MINGGU 4

1
MINGGU 5
TEORI ASAL USUL BAHASA
2
HASIL PEMELAJARAN

• Pelajar dapat mengenal pasti dan menerangkan
• gt teori asal-usul bahasa melalui pendekatan
  tradisional dan moden
• gt asal-usul bahasa Melayu

3
ASAL USUL BAHASA

• Terdapat pelbagai teori tentang asal-usul bahasa.
  Ada yang lucu, ada yang aneh dan ada yang agak
  ilmiah
• Pada 1866, Masyarakat Linguistik Perancis
  melarang perbincangan tentang asal-usul bahasa
  kerana dianggap tabu dan spekulasi yang tiada
  maknanya
• Kebanyakan kebudayaan primitif meyakini bahawa
  tuhan, dewa, dan sebagainya terlibat dalam
  sejarah permulaan berbahasa
• tabu yang dianggap suci, tidak boleh disentuh,
  diucapkan pantangan
  larangan

4
ASAL-USUL BAHASA

• ANALOGIS
• Suatu gejala semula jadi dan mempunyai logik yang
  tersendiri
• Setiap kata dasar dapat dirincikan asal-usul dan
  makna

• ANOMALIS
• Bahasa tidak regular
• tiada hubungan antara kata dengan alam semula jadi

5
TEORI ASAL-USUL BAHASA

• MONOGENETIK
• Beranggapan bahawa bahasa berasal daripada satu
  sumber, dan kemudian berpecah kepada beberapa
  bahasa lain di dunia. Sumber bahasa yang utama
  itu dianggap pemberian kudus daripada Tuhan

• POLIGENETIK
• Beranggapan bahawa sumber kejadian bahasa
  bukanlah satu tetapi pelbagai. Dengan kata lain,
  bahasa diwujudkan oleh pelbagai faktor yang
  dipengaruhi pula oleh pelbagai konteks

6
TEORI ASAL-USUL BAHASA

• PENDEKATAN TRADISIONAL
• Fasa kedewaan dan kepercayaan
• Fasa organis teori bow-wow, teori pooh-pooh,
  teori ding-dong, teori yo-he-ho, teori gerak
  geri, teori muzikal, dan teori kontak

• PENDEKATAN MODEN
• Faktor fizikal dan psikologikal dalam
  perkembangan bahasa

7
PENDEKATAN TRADISIONAL FASA KEDEWAAN

• Pada abad ke-17, seorang ahli filologi Swedia
  mengatakan bahawa Tuhan menggunakan bahasa
  Swedia. Nabi Adam menggunakan bahasa Denmark, dan
  naga menggunakan bahasa Perancis
• Bahasa di syurga ialah bahasa Belanda
• Pada abad ke-17, Raja Mesir, Psammetichus membuat
  eksperimen tentang asal-usul bahasa. Perkataan
  pertama yang diucapkan oleh bayi ialah becos yang
  bermakna roti dalam bahasa Phrygia. Oleh itu,
  bahasa Phrygia dianggap sebagai bahasa pertama di
  dunia
• Versi Cina pula mengatakan bahawa Tuhan
  mengajarkan bahasa pertama dalam bentuk tulisan
  kepada manusia melalui seekor kura-kura

8
PENDEKATAN TRADISIONAL FASA KEDEWAAN

• Amaterasu, Tuhan orang Jepun mengajarkan bahasa
  Jepun
• Nabu, Tuhan orang Babilonia mengajarkan bahasa
  kepada keturunan mereka
• Brahmana mengajarkan tulisan Hindu kepada
  penganutnya
• Banyak lagi cerita yang bernada sama daripada
  pelbagai kebudayaan dini
• Akhir abad ke-18, spekulasi asal-usul bahasa
  berobah daripada wawasan keagaman, mistik dan
  tahyul kepada fenomena baharu yang dinamakan fasa
  organik

9
FASA ORGANIS

• Fasa ini bermula dengan karya Johann Gottfried
  Von Herder yang mengatakan bahawa bahasa bukanlah
  anugerah Ilahi
• Bahasa lahir kerana dorongan manusia untuk
  mencuba berfikir. Bahasa wujud akibat hentakan
  yang secara naluri semula jadi seperti janin
  dalam proses kelahiran
• Teori ini bersamaan dengan lahirnya teori evolusi
  manusia yang diprakarsa oleh Immanuel Kant, dan
  kemudian diikuti oleh Charles Darwin
• Mengikut Darwin, kualiti bahasa manusia
  dibandingkan dengan suara binatang hanya berbeda
  dalam tingkatnya

10
FASA ORGANIS TEORI BOW-WOW

• Bahasa lahir hasil daripada peniruan bunyi alam
  semula jadi seperti salakan anjing atau ciakan
  burung. Oleh itu, teori ini dikenali juga dengan
  nama teori Onomatopia atau echoic theory
• Banyak kata yang ditiru langsung daripada bunyi
  alam, iaitu simbolisme bunyi. Contoh bahasa
  Melayu kokok, ketak, dentum, wakwak, pitpit,
  citcak, gelegar, getar, desir, cicit, dentam.
  Contoh bahasa Inggeris quack, cuckoo, peeuit,
  splash, sneeze, grunt, bump, bable, rattle, hiss,
  ripple
• Orang primitif meniru bunyi satwa peliharaan,
  satwa buruan atau bunyi alam yang didengarnya
• Kata pertama ialah tiruan terhadap guntur, hujan,
  angin, sungai, ombak, air terjun dan sebagainya

11
FASA ORGANIS TEORI POOH-POOH

• Nama pooh-pooh diberi oleh penentang teori
  Evolusi Darwin
• Bahasa seperti juga manusia berasal daripada
  bentuk primitif, iaitu daripada ekspresi emosi
  sahaja
• Bahasa wujud hasil daripada luahan atau jeritan
  emosi semula jadi kerana sakit, seronok, jijik
  atau jengkel
• Udara yang keluar daripada hidung dan mulut akan
  mengeluarkan bunyi pooh atau pish
• Teori ini tidak menerangkan sifat artikulasi
  bahasa, dan tidak mengaitkan bunyi bahasa itu
  dengan lambang
• Seruan merupakan bentuk linguistik yang terawal,
  iaitu yang berupa panggilan, laungan, ajakan dan
  anjuran

12
FASA ORGANIS TEORI DING-DONG

• Wujud hubungan yang harmoni antara bunyi dengan
  makna, iaitu bahasa lahir secara alamiah.
  Penyataan ini selari dengan idea Socrates yang
  mengatakan bahawa bahasa lahir secara alamiah
• Makna terbahagi dua, iaitu makna sosial dan makna
  linguistik. Makna linguistik pula terbahagi dua,
  iaitu makna leksikal dan makna struktural
• Manusia memiliki kemampuan yang istimewa untuk
  mengeluarkan ekspresi ujaran, dan setiap
  rangsangan luaran yang diterima akan diberi
  ekspresi pertuturan
• Ketika ujaran, wujud tiga suasana, iaitu
  rangsangan penutur, ujaran (tindak balas penutur
  dan rangsangan pendengar), dan tindak balas
  pendengar
• Teori ini tidak menerangkan apa-apa tentang
  asal-usul bahasa

13
FASA ORGANIS TEORI YO-HE-HO

• Bahasa tercipta daripada bunyi yang dihasilkan
  oleh sekumpulan manusia ketika bekerjasama
  melakukan sesuatu
• Bunyi wujud dengan tidak disengajakan akibat
  penggunaan tenaga dan hembusan udara, seperti
  mengangkat rumah, pokok, batu
• Ucapan tertentu wujud kerana gerakan otot, dan
  pita suara bergetar lalu terciptalah ucapan
  khusus. Bunyi itu berkembang, dan akhirnya
  menjadi kata yang bermakna, seperti bunyi house,
  left, angkat
• Konsep bunyi yang dikemukakan dalam teori ini
  dapat menerangkan kejadian vokal dan konsonan
  dalam ujaran
• Bahasa pertama lahir akibat daripada kegiatan
  sosial, dan tujuan utamanya untuk berkomunikasi
  antara manusia dalam konteks budaya tertentu

14
FASA ORGANIS TEORI GERAK GERI

• Kewujudan bahasa berasaskan gerak geri satwa, dan
  masyarakat primitif. Ini menunjukkan bahawa gerak
  mendahului pertuturan dalam semua aktiviti
  kehidupan
• Pergerakan yang berbeda akan menghasilkan bunyi
  yang berbeda. Bunyi ini akhirnya akan
  menggantikan pergerakan untuk digunakan secara
  meluas
• Teori ini mengatakan bahawa masyarakat yang
  semakin maju memerlukan isyarat yang lebih tepat
  untuk menyatakan sesuatu. Ini bermakna isyarat
  mendahului ujaran
• Dalam beberapa hal, isyarat tidak dapat
  digunakan, seperti di tempat gelap atau sedang
  membawa sesuatu. Oleh itu, mereka memerlukan
  isyarat lisan, yang akhirnya berkembang menjadi
  bahasa

15
FASA ORGANIS TEORI MUZIKAL

• Bahasa berasal daripada nyanyian atau bahasa
  berirama
• Sejarah perkembangan bahasa mempunyai haluan yang
  sama sejak adanya manusia dan bahasa pada zaman
  dini
• Bahasa primitif terdiri daripada perkataan atau
  ungkapan yang panjang, dan menyakitkan rahang
  apabila membunyikannya
• Bahasa mempunyai jeda muzik/irama yang luas,
  sejenis nyanyian tanpa kata, untuk tujuan
  ekspresi semata-mata, bukannya tujuan komunikasi.
  Ekspresi yang paling kuat ialah ekspresi CINTA
  (suka sekali, sayang benar, perasaan atau
  berperasaan kepada negara, orang tua, kebebasan)

16
FASA ORGANIS TEORI KONTAK

• Bahasa wujud daripada keinginan semula jadi
  manusia untuk berhubung sesama mereka dalam
  kehidupan sehari-hari. Oleh itu, bahasa dini
  ialah bahasa imperatif, iaitu terdiri daripada
  perintah, suruhan, arahan, larangan
• Peringkat kelahiran bahasa
• Bunyi kontak (ekspresi bukan komunikasi)
• Jeritan (bersifat komunikatif untuk tujuan
• persekitaran bukannya individu, dan tujuan
  mengawal bahaya)
• Panggilan (memenuhi keperluan individu)
• Perkataan (fungsi simbolik dan kiasan)

17
PENDEKATAN MODEN

• Mekanisme artikulasi manusia memungkinkan
  terhasilnya ujaran yang lengkap. Namun, faktor
  psikologi juga turut membantu perkembangan bahasa
  yang baik dan berkesan
• Contohnya, kita bayangkan sebuah kolam yang
  cantik dan jenih airnya, dikelilingi oleh flora
  dan fauna yang pelbagai. Indahnya seperti
  ungkapan sekeping syurga yang jatuh ke bumi.
• Bagi A, kolam ini mungkin membahayakan,
  menenggelamkan dan boleh mematikan. Bagi B, kolam
  ini boleh memberikan sumber rezeki untuk
  keluarganya. Munkin ikannya banyak dan tempat itu
  boleh dijadikan objek wisata. Bagi C pula, kolam
  itu menjadi sumber ilham, tempat istirahat untuk
  mengurangkan stres, dan sebagainya
• Dalam batiniah A, B dan C wujud kesan psikologi
  yang berbeda. Kesan itu perlu diungkapkan dalam
  bentuk simbol bunyi. Maka wujudlah kata bahaya,
  ngeri, dalam, dingin, tenggelam, hanyut, arus,
  indah, tenteram, luas, nyaman, damai, dan
  sebagainya

18
PENDEKATAN MODEN

• Kesan psikologi terhadap benda, perkara atau
  peristiwa dinyatakan dalam bentuk ujaran. Oleh
  itu, ujaran ialah hasil kemampuan manusia untuk
  mengenal pasti gejala sebagai lambang dan
  keinginan untuk mengungkapkan lambang itu dalam
  pelbagai konteks
• Ahli Antropologi menyimpulkan bahawa manusia dan
  bahasa berkembang bersama. Faktor yang
  mempengaruhi perkembangannya, seperti bentuk
  tubuh, rupa aras, dan sebagainya telah membantu
  dalam evolusi manusia. Perkembangan otaknya
  mengubah manusia menjadi lebih mantap
• Apabila manusia mempunyai kemampuan, menemukan
  keterampilan dan mempergunakan alat, maka
  mulailah mereka berbicara

19
PENDEKATAN MODEN

• Ada yang mengatakan bahawa perkembangan bahasa
  sama seperti bayi yang berkembang menjadi dewasa.
  Ucapan bayi akan berkembang menuju kemantapan dan
  ketuntasan
• Bahasa manusia pertama hampir tidak mempunyai
  erti, seperti lagu dan ujaran bayi. Ujaran ini
  akhirnya berkembang menuju ketuntasannya

20
PENDEKATAN MODEN

• Perkembangan bahasa selari dengan perkembangan
  budaya dan peradaban. Ini demikian kerana manusia
  dianugerahi konsep kebahasaan dan kemampuan
  berbahasa, dan dengannya manusia berupaya
  mengkonsepkan alam sekitar melalui ujaran yang
  merupakan penampilan kebahasaannya
• Manusia dianugerahi langue, iaitu konsep
  kebahasaan dan kemampuan berbahasa. Dengan itu,
  manusia mampu mengkonsepkan alam sekitar dalam
  ujaran atau tulisan (parole). Parole ini ialah
  aktualisasi konsep dan merupakan penampilan
  kebahasaannya

21
ASAL-USUL BAHASA MELAYU

• Dua kelompok nenek moyang orang Melayu
• gt Yunan, China Melayu proto atau Melayu kuno.
  Tiba di Nusantara sejak SM 2,500
• gt Asia Tengah Melayu Deutro atau Melayu moden.
  Tiba di Nusantara sejak SM 1,500
• Melayu proto berpecah menjadi orang Jakun, Laut,
  Kanak, Temuan, Biduanda
• Melayu Deutro memperkembang bahasa Jawa, Dayak,
  Minangkabau, Batak, Visaya

22
ASAL-USUL BAHASA MELAYU

• Bahasa Melayu termasuk dalam rumpun Austronesia.
  Kata Austronesia berasal daripada kata Yunani
  kuno yang bermaksud pulau selatan benua Asia.
  Kebanyakan bahasa Austronesia ini terdapat di
  pulau.
• Sebelum abad ke-19, Austronesia dikenali dengan
  nama Melayu-Polinesia. Pada akhir abad ke-20,
  Melayu-Polinesia diberi takrif baharu dengan
  memasukkan bahasa Austronesia, tetapi tidak
  termasuk bahasa Formosa, iaitu bahasa di
  pergunungan Taiwan
• Bahasa Melayu ini mempunyai kaitan dengan bahasa
  Hawaii, Samoa, Fiji dan Maori di lautan Pasifik,
  dan bahasa Malagasi di Madagaskar
• Kawasan penyebaran bahasa Melayu meliputi
  Malaysia, Indonesia dan Filipina, yang sama
  luasnya dengan kawasan penyebaran bahasa
  Indo-Eropah

23
BUKTI BAHASA MELAYU SEBAGAI LINGUA FRANCA

• Batu bertulis di sekitar Palembang, iaitu
  prasasti Kedukan Bukit (605M) dan Talang Tuwo
  (606M), prasasti Batu Kapur (608M) , dan prasasti
  Karang Berahi (608M) yang ditemukan di antara
  Jambi dengan Sungai Musi menggunakan bahasa
  Melayu kuno
• Catatan musafir Cina yang mengembara ke Sriwijaya
  menyatakan bahawa untuk mempelajari agama Buddha,
  mereka terlebih dahulu terpaksa mempelajari
  bahasa Melayu, kerana pada masa itu, bahasa
  Melayu menjadi lingua franca
• I Tsing musafir Cina yang bermastautin di
  Sriwijaya juga mencatatkan bahawa bahasa Melayu
  digunakan sebnagai bahasa pengantar untuk
  mempelajari tatabahasa Sanskrit dan falsafah
  agama Buddha

24
BUKTI BAHASA MELAYU SEBAGAI LINGUA FRANCA

• Piagam Gandasuli (832M), di daerah Kedu
  menggunakan bahasa yang mirip bahasa Melayu. Ini
  menunjukkan bahawa bahasa Melayu sudah tersebar
  ke daerah yang berbahasa Jawa
• Pigafetta telah mencatatkan bahasa penduduk di
  Tidore (1522). Kebanyakan bahasa (-perkataan)
  yang digunakan ialah bahasa Melayu
• Orang Portugis dan orang Belanda yang menjajah
  kepulauan Melayu telah mendirikan sekolah yang
  menggunakan bahasa Melayu sebagai bahasa
  pengantar, di samping bahasa Portugis dan bahasa
  Belanda

25
BUKTI BAHASA MELAYU SEBAGAI LINGUA FRANCA

• Sejak zaman Sriwijaya, bahasa Melayu telah
  digunakan oleh suku di Kepulauan Melayu dan orang
  asing untuk berkomunikasi sesama mereka
• Bahasa Melayu juga digunakan oleh penguasa untuk
  berkomunikasi dengan rakyat dalam konteks
  penyampaian pengumuman, perintah atau menulis
  perjanjian, dan sebagainya

26
PENYEBARAN BAHASA MELAYU

• Kerajaan Sriwijaya kota Sriwijaya menjadi pusat
  perdagangan dan ilmu pengetahuan di Asia
  Tenggara, dan bahasa Melayu menjadi lingua franca
  utama selama tujuh abad
• Kedatangan dan penyebaran agama Islam Kerajaan
  Islam Samudera Pasai telah mengambil alih usaha
  memperkasakan bahasa Melayu, terutama dalam
  penyebaran Islam. Pengaruh bahasa Arab dalam
  bahasa Melayu mula terserlah
• Kerajaan Melaka kerajaan Melaka mengambil
  peranan menyebarkan bahasa Melayu (100 tahun).
  Bahasa Melayu digunakan dengan tuntas, terutama
  dalam penciptaan dan penyebaran hasil
  kesusasteraan Melayu milik kerajaan dan rakyat
  jelata

27
PENYEBARAN BAHASA MELAYU

• Kedatangan Inggeris dan Belanda Inggeris di
  Tanah Melayu dan Belanda di Indonesia telah telah
  memperkembang bahasa Melayu secara tidak
  langsung. Mereka terpaksa juga menggunakan bahasa
  Melayu, di samping bahasa mereka dalam memberikan
  pendidikan kepada anak negeri
• Balai Pustaka dan Pujangga Baru pemerkasaan dan
  penyebaran bahasa Indonesia, terutama melalui
  karya kesusasteraan Melayu
• ASAS 50 konsep seni untuk seni dan seni untuk
  masyarakat dijelmakan dalam karya kesusasteraan
  untuk mendidik minda masyarakat dan menanamkan
  semangat cinta akan tanah air
• Pendudukan Jepun pengenalan konsep Asia untuk
  Asia secara tidak langsung telah memperkembang
  bahasa Melayu

28
KESIMPULAN

• Asal-usul bahasa digarap oleh golongan Analogis
  dan Anomalis
• Golongan Analogis mewujudkan teori Monogenetik,
  dan golongan Anomalis newujudkan teori
  Poligenetik
• Pendekatan tradisional melihat asal-usul bahasa
  daripada dua fasa, iaitu fasa kedewaan dan
  kepercayaan, dan fasa organis
• Pendekatan moden melihat bahasa melalui fakta
  fizikal dan psikologikal

29
KESIMPULAN

• Bahasa Melayu berasal daripada dua kelompok asal
  orang Melayu, iaitu dari Yunan, China, dan Asia
  tengah
• Bahasa Melayu sebagai lingua franca terbukti
  daripada batu bertulis, catatan musafir Cina,
  piagam, peranan Portugis dan Belanda, dan juga
  penguasa tempatan
• Bahasa Melayu tersebar oleh faktor kerajaan
  Sriwijaya, kedatangan dan penyebaran agama Islam,
  kerajaan Melaka, kedatangan Inggeris dan Belanda,
  peranan Balai Pustaka, Pujangga Baru, ASAS 50,
  dan pendudukan Jepun

30
MADAH PUJANGGA
MENIKMATI HIDUP TIDAK SEHARUSNYA DENGAN HARTA,
ORANG TERSAYANG PUN MEMBUATKAN HIDUP KITA LEBIH
BERMAKNA Wahai anakanda dengarlah amanat sifat
malu peganglah erat supaya hidupmu tidak
melarat selamat hidup dunia akhirat
31

• PEPERIKSAAN PERTENGAHAN SEMESTER
• 100 SOALAN OBJEKTIF BERDASARKAN KULIAH MINGGU
• 1 5
• MASA 2 JAM
• SEMUA SOALAN MERANGKUMI ASPEK KOGNITIF ARAS
  TAKSONOMI, IAITU
• PENGETAHUAN, PEMAHAMAN, APLIKASI, SINTESIS DAN
  PENILAIAN