gemeenschap voorafgaand de ramp
28
Alarmering voorafgaand aan de collectieve
urgentie ?
Indien er voorafgaand alarmering mogelijk is,
wordt beroep gedaan op pre-incident networking en
de bestaande banden en communicatiekanalen
aangesproken. Voorbereide en vertrouwde
copingmechanismen komen op gang alsook de
voorziene procedures op basis van de kennis
vanwege lokale experten, expertisecentra en
overheden
29
Impact van de ramp onthechting
De structuur van de gemeenschap is gehavend,
geschorst omdat de leden van de gemeenschap
terugvallen op eigen overlevingsmechanismen
overlevingsgedrag Dit zorgt voor onthechting
uiteenvallen van bestaande relaties tussen
subsystemen ruptuur bestaande structuur van de
gemeenschap Door het overlevingsgedrag ontstaan
nieuwe relaties en communicatievormen lokaal,
tijdelijk en opportunistisch -gt beïnvloedt de
bestaande samenlevingsvormen en de dagelijkse
processen in de gemeenschap -gt zorgt voor
verwarring en deregulatie in de gemeenschap
Area Disaster Event Disaster
30
(No Transcript)
31
(No Transcript)
32
In het stadium onmiddellijk na de impact ontstaan
er nieuwe hechtingspatronen REBONDING FUSION

• Onthechting (debonding) wordt tegengegaan door
  ontstaan van nieuwe netwerken (subsystemen)
  her-hechting (rebonding)
• Zorgt voor een honeymoon context tussen
  getroffenen, kameraadschap, altruïsme en
  samenwerking
• Nadruk op de basisbehoeften (basic survival
  needs)
• De afstand tussen de voorafbestaande clusters en
  subgroepen is (op zijn minst tijdelijk) verloren
• Nieuwe subsystemen ontstaan op kunstmatige
  basis met één enkele reden overleven, herstellen
  van de ramp, samen eruitkomen
• De getroffen groep of de gemeenschap verkeert
  tijdelijk in een fusionaire staat, als een
  ongedifferentieerde eenheid

33
(No Transcript)
34
(No Transcript)
35
Her-hechting (rebonding) en fusie (fusion)
heraanpassing (readjustment) van de gemeenschap

• (Bepaalde groepen) getroffenen delen dezelfde
  ervaring op basis van wat ze meemaakten
• Onderling emotioneel sterk gehecht door de
  bedreiging (gemeenschappelijk) die uitgaat
  (uitging) van de ramp
• Samengesmolten gemeenschap (fused community)
  altruïsme, cohesie, unanimiteit,
  medeleven/-voelen, etc.
• Behoeften van de gemeenschap/getroffen groep
  zijn (op zijn minste tijdelijk) gt individuele
  noden

36
Her-hechting en fusie heraanpassing
(readjustment) van de gemeenschap

• Verlies aan interpersoonlijke afstand, verlies
  van privacy, tussen de verschillende subsystelen
• De initiële verwachtingen m.b.t. het herstel val
  alle sub-systemen zijn onmogelijk te bereiken
  sommige verliezen zullen blijvend zijn
• Spanningen en conflicten (prioriteiten) zullen
  stilaan ontstaan tussen de subsystemen
• Diegenen die er niet waren worden verworpen en
  uitgesloten (media, overheden, reddingswerkers,
  familieleden, vreemdelingen of buitenstaanders,
  etc.)
• Spanningen tussen de getroffenen die op
  verschillende niveaus getroffen zijn (direct
  getroffenen versus indirect getroffenen)
• Overschatting van eigen capaciteiten

37
Breakdown van de toestand van de post-impact
FUSIE van de gemeenschap

• Spanningen zullen, na verloop van tijd, ontstaan
  tussen
• enerzijds het instinct op zelfbehoud van de
  gemeenschap (fusie, overleving - fusion,
  survival) en anderzijds de goed gestructureerde,
  georganiseerde lange termijn structuren aanwezig
  in de gemeenschap
• de behoeften van de gemeenschap en de behoeften
  van de individuen

38
Breakdown van de toestand van de post-impact
FUSIE van de gemeenschap
3 krachten zullen ageren tegen de fusie 1) De
verschuiving van prioriteiten, namelijk van
gedrag dat gericht is op onmiddellijk overleven
(en acute steun) naar activiteiten georiënteerd
op het lange termijn herstel 2) De wil op de
vroegere structuur en organisatie van de
gemeenschap zoveel als mogelijk terug op te
bouwen 3) De steeds groter wordende verschillen
op het vlak van de emotionele reacties van de
gemeenschap o.a. met betrekking tot de
onmiddellijke behoeften, de status als
slachtoffer en de beslissingen die worden
genomen
39
Breakdown van de toestand van de post-impact
FUSIE van de gemeenschap
Samenvattend Na verloop van tijd zal er een
steeds grotere afstand komen tussen de getroffen
mensen van eenzelfde ramp op termijn komt er
tussen de subgroepen van eenzelfde gemeenschap
mogelijk vijandigheid, haat, jaloezie,
rivaliteit, wantrouwen, ontgoocheling en
cynisme. Dit gegeven is een grote valkuil voor
al wie psychosociale hulpverlening plant en
uitvoert.
40
Differentiatie en breuklijnen tussen de
subsystemen van de gemeenschap

• Verschillen in behoeften (op de lange termijn en
  emotionele conflicten produceren breuklijnen)
• De gewone bestaande hechtingspatronen en
  relaties zijn NIET FUNCTIONEEL tussen
  rampengetroffenen
• Elke subgroep heeft zijn eigen kenmerken en die
  bepalen (of beperken) het contact met de andere
  (o.a. in termen van ervaren verlies, verkregen
  compensatie, localisatie, geschiedenis,
  achtergrond, belangen, etc.)
• De breuklijnen tussen de subgroepen splitsen de
  getroffen gemeenschap op en conflicten verschijnen

41
(No Transcript)
42
(No Transcript)
43
Structurele conflicten in de gemeenschap

• Conflict tussen oude (pre-disaster) en nieuwe
  structuren (post-disaster, survival oriented)
• De gemeenschap zal nooit meer dezelfde zijn
• Structurele spanningen tussen de getroffen en de
  niet-getroffen leden van de gemeenschap
• Problemen met het integreren van de
  herstelprocessen in de gemeenschap
  (herdenkingsproblematiek)

44
Processen werkzaam bij collectieve urgenties of
rampensituaties

• Serie van impacten op mensen en structuren,
  waardoor zowel als onmiddellijke veranderingen
  optreden
• Herstelprocessen zelf geraken in het slop (veel
  is op de korte termijn afgestemd)
• Getroffenen geraken overgevictimiseerd,
  bijkomende secundaire stressoren,
  kwetsbaarheidsfactoren
• Hulpeloosheid en verlatenheid van getroffenen
• Verwachtingen geschapen door de herstelprocessen
  die worden op gang gebracht (te hoge
  verwachtingen)

45
(No Transcript)
46
Partiële Conclusie
Hoe meer een gemeenschap wordt bijgestaan in het
proberen behouden van de eigen integriteit en de
eigen hulpbronnen (resources), zodat
destructieve processen (ontstaan van breuklijnen,
debonding, fusion, rebonding, shear stress) en
conflicten kunnen worden vermeden, hoe meer dit
het herstel van de leden van de groep of
gemeenschap bevordert. Daarom moet
gemeenschapsgericht herstel op dezelfde basis
steunen als persoonsgericht herstel.
47
RESILIENCE MODELS

• Een benadering vanuit zelfredzaamheid

48
Stress, Trauma en PTSS

• Algemeenheden

49
Wat is een traumatische gebeurtenis?CENTRALE
KENMERKENErvaringsgerichte verkenning
50
Traumatogene gebeurtenissen

• Acute traumatogene gebeurtenissen
• Traumatische gebeurtenissen zijn in essentie een
  zeer ernstige en extreme confrontatie met de
  dood ze zijn altijd overweldigend, gevaarlijk,
  bedreigend en vereisen van de getroffene(n)
  buitengewone coping mechanismen.
• Traumatische gebeurtenissen vernietigen in één
  klap de basisassumpties en/of -verwachtingen die
  mensen over het leven koesteren de roes van
  voorspelbaarheid, veiligheid, (zelf)controle en
  rechtvaardigheid verdwijnt op zeer bruuske wijze.

51
Single Traumatic EventsDonald Meichembaum, 1994

• Single traumatic events zijn meestal gevaarlijk,
  bedreigend, levendig, overweldigend, plots en
  onverwacht (geen voorbereiding mogelijk)
• Collectieve urgenties voldoen aan deze criteria
• Natuurlijke rampen, technologische en
  verkeerstechnische rampen, industriële rampen,
  etc.
• IHD disasters (Intentional Human Designed
  aanslagen, schietpartijen, gijzelingen,
  opstanden, plunderingen, etc.

52
Traumatogene gebeurtenissen

• Chronische traumatogene gebeurtenissen
• langdurige en/of evolutieve natuurlijke of
  technologische rampensituaties
• grootschalige overstromingen, orkanen, etc.
• nucleaire ongevallen, gif-ongevallen, etc.
• TYPOLOGIE zeer grote impact, lage
  controleerbaarheid en geringe voorspelbaarheid
  m.b.t. de afloop
• intentionele (menselijke) chronische traumas
• hostage taking, war related disasters,
  vluchtelingen-syndroom, psychische terreur, e.a.

53
Traumatogene ische Gebeurtenissen (TG)Type I
versus Type II Traumas Leonore Terr

• Type I onverwacht en acuut trauma-impact
• éénmalige, single blow TG
• plotse, verrassende TG
• TG beperkt in duur
• TG op het netvlies gebrand (levendiger
  vollediger)
• leidt tot typische PTSS symptomatologie
• intrusieve herbeleving
• vermijding/ontkenning
• hyperarousal

• Type II volgehouden, verlengd trauma-impact
• verschillende, multipele, chronische, herhaalde
  en/of geanticipeerde TG
• vnl. intentioneel, menselijk
• bvb. (recent) sexual abuse
• intieel Type I, vervolgens, (verwacht) herhaald
  trauma
• fuzzy/spotty geheugen
• leidt tot psychiatrische (complexe) symptomen
• DES, Complex PTSD

54
Traumatische gebeurtenissen zijn ALTIJD een
combinatie van GEWELD, MACHT en VERLIES

• TIP VOOR HULPVERLENERS
• Vermijdt macht in de hulpverlening aan
  trauma-getroffenen

55
Door de confrontatie met het werkelijke gezicht
van de dood ontstaat een overweldiging van het
psychismeDeze overweldiging is onuitspreekbaar
en woordenloos. In het psychisme zijn geen
woorden, betekenisdragers of symbolen beschikbaar
om de absolute horror en gruwel omtrent dit
doodsbeeld aan vast te hangen. De getroffenen
van dit soort ervaringen voelen zich totaal
uitgesloten en niet meer behoren tot  de wereld
van de sprekenden 
Wat is de kern van de traumatische ervaring?
56
Stress Trauma (1)

• De getroffenen van een buitengewoon erge en
  gevaarlijke gebeurtenis wordt geconfronteerd met
  de doodsvraag.
• Deze bedreiging kan zich klinisch uiten in twee
  verschijningsvormen met elk aparte gevolgen.

57
Stress Trauma (2)

• François LEBIGOT (2001) - Les Traumatismes
  Psychiques
• 1ste verschijningsvorm de ernstige bedreiging
  die aanleiding zal geven tot  stress reacties 
  - het organisme mobiliseert zich om zich te
  verdedigen tegen de optredende bedreiging (die
  een tijdelijk onevenwicht draaglast draagkracht
  doet ontstaan).
• 2de (complexe) verschijningsvorm de getroffene
  ontmoet het  ware gelaat van de dood  waarmee
   gruwel ,  siddering  en  totale
  verschrikking  gepaard gaan. Hierna volgt de
  angst (voor de dood) en eventuele stressreacties
  die het individu tot verdediging tegen de
  dreiging aanzetten.
• Indien er later het  herhalingssyndroom 
  optreedt waarbij telkens eenzelfde episode zich
  zal voordoen, vergezeld van dezelfde angst en
  gruwelreacties, dan duidt dit op traumatisering.

58
Stress Trauma (3)

• In een stress-situatie mobiliseert een individu
  dus door het tijdelijke ontstane onevenwicht
  tussen draagkracht en draaglast zijn defensieve
  hulpbronnen (angst maakt daar deel van uit want
  zet een individu aan tot vlucht- en vecht-gedrag)
  maar er ontstaat geen diepe indringing of
  penetratie van het doodsbeeld in het psychisme.
• In een trauma-situatie gaat een reëel doodsbeeld
  zich als een wig in het psychisme drijven en zich
  er innestelen als een  vreemd voorwerp . Door
  het  herhalingssyndroom  zal het doodsbeeld
  telkens weer worden opgeroepen.

59
Gevolgen van traumatische ervaringen

• In principe normale reacties op abnormale
  gebeurtenissen

60
Post-traumatische reacties (1)

• Getroffenen voelen fysieke en psychische weerslag
  van confrontatie met de traumatogene gebeurtenis.
  Tijdens verkeerde het organisme in
  hyperactivatie. Resten niet gemetaboliseerde
  gekanaliseerde energie geven aanleiding tot
  beven en natrillen.
• Hyperactivatie had tot doel getroffene te doen
  vluchten, vechten, reageren en overleven.
• Getroffenen worden makkelijk terug getriggerd en
  kunnen (opnieuw) dissociatief gedrag vertonen
• Dissociatief gedrag afsplitsing uit de realiteit
  (derealisatie), niet beseffen wat gebeurt met
  eigen persoon (depersonalisatie), tunnelzicht,
  black outs, amnesie, verdoving, helicopterzicht,
  etc.

61
Post-traumatische reacties (2)

• Tijdens de volgende uren en dagen
• - (Acute Stress Stoornis indien tussen 2 à 4
  weken)
• Herbelevingssymptomen
• Flashbacks, gevoelens as if (alsof de
  gebeurtenis terug plaatsvindt), nachtmerries,
  weggezogen worden, etc.
• Vermijdings- en ontkenningssymptomen
• Emotionele verdoving en afstompen (niets meer
  voelen betekent ook traumatogene ervaring niet
  meer voelen), actief vermijden van plaatsen,
  personen, situaties, die terug aan traumatogene
  gebeurtenis doen denken, etc.
• Verhoogde activatie (hyperactivatie/arousal)
• Hartkloppingen, overmatige bewegingsdrang,
  schrikachtigheid, verhoogde irritabiliteit,
  emotionele labiliteit, etc.
• Dissociatieve symptomen

62
Secundaire (uitgestelde) gevolgen

• Cardio-vasculaire pathologie
• Spierpijnen (nek-, rug, hoofd-, etc.)
• Relationele problematiek
• Profesionele problemen (dropout op werk)
• Sociale isolatie en dysfunctie
• Ontwikkeling bijkomende problematiek zoals
  depressie, afhankelijkheid van of verslaving aan
  alcohol- of medicatie

63
Post-Traumatische Stress Stoornis(volgens de
DSM-IV of de ICD-10)

• Gebeurtenis en de manier van ze te beleven
  voldoet aan de criteria A1 en A2 van de DSM-IV
• Criterium B Minstens één symptoom van
  herbeleving
• Criterium C Minstens drie symptomen van
  vermijding en ontkenning
• Criterium D Minstens twee symptomen van
  verhoogde activatie en prikkelbaarheid
• Criterium E Verstoring van het sociale-,
  beroepsmatige- of privé-leven op verschillende
  domeinen
• Criterium F - Duur van de stoornis minstens 1
  maand

64
Psychosociale opvang na psychotraumatisatie

• THEORIE

65
Herstelfasengeïnspireerd op het boek van Judith
Lewis Herman, Trauma en Herstel, 1996

• Opbouwen helende relatie(s)
• Hervinden van veiligheid/geborgenheid
• Herinnering en rouw doorwerken
• de 4 taken van het rouwproces
• de 4 seizoenen van verlies en verdriet
• Herstel van verbondenheid vinden
• Hervinden van gemeenschappelijkheid
• Integratie in levensloop en levensverhaal

66
Psychosociale opvang na een traumatisch
keerpuntHet doorwerken in fasen

• Acute impact fase van 24 à 72 uur post-impact
• Doorwerkingsfase van enkele dagen tot 6m
• Trauma-fixatiefase restletsels na 6m à 2 jaar
• De grote meerderheid van de hulpverleners
  verwerkt een traumatogene gebeurtenis of
  interventie spontaan, slechts een minderheid
  kampt met blijvende restletsels
• Grosso modo 70 à 80 herstelt spontaan, 15 à 20
  heeft ernstige doorwerkingsproblemen en ongeveer
  1,5 à 3 zal er een blijvend trauma aan
  overhouden
• In sommige situaties zullen die cijfers beduidend
  hoger liggen brandrampen (verminkingen), rampen
  met eigen collegas zwaar gewond of dood, rampen
  met kinderen

67
Psychosociale opvang na traumatogene gebeurtenis
acute fase

• Machteloosheid en hulpeloosheid, in een
  traumatische roes verkeren, onbesef van
  draagwijdte van gevolgen, periodes van
  derealisatie, hyper/hypo-actief gedrag,
  paradoxaal, agressief en cynisch gedrag
• Mogelijkheid om veiligheid, geborgenheid en rust
  aan te bieden zodat de impact langzaam kan
  doordringen
• Informatie verschaffen (over de situatie, de
  feiten, de gevolgen, de voorziene hulp, etc.)
• Ventilatie praten, gevoelens uiten, tijd

68
Psychosociale opvang na traumatogene gebeurtenis
doorwerkingsfase

• Dialectiek van emoties, heen en weer beweging
  tussen de herbeleving van de gebeurtenis en
  vermijding van de herinneringen die de getroffene
  terug met de gebeurtenis confronteren
• De omgeving kan helpen luisteren, begrip tonen,
  erkenning bieden en dingen bespreekbaar maken
• Ondersteunende werkomgeving, ook van de leiding
• Contact met lotgenoten (community-based response)
• Psychologisch ontsmettende gesprekken,
  praatgroepen, debriefings met hulpverleners, etc.

69
Tijdsas van schokdoorwerking
DE SOIR, Erik, Traumatische stress en politie,
1997
70
Q U E S T I ON Serik.de.soir_at_telenet.bewww.erikd
esoir.be