Anails ar Ghaeilge labhartha na bpist i scoileanna lnGhaeilge

1
Anailís ar Ghaeilge labhartha na bpáistí i
scoileanna lán-Ghaeilge

• Pádraig Ó Duibhir
• Coláiste Phádraig, Droim Conrach
• padraig.oduibhir_at_spd.dcu.ie
• Comhdháil Ghaelscoileanna
• 20 Samhain 2009

2
Buíochas

• Múinteoirí, páistí agus tuismitheoirí na
  scoileanna a ghlac páirt sa taighde
• An Chomhairle um Oideachas agus Gaeltachta agus
  Gaelscolaíochta, agus Coiste Taighde Choláiste
  Phádraig a chuidigh le costais an taighde
• Tá cóip den tráchtas le fáil ag
  http//www.spd.dcu.ie/main/academic/education/Cou
  rses/documents/Taighde_POD.pdf

3
Taighde ar shealbhú teanga

• Próiseáil ar ionchur teanga díríonn
  foghlaimeoirí ar bhrí na teanga seachas ar
  fhoirm, ar struchtúr nó ar ghramadach (VanPatten,
  1996)
• Sa chóras tumoideachais bíonn béim ar thuiscint
  agus ar bhrí a bhaint as an teanga seachas ar
  fhoirm (Lyster, 2007)
• Is féidir le foghlaimeoirí neamhaird a dhéanamh
  de chomhréir agus braith ar eolas ón gcomhthéacs
  chun brí a bhaint as téacs/ráiteas ionchódú
  riailbhunaithe v ionchódú eiseamláirbhunaithe
  (Skehan, 1998)

4
Taighde ar shealbhú teanga

• Ról tábhachtach ag giniúint teanga (labhairt,
  scríobh) agus is féidir brú a chur ar
  fhoghlaimeoirí díriú ar chomhréir/fhoirm trí
  thascanna áirithe pushed-output (Swain, 1985,
  2005)
• Chomh luath is atá cumas cumarsáide
  leordhóthanach (communicative sufficiency) bainte
  amach is beag brú nó spreagadh atá ann labhairt
  go cruinn (Day and Shapson, 1987)

5
Sealbhú na Gaeilge i scoileanna lán-Ghaeilge

• Baineann daltaí i scoileanna lán-Ghaeilge
  ardchumas amach sa Ghaeilge i gcomparáid le
  daltaí i scoileanna ina bhfuil an Ghaeilge mar
  dhara teanga (Harris, Forde, Archer, Nic
  Fhearaile O'Gorman, 2006)
• Líofacht an-mhaith sa dara teanga ach ní
  bhaineann siad amach cumas an chainteora dúchais
  maidir leis na scileanna ginchumais (labhairt
  agus scríobh) (Henry, Andrews Ó Cainín, 2002)
• Gaeilge labhartha na bpáistí i scoileanna
  lán-Ghaeilge cosúil le cineál criól (Nic Pháidín,
  2003 Ó Cíobháin, 1999)

6
Cuspóirí agus cur chuige an taighde

• Cad iad na gnéithe de Ghaeilge labhartha na
  bpáistí i rang 6 i scoileanna lán-Ghaeilge tar
  éis 7-8 bl. de thumoideachas (5,000 uair)?
• Cén dearcadh atá ag na daltaí maidir lena gcumas
  féin?
• Roghnaíodh sampla de 9 scoil lán-Ghaeilge 2
  scoil Ghaeltachta (mar bhonn comparáide)
• Iarraidh ar na daltaí ionad spraoi a dhearadh i
  ngrúpaí de thriúr ghlac an rang iomlán páirt sa
  tasc ag an am céanna
• Athchuimhne spreagtha (daltaí sna scoileanna
  lán-Gh)
• Ceistneoir do na daltaí sna scoileanna lán-Gh.
• Agallaimh ar mhúinteoirí sna scoileanna lán-Gh.

7
Corpas

• 9 scoil lán-Ghaeilge ar fud na 26 chontae 2
  scoil Ghaeltachta (Catagóir A)
• físthaifeadadh ar 3 ghrúpa i ngach scoil
• trascríobh ar an gcéad 20 nóim.
• 7 huaire 20 nóim. cainte
• 65 dalta Gaelscoile
• 15 dalta Gaeltachta
• 35,338 focal ar fad
• 30,785 focal daltaí lán-Ghaeilge
• 4,553 focal daltaí Gaeltachta

8
Anailís ar an trascríobh

• bhí earráidí i 29.2 de ráitis na ndaltaí (gan
  an Béarla a chur san áireamh)
• focail i mBéarla a bhí i 10 den chorpas sc.
  lán-Ghaeilge (daltaí Gaeltachta 6.65)
• comharthaí an dioscúrsa yeah, no, so,
  okay, just, like, and right ab ea 6.34
  den chorpas lán-Ghaeilge, 4.69 den chorpas
  Gaeltachta

9
Cineál earráide

• Comhréir an ainm bhriathartha an bhfuil muid
  ábalta faigh níos mó capaillín?
• An chopail tá sé bord mór , tá sin an
  geata
• Moirfeolaíocht na mbriathra caithfimid faigh
  an túr, an déanfaidh mise rud éicint? Cé
  mhéad a bhfuil fágtha againn?
• Caint indíreach ach ceapaim dúirt an fear sin
  gur ehm gur

10
Cineál earráide

• Forainmneacha réamhfhoclacha dhá cinn de é
  sin triúr de iad seo
• Tionchar an Bhéarla -cad a bhfuil sé le
  haghaidh anyway? tá sibh ag déanamh mo cheann
  isteach tá tú ag gortú mo feelings
• Comharthaí an dioscúrsa yeah, no, so, okay,
  just, right, like

11
An chopail is

• Sin an bord. Sin é an bord. Is é sin an bord.
• Tá sin an pháirc síos ansin.
• Tá sé bord mór.
• Sin an geata isteach chuig an scoil. (Dalta
  Gaeltachta)
• Now, tá sin an slí isteach, tá sin an geata
• Tá sin céad euro
• So, tá sé dhá chéad euro

12
Fíor 1 An chaoi gur úsáid na daltaí i scoileanna
lán-Ghaeilge gnéithe den chopail is
67.2
32.7
13
An briathar rialta cuir

• Cur é sin isteach. (Cuir)
• An cuir tú isteach sleamhnán gearr? (Ar chuir )
• Táimid in ann cur an díon canbháis ( a chur)

14
Fíor 2 An chaoi gur úsáid na daltaí i scoileanna
lán-Ghaeilge an briathar rialta cuir
73.9
26.1
15
An briathar rialta caith

• An caithfidh tú an bonn agus an slabhra a fháil?
  (An gcaithfidh tú)
• Ní chaithfimid faigh gach rud. (gach rud a
  fháil)

16
Fíor 3 An chaoi gur úsáid na daltaí i scoileanna
lán-Ghaeilge an briathar rialta caith
51.2
48.8
17
An briathar neamhrialta déan

• Just dhéan slant ag teacht síos. (Déan)
• Dhéan mé é. (Rinne mé é)
• Dhéanfaimid like footprints ansin. (Déanfaimid
  )
• Bhí mé ábalta déan é i mo cheann. (é a
  dhéanamh)
• Bhfuil cead mise déanamh rud éigin? (..rud éigin
  a dhéanamh.)
• Tá sé sin dhéanamh againn. ( déanta)

18
63
37
19
An briathar neamhrialta faigh

• An fuair tú? (An bhfuair tú?)
• Níor fuair mé. (Ní bhfuair mé)
• Right so bhfaighimid rúlóir. (Gheobhaimid..)
• An faighimid é sin? (An bhfaighimid)
• An gheobhaimid capaillín? (An bhfaighimid.)
• Táimid ag faigh é sin. (ag fáil/á fháil)
• An bhfuil muid ag fháil siad?

20
56
44
21
63
37
22
Dearcadh na ndaltaí ar a gcuid earráidí

• Athchuimhne spreagtha
• (Stimulated recall)

23
Céim 1

• Bhí 50 acu míshásta lena gcaighdeán féin
• Thig leis a bheith níos fearr.
• Tá sé níos measa ná a shíl mé.
• Tá a lán focal Béarla istigh ann.
• Like, oh my God, yeah, probably
• Tá sé saghas uafásach an Ghaeilge a dúsáid
  muid.
• Mar cheap mé go raibh Gaeilge maith againn.
• Taighdeoir. An raibh a fhios agaibh go raibh siad
  sin á n-úsáid agaibh? (comharthaí an dioscúrsa)
• No, tá sé just like habit.
• Scríbhneoireacht Yeah mar tá tú ag smaoineamh ar
  céard a bhfuil tú ag scríobh síos.

24
Céim 2

• T. Má deir tú leis an múinteoir Tá sin an peann
  luaidhe Céard a déarfadh sí?
• J. Is peann luaidhe é sin.
• T. An bhfuil bealach níos fearr chun tá sin an
  airgead a rá.
• J. Sin an méid airgid a bhí ceadaithe.
• Déirigh leis na daltaí 85 de na botúin leis an
  gcopail a cheartú nuair a tarraingíodh aird orthu
  agus nuair a fuair siad leideanna mar seo.
  Cheartaigh siad 50 de na botúin leis an ainm
  briathartha gur tarraingíodh aird orthu agus i
  gcásanna eile nuair a tugadh leideanna dóibh.
  (m.sh. Dá mba rud é go ndúirt tú leis an
  múinteoir An bhfuil cead agam faigh leabhar?
  Céard a déarfadh sí?)

25
Céim 3

• T. Cén fáth a ndéanann tú botún mar sin nuair atá
  an rud ceart ar eolas agat?
• Bfhéidir tá tú ag iarraidh deir é just chun
  faigh é amach agus níl tú ag thabhairt a lán
  smaoineamh air.
• Mar nuair atá tú ag dul timpeall le do chairde is
  Béarla a bíonn á labhairt agat agus ansin nuair a
  thagann tú ar scoil is é Gaeilge agus caithfidh
  tú smaoineamh faoi.
• Ní smaoiníonn tú.
• Nuair a bhíonn tú ag caint leis an múinteoir,
  roimh téann tú suas, bíonn tú ag smaoineamh ar
  cad a bhfuil tú chun rá leis. Like roimh cuireann
  tú do lámh suas caithfidh tú smaoineamh. Cad é an
  Ghaeilge ar an rud atá tú ag iarraidh?
• Only faigheann tú an Ghaeilge maith i like rang 6
  agus tá tú used to an Gaeilge eile.

26
Céim 3 ar lean

• T. An gceartaíonn sibh a chéile riamh?
• Ní it depends. Bfhéidir if tá tú ag caint Béarla
  a lán, beidh tú ceartaithe.
• Uaireanta cuireann sé isteach ort má tá duine sa
  rang ceapann siad go bhfuil a fhios acu gach rud
  Má cheartaíonn do chairde thú beidh siad
  díreach ag rá leat bí cúramach ag labhairt mar
  sin mar gheobhaidh tú i dtrioblóid. Mar tá do
  chairde ag féachaint amach duit, i mBéarla
  looking out for you. Níl a fhios agam é seo i
  Gaeilge. Mothóidh tú embarrassed, mar tá gach
  duine timpeall agus ceartaigh duine thú.
• No. Mar tá a fhios agam cad a bhfuil tú like ag
  iarraidh a rá, so ní dheir mé aon rud.

27
Torthaí

• líofacht agus cumas cumarsáide an-mhaith chuir
  siad í féin in iúl gan dua i gcomhthéacs an tasc
  seo
• sealbhú T2 teoranta do shuíomh na scoile agus
  srianta dá bharr (Baker, 2002)
• baineann na gnéithe nach bhfuil sealbhaithe acu
  le struchtúir atá éagsúil sa Ghaeilge ón mBéarla
• ní hionann Labhair Gaeilge agus labhair í go
  cruinn i súile na bpáistí
• b'fhéidir go dtarraingíonn siad ar an ionchódú
  eiseamláirbhunaithe nuair atá brú cumarsáide
  orthu i dtasc, dá mbeadh níos mó ama acu
  smaoineamh d'fhéadfaidís tarraingt ar an ionchódú
  riailbhunaithe a beadh níos cruinne

28
Torthaí ar lean

• Nuair a fuair na daltaí deis breathnú ar an
  taifeadadh agus iad féin a chloisteáil
• Shíl siad nach raibh a gcuid Gaeilge chomh maith
  is a cheap siad roimhe sin.
• Thug siad an códmheascadh faoi deara.
• Daithin siad cuid de na laigí agus cheartaigh
  siad na cinn sin.
• Níor thug siad na botúin leis an gcopail agus
  leis an ainm briathartha faoi deara mura
  dtarraingíodh aird orthu agus mura bhfuair siad
  leideanna.
• Thuig siad go sealbhaíonn siad botúin a chéile.
• Ní bhíonn said ag faire ar chruinneas a gcuid
  Gaeilge nuair a bhíonn siad ag caint lena
  gcairde.

29
Roinnt impleachtaí

• an chaoi a mhúintear an chopail an dtuigeann
  daltaí Gaelscoile go mbíonn an chopail Is
  intuigthe i ráiteas áirithe?
• an bhfuil sé soiléir go leor san ionchur?
• Sin an bord. Sin é an bord. Is é sin an bord.
• aird a dhíriú ar an ainm briathartha
• na foirmeacha spleácha de na briathra

30
Roinnt impleachtaí

• Cathain a thagann na botúin chun cinn?
  gníomhaíochta ina mbíonn fócas ar fhoirm teacht
  roimh na botúin
• Tá mise an only duine sa rang seo atá ocht
  mbliana daois dalta Gaelscoile i rang 1
• cothromaíocht idir cur chuige ó thaithí agus cur
  chuige anailíseach béim ar fhoirm agus ar bhrí
  tar éis rang 2
• foghlaim féinriartha (autonomous) a spreagadh