Samh

1
Samhæfing líkamsstarfa

• Taugakerfi
• Því tilheyrir
• heili, mæna og taugar.
• Er samtengt kerfi.
• Boð berast hratt til ákveðinna staða.
• Endast stutt.

• Innkirtlar heiladingull, skjaldkirtill,
  kalkkirtlar, bris, nýrnahettur,
  kynkirtlar,kirtilfrumur
• Boð berast með blóði, eru lengur á leiðinni.
• Endast lengur.

2
Boðflutnigskerfi líkamans

• Það eru tvö líffærakerfi sem starfa að
  boðflutningi í líkamanum og samhæfa þannig ýmsa
  líkamsstarfsemi. Það er taugakerfið og
  innkirtlakerfið.
• Taugakerfið koma boðum skjótt og örugglega á
  ákveðinn stað og má líkja því við tilkynningu í
  síma.

3
Boðflutnigskerfi líkamans frh.

• Innkirtlakerfið myndar hormón og sem dreifist að
  öllu jöfnu með blóðinu um líkamann ( þó svo að
  sum boðin eigi ekki jafnt erindi til allra vefja)
  og eru lengur að berast um líkamann en taugaboð
  en endast lengur.

4
Skipting taugakerfisins

• Eftir staðsetningu
• Miðtaugakerfið
• Heilinn
• mænann
• Úttaugakerfið
• Heilataugar (12 pör)
• Mænutaugar ( 31 par)

5
(No Transcript)
6
Skipting taugakerfisins

• Starfræn skipting
• Viljastýrða taugakerfið ( viltaugakerfið )
• Ósjalfráða taugakerfið ( dultaugakerfið )

7
Taugungur

• Bolur er þykkildi með kjarna, oftast á öðrum
  endanum.
• Griplur einn eða fleiri þræðir sem flytur boð að
  bolnum
• Sími Einn þráður sem flytur boð frá bolnum að
  dreif. Síminn er ýmist mýldur eða ekki. Getur
  verið allt að meter að lengd.
• Dreif Síminn klofna á endanum í svokallaða
  dreif. Frá dreifinni flytjast boðin með sérstökum
  boðefnum til næsta taugungs, kirtils eða vöðva.

8
(No Transcript)
9
(No Transcript)
10
Taugaboð

• Hvíldarspenna Plúsjónir að utan, mínusjónir að
  innan
• Boðspenna Mínusjónir að utan, plúsjónir að
  innan
• Skiptin taka örfáar millisek. og ganga í bylgjum
  eftir taugungnum eins og veik rafboð

11
Hraði taugaboða

• Fer eftir sverleika símans
• hversu góð einangrunin er (hversu vel
  mýlisslíðrið hefur þroskast)
• Stökkleiðni á sér stað milli mýlisskora í vel
  einangruðum taugungi og eykur boðhraðann mjög
  mikið

12
Flutningur milli taugunga

• Örlítið bil er milli dreifa og t.d.gripluþráða
  næsta taugungs.
• Boðin berast á milli með taugaboðefnum sem
  myndast í örsmáum blöðrum. Eftir notkun eyðast
  þau eða eru tekin upp aftur.
• Dæmi um taugaboðefni Dopamín, serotónin,
  noradrenalín og asetylkólín

13
(No Transcript)
14
Stóri heili er

• Miðstöð allra æðri heilastarfsemi.
• Ákveður allar athafnir
• Vinnur úr öllum skyn-upplýsingum
• Málstöðvar eru þar staðsettar
• Allar minnislægar upplýsingar
• Hugarstarf (rökhugsun) o.fl.
• Stjórnar í raun öllu kerfinu

15
Hlutverk litla heila

• Samhæfing hreyfinga rákóttra vöðva
• Samsettra hreyfinga sem við þjálfun verða
  einstaklingnum ósjálfráð
• Dæmi
• gangur
• vélritun
• sund

16
Hlutverk mænukylfu

• Temprar öndunarhreyfingar
• hjartslátt
• vídd æða
• hósta, hnerra, uppköst og
• meltingu í munni og maga

17
Hlutverk heila-og mænuvökva

• Að verja heila-og mænu gegn höggum og öðru
  hnjaski
• Að flytja næringu til kerfisins
• Að flytja úrgangsefni frá kerfinu

18
Heiladingull
Skjaldkirtill
Nýrnahettur
Bris
Kynkirtlar
Innkirtlar líkamans
19
Innkirtlakerfið

•  Innkirtlar eru til að samhæfa störf líkamans
  ásamt taugakerfi
• Samhæfing er nauðsynleg þegar ýmis líffæri þurfa
  að vinna að sameiginlegu markmiði.
• Innkirtlar eru víðsvegar um líkaman og hefur hver
  þeirra mjög sérhæft hlutverk.
• Innkirtill er klasi sérhæfðra fruma.
• Hann framleiðir mikilvæg efni sem nefnast hormón.

20
Innkirtlakerfið frh.

• Innkirtlar eru æðaríkir og seyta hormónum beint
  út í blóðrásina.
• Hvert hormón hefur sérstaka efnasamsetningu sem
  fer eftir hlutverki þess og það hefur aðeins
  áhrif á ákveðnar frumur líkamans.
• Helstu innkirtlarnir eru Heiladingull,
  skjaldkirtill, kalkkirtlar, brisið,
  nýrnahetturnar og kynkirtlarnir ( eggjastokkar og
  eistu ).

21
Efnasamsetning hormóna

• Úrefni úr aminósýrum Þyroxin og adrenalín
• Peptíð Heiladingulshormón, insulín, glukagon
• Sterar Hormón nýrnahettubarkar og kynhormón

22
Heiladingull

• Heiladingull er einskonar yfirkirtill og hefur
  áhrif á starfsemi margra aðra innkirtla.
• Heiladingull skiptist í fram og afturhluta.
• Aftari hluti (taugakirtill) heiladinguls
  framleiðir ekki hormón sjálfur en seytir hormónum
  sem undirstúka (hypotalamus) framleiðir, en
  hormónin berast með taugaþráðum í afturhlutann.
• Framhluti heiladinguls (kirtildingull) framleiðir
  stýrihormón sem hafa áhrif á aðra innkirtla.
  Undirstúka metur magn hormóna í blóði og sendir
  svo framhlutanum upplýsingar um magnið og hann
  seytir stýrihormónum í samræmi við það.

23
Heiladingull

• Afturhluti (taugadingull úr undirstúku)
• Þvagtemprandi hormón
• Hríðahormón

• Framhluti (kirtildingull)
• Stýrihormón skjaldkirtils,nýrna-
  hettubarkar,kynkirtla og mjólkurkirtla
• Vaxtarhormón
• Litfrumustýrihormón

24
Helstu hormón kirtildinguls(framhluti-)

• Stýrihormón skjaldkirtils (TSH)
• Stýrihormón nýrnahettubarkar (ACTH)
• Stýrihormón kynkirtla ( eru tvö FSH og LH)
• Vaxtarhormón (GH) sem stýrir vaxtarhraða eftir
  tveggja ára aldur hefur ekki áhrif fyrr en þá. GH
  losnar hjá krökkum á næturnar meðan þau sofa.
• Prólaktín sem örvar þroska mjólkurkirtla í konum
  á meðgöngu.

25
Helstu hormón afturdinguls

•   Oxitósin. Það stuðlar að samdrætti í legi,
  kemur af stað fæðingu og stuðlar að rennsli
  mjólkur úr mjólkurkirtlum þegar barn er lagt á
  brjóst.
•   ADH (þvagstillivaki) Stjórnar því hversu
  mikið vatnsmagn er í þvagi. Því meira ADH því
  minna þvagmagn.

26
Skjaldkirtill

• Er á hálsi neðan við barkakýlið og skiptist í tvö
  blöð.
• Framleiðir tvö hormón Þýroxin og Kalsítónín.
• Joð er líkamanum nauðsynlegt til að framleiða
  thyroxín.
• Þýroxín stjórnar hraða efnaskipta í líkamanum.
• TSH, stýrihormon skjaldkirtils, stjórnar hversu
  mikið af þýroxíni skjaldkirtillin framleiðir.
• Kalsítónín örvar söfnun kalsíumjóna í bein og
  styrkir þau.

27
Kalkkirtlar

• Eru oftast 4 sem liggja tveir og tveir saman
  hvor á sínum skjaldkirtilshelmingi
• Kalkkirtlarnir framleiða Kalkhormón (parathormon)
  sem hefur mikil áhrif á kalkefnaskipti líkamans
• Kalkhormón við heldur kalkstyrk í blóði
• Ef við borðum kalkríkan mat þá fer minna af
  kalkhormóni í blóðið, en ef við borðum lítið af
  kalki þá eykst hormónið í blóði
• Kalkhormón tekur kalk úr beinum og virkjar
  D-vítamín þannig að við uppsogum meira kalk úr
  meltingarveginum þ.e.a.s. nýtum það betur

28
Briskirtillinn

• Briskirtillinn er bæði innkirtill og útkirtill
  (framleiðir líka meltingarensím).
• Briskirtillinn er í kviðarkolinu liggur milli
  maga og skeifugarnar.
• Í briskirtlinum eru frumuklasar sem heita
  Langerhanseyjar og þær framleiða hormónin insúlín
  og glúkagon.

29
Sykur í blóði þarf að vera 70-100 mg/dl

• Verð hann of hár
• Bris seytir insulíni sem greiðir fyrir upptöku
  glukósa í frumum.
• og myndun glykogens (fjölsykur, forðasykur í
  lifur) úr glúkósa

• Verði hann of lágur
• Bris seytir glukagoni sem örvar losun glúkósa úr
  glykogeni og hægir á uppsogi frumnanna á glúkósa,.

30
Nýrnahettur

• Nýrnahetturnar eru tveir þríhyrningslaga
  innkirtlar sem liggja á ofanverðum nýrunum.
• Nýrnahetturnar skiptast í barkarhluta og
  merghluta.
• Bæði barkarhluti og merghluti framleiða hormón en
  barkarhlutin er afkastameiri
• Virkni nýrnahettubarkarinns er stjórnað frá
  framhluta heiladingli (kritildingli)

31
Helstu hormón nýrnahettubarkar

• Prótein og sykursterar sem hafa áhrif á
  efnaskipti próteina og sykurs í líkamanum t.d.
  kortisól, kortikósterón, hydrokortisón.
• Saltsterar eru sterar sem hafa áhrif á vökva og
  saltjafnvægi. Aldósterón er þekktasta
  sterahormónið og vinnur það gegn salttapi í nýrum
  og hækkar með því blóðþrýsting.
• Kynsterar sem stuðla að hormónajafnvægi og
  kynhvöt hjá konum.

32
Nýrnahettumergur

• Framleiðir hormónið Adrenalín en streita, ótti ,
  sársauki og reiði hefur áhrif á framleiðslu þess.
  
• Adrenalín leiðir til þess að lifrin eykur
  sykurmagn í blóði, til að auka orku frumnanna.
  Það minnkar blóðflæði til líffæra en eykur
  blóðmagn til vöðvanna. Blóðþrýstingur hækkar,
  hjartsláttur eykst og öndun verður tíðari.
• Adrenalín hjálpar í nauð en er ekki
  lífsnauðsynlegt.
• ACTH stýrihormón nýrnahetta stýrir magni
  Adrenalíns í blóði.

33
Önnur hormón

• Prostaglandín eru ummyndaðar sameindir fitusýra
  sem tempra margvísleg störf svo sem samdrátt
  sléttra vöðva, ónæmissvörun og virkni kynkerfisins

34
Kynhormón

• Eistu karla
• Androgen, þeirra öflugast er testosteron.
• Örva karlleg einkenni t.d. skeggvöxt,dýpkun
  raddar, breiðar axlir, grannar lendar.

• Eggjastokkar kvenna
• Estradíol, þar er estrogen virkast.
• Örvar kvenleg kyneinkenni og undirbýr slímhúð
  legsins fyrir egglos.
• Progesteron myndast í gulbúi og örvar þroska og
  æðakerfi legslímu