Drogi szerzenia sie chor

1
Drogi szerzenia sie chorób zakaznych

• Jerzy Kita
• Wydzial Medycyny Weterynaryjnej AR
• Wroclaw

2
Drogi szerzenia chorób zakaznych

• Kazda chorobe cechuje nie tylko swoiste
  umiejscowienie zarazka w organizmie ale takze
  przekazywanie zakazenia.
• Wirus grypy w drogach oddechowych, zakazenie i
  wydalanie ta sama droga.
• Pratek Johnego bytuje w jelicie bydla, wydalany
  jest z kalem ale do zakazenia dochodzi przy
  pobieraniu pokarmu.

3
Drogi szerzenia c.d.

• Mechanizm przekazywania nie zawsze jest taki
  prosty.
• Wirus wscieklizny rozwija sie w o.u.n. gdzie
  praktycznie brak kontaktu ze swiatem zewnetrznym.
  
• Aby sie wydostac musi dostac sie do narzadu,
  który mu to umozliwi.
• Tym narzadem jest slinianka,wraz ze slina wirus
  dostaje sie na zewnatrz.

4
Drogi szerzenia c.d.

• Przez pogryzienie dochodzi do zakazenia.
• W niektórych chorobach niezbedny jest zywy wektor
  (np. stawonogi)
• wirusowe zapalenie mózgu
• nzk
• piroplazmoza.
• Niektóre choroby szerza sie kilkoma sposobami
  dlatego trzeba te drogi znac!

5
Drogi szerzenia c.d.

• Znajomosc dróg szerzenia umozliwia przerwanie
  lancucha epizootycznego.
• Drogi szerzenia chorób zakaznych zwierzat róznia
  sie od ludzi
• podlegaja wplywom roznych czynników w tym
  ekonomicznych
• zwierzeta przebywaja w innych warunkach.

6
Kontakt bezposredni

• Zakazenie przez kontakt bezposredni oznacza
  zetkniecie zwierzecia zdrowego z chorym
• obwachiwanie
• oblizywanie
• ocieranie sie o siebie
• akt plciowy
• pokasanie
• Zakazenie ta droga zalezy od dlugotrwalosci
  kontaktu zwierzat i zarazliwosci zarazka.

7
Kontakt bezposredni c.d.

• Krótkotrwaly kontakt moze prowadzic do zakazenia
  wtedy gdy zarazek jest wysoce zjadliwy a zwierze
  jest wrazliwe
• pryszczyca
• ksiegosusz
• Do powstania wiekszosci chorób zakaznych
  wymagany jest dluzszy kontakt
• gruzlica
• nosacizna - niezbedny jest okres 48 godzin.

8
Kontakt bezposredni

• Choroby przenoszace sie przez kontakt
• wscieklizna
• zaraza stadnicza koni.
• Akt plciowy w szerzeniu chorób zakaznych zwierzat
  odgrywa wazna role.
• Choroby, w których kontakt bezposredni nie
  odgrywa istotnej roli
• waglik
• szelestnica
• piroplazmoza

9
Posrednie przenoszenie zarazków

• W chorobach zakaznych jest wiele mozliwosci
  zakazenia sie droga posrednia.
• Role posrednika moze pelnic miedzy innymi
  srodowisko zewnetrzne zanieczyszczone
  wydzielinami i wydalinami chorych zwierzat.
• Wiekszosc zarazków wykazuje mniejsza lub wieksza
  wytrzymalosc, dlatego srodowisko zewnetrzne jest
  waznym ogniwem w przekazywaniu zarazka.

10
Posrednie przenoszenie zarazków c.d.

• Ze strony srodowiska w przenoszeniu zakazenia
  posrednicza
• przedmioty martwe
• nawóz
• pasza
• powietrze
• woda
• gleba

11
Przedmioty martwe

• Nalezy tu wymienic przede wszystkim przedmioty
  sluzace pielegnacji i karmieniu zwierzat.
• Sa to przedmioty stykajace sie bezposrednio z
  chorym zwierzeciem.
• Wlasnie one ulegaja najczesciej zanieczyszczeniu
  wydzielinami lub wydalinami i moga przenosic
  zarazki.

12
Przedmioty martwe c.d.

• Wydaliny i wydzieliny zawieraja duze ilosci
  zarazków.
• Dlatego ich rola w szerzeniu chorób jest bardzo
  istotna.
• grypa wydzielina
• pryszczyca wydzielina
• nosacizna wydzielina z wrzodów przegrody
  nosowej, ropa zanieczyszcza zloby, pasze, sciólke
  itd.

13
Przedmioty martwe c.d.

• Martwe przedmioty odgrywaja wazna role w
  przenoszeniu pryszczycy
• kola samochodowe
• worki do paszy
• wiadra, widly, szczotki, miotly, derki, uprzaz
• aparaty udojowe
• narzedzia do dekornizacji, kolczykowania,
  pielegnacji racic
• Glównie ich rola ogranicza sie do stada (?)

14
Posrednie przenoszenie c.d.

• Nawóz.
• Najwiecej zarazków jest wydalanych z kalem. Kal
  jest glównym skladnikiem nawozu.
• W nastepstwie nawóz jest stalym zbiornikiem
  zarazków chorobotwórczych.
• Czesciowa likwidacja zarazków poprzez procesy
  biotermiczne.

15
Nawóz c.d.

• Na skutek procesów biotermicznych w glebszych
  warstwach wiekszosc zarazków ginie.
• W powierzchownych moga utrzymac sie dosc dlugo, a
  nawet moga sie namnazac.
• Pratek gruzlicy, paleczka brucelozy w wilgotnym
  nawozie przezywaja do kilku miesiecy.

16
Nawóz c.d.

• Niektóre wirusy moga sie utrzymac dosc dlugo
  (n.z.k., rz.p.p.).
• Uwzgledniajac zwyczaj myszkowania zwierzat w
  nawozie i zjadania rozsypanej paszy (krowy,
  konie), grzebania (kury) lub rycia (swinie)
  trzeba przyjac, ze nawóz jest czestym
  posrednikiem zakazenia i zródlem wielu chorób.

17
Nawóz c.d.

• Do takich chorób naleza rózyca swin, tezec,
  bruceloza, gruzlica drobiu, waglik.
• W przypadku brucelozy najwazniejszym zródlem
  zakazenia jest chora krowa, która wydala ogromne
  ilosci zarazka przy porodzie.
• Trzeba pamietac, ze paleczka Banga moze wnikac
  nawet przez pozornie nieuszkodzona skóre.

18
Nawóz c.d.

• Znaczenie nawozu jako posrednika zwieksza sie
  jesli sa w nim zwloki lub narzady padlych
  zwierzat.
• Wyrzucanie poronionych plodów, lozysk, zwlok
  padlych zwierzat jest zwyczajowe.
• Psy, koty, szczury moga odegrac role w
  przenoszeniu zakazenia.
• Nawóz z rzezni i lecznic jesli jest sprzedawany.
• Czy mozliwe jest odkazanie nawozu?

19
Pasza

• Pokarm moze zawierac drobnoustroje
  chorobotwórcze i byc przyczyna zachorowan u ludzi
  
• salmonelozy u ludzi
• gruzlica typu bydlecego.
• U zwierzat pasze maja takze duze znaczenie
• zakazenie pierwotne
• wtórne zanieczyszczenie
• zawieraja mleko i mieso
• siano,sloma, ziarna i zielonki

20
Pasza c.d.

• Rola paszy w szerzeniu sie nosacizny.
• Do zakazen za posrednictwem paszy dochodzi przy
• wagliku
• szelestnicy (latem pastwisko, zima pasza z tego
  terenu).
• U swin i zw.futerkowych waglik powstaje na skutek
  karmienia odpadami z rzezni, lub maczkami
  miesnymi.
• Mechanizm zakazenia waglikiem-ogólnie.

21
Pasza c.d.

• Pasza moze byc przyczyna szerzenia pryszczycy
• Wirus moze sie znalezc w slomie, sianie itd.
• Wirus pryszczycy w sianie moze przezyc do 105
  dni.
• Specjalna role odgrywaja odpady rzezniane,
  popluczyny miesne, odpadki restauracyjne, maczki
  miesne.

22
Pasza c.d.

• Znane sa przypadki gruzlicy, salmonelozy, ch.
  Aujeszkygo, waglika u zw. futerkowych, po
  podaniu odpadków rzeznianych.
• Na specjalna uwage w przenoszeniu zarazków
  zasluguje mleko (pryszczyca, gruzlica) od 3 do
  7 krów zakazonych wydala pratki z mlekiem
  (zakazenia u cielat, swin i dzieci).
• Gruzlica wymienia z reguly rozwija sie powoli i
  zwykle pózno wykrywana.

23
Pasza c.d.

• W przypadku pryszczycy, wirus moze byc wydalany
  przed pojawieniem sie objawów.
• Zbiorniki mleka i mleczarnie.
• Paleczka brucelozy moze byc takze przenoszona za
  posrednictwem mleka.

24
Powietrze

• Troche przeceniano role powietrza ale bylo to w
  okresie nauki o miazmatach.
• Czynnik chorobotwórczy powstaje w ziemi i jest
  cialem gazowym.
• Obecnosc drobnoustrojów w powietrzu jest
  powszechne, zwlaszcza w przyziemnych warstwach
  moze byc duzo.
• Drobnoustroje sa tez na znacznych wysokosciach.

25
Powietrze c.d.

• Mikrobiologiczne badania chmur wykazaly, ze do 4
  000 metrów wystepuja drobnoustroje
• Bakterie przewyzszaja ilosciowo zarodniki grzybów
  zarówno w chmurach jak na wszystkich
  wysokosciach.
• Z gatunków chorobotwórczych wykryto gronkowca
  zlocistego (do 1800m).

26
Powietrze c.d.

• Powietrze miast zwiera wiecej drobnoustrojów,
  powietrze pól, lasów i lak mniej.
• Silny wiatr podnosi ilosc drobnoustrojów w
  powietrzu, deszcze splukuja.
• Latem powietrze zawiera wiecej drobnoustrojów
  niz jesienia i zima.

27
Powietrze c.d.

• Obecnosc drobnoustrojów w powietrzu jest faktem.
• Znaczna ich czesc jednak szybko ginie, gdyz
  powietrze jako srodowisko zewnetrzne nie jest
  korzystne dla drobnoustrojów nie przystosowanych
  do zycia w nim.
• Niekorzystnie dziala
• duze rozrzedzenie
• staly ruch powietrza
• promieniowanie sloneczne.

28
Powietrze c.d.

• Szczególnie promieniowanie ultrafioletowe oraz
  zmieniajaca sie wilgotnosc powietrza.
• Ogólnie uwaza sie, ze powietrze nie odgrywalo
  wiekszej roli poza zarazkami o duzej zarazliwosci
  np.wirus pryszczycy.
• Moze on wywolac chorobe nawet w milionowym
  rozcienczeniu. Nie jest wykluczone, ze kropelki
  sliny przylepione do czasteczek kurzu moga byc
  przeniesione na duze odleglosci.

29
Powietrze c.d.

• Powietrze w zamknietych pomieszczeniach dla
  zwierzat zawiera naturalnie wiecej drobnoustrojów
  niz powietrze wolne.
• Najwieksza liczba drobnoustrojów znajduje sie w
  strefie przebywania zwierzat.
• Powietrze w tych pomieszczeniach zawiera glównie
  saprofity.
• W pomieszczeniach z chorymi zwierzetami powietrze
  moze zawierac zarazki chorobotwórcze

30
Powietrze c.d.

• Zarazki w powietrzu moga byc przyczyna zakazenia
  aerogennego.
• Moze to nastapic droga pylowa/kropelkowa.
• Zakazenia pylowe moga nastapic po wyschnieciu
  wydzielin i wydalin chorych zwierzat i jako
  drobne czastki moga byc przeniesione.
• Z tego rodzaju zakazeniami pylowymi mozna sie
  liczyc przy gruzlicy

31
Powietrze c.d.

• Zakazenia pylowe moga sie zdarzyc np. przy
  wagliku u owiec pedzonych po drogach polnych,
  wysypanych zwirem z miejsc gdzie byly zakopane
  zwloki zwierzat padlych na waglik.
• Zakazenie kropelkowe jest nastepstwem
  rozpryskiwania w powietrzu sliny oraz wydzieliny
  nosowej.
• Czastki drobne lt niz 0,1 mm po wyschnieciu moga
  utrzymac sie do kilku godzin w powietrzu.

32
Powietrze c.d.

• Zakazenia kropelkowe odgrywaja role w chorobach
  dróg oddechowych
• influenza koni
• gruzlica ustawianie glowami wadliwe

33
Woda

• Dawniej wodzie przypisywano duze znaczenie w
  powstawaniu i szerzeniu chorób.
• Przyczyne wielu epidemii upatrywano w wodzie,
  uwazano, ze wraz woda wydobywaja sie jady, które
  sa odpowiedzialne za epidemie.
• Poglady te zostaly obalone przez mikrobiologów.
• Woda moze byc zródlem chorób zarazliwych jesli
  dostaly sie zarazki chorobotwórcze.

34
Woda c.d.

• Z woda wiaza sie epidemie duru brzusznego,
  cholery i leptospirozy.
• Woda dzis w krajach cywilizowanych jest
  kontrolowana.
• Inaczej jest z woda do picia zwierzat.
• Zwierzeta korzystaja z róznych zródel, czesto z
  otwartych (rzeki, stawy).

35
Woda c.d.

• Wody, te zwlaszcza blisko osiedli ludzkich sa
  zanieczyszczone.
• W hodowli zwierzat przyklada sie zbyt mala wage
  do czystosci wody.
• Niewlasciwe sa wspólne wodopoje, które moga latwo
  ulec zakazeniu wydzielinami i wydalinami
  (gruzlica, EBB).

36
Woda c.d.

• W wodzie nastepuje proces samooczyszczania
• zycie biologiczne
• temperatura wody
• swiatlo itp.
• Wykazano, ze samooczyszczanie nastepuje szybciej
  w temp. 20oC, niz w 8oC, ustaje w 0oC.
• Odrebny problem stanowia wody sciekowe.

37
Woda sciekowa

• Zanieczyszczenie tych wód zagraza zdrowiu ludzi
  i zwierzat, takze rybom i roslinom wodnym.
• Otwarte wody moga zawierac bez wiekszych zaburzen
  zycia biologicznego takie ilosci zanieczyszczen
  organicznych jakie moga same oczyscic.
• Jesli nastapi przekroczenie zanika zycie roslin i
  zwierzat.

38
Woda sciekowa c.d.

• Szczególnie niebezpieczne sa scieki z rzezni,
  garbarni, szpitali, zakladów chemicznych.
• Koniecznosc odkazania (oczyszczania) wody przed
  spuszczeniem do rzek.
• Wirus pryszczycy w lecie przy temp. powietrza
  17-21oC po 3 tygodniach byl zywy, w zimie
  (4-13oC) po 103 dniach.

39
Gleba

• Gleba, pastwiska sa wciaz narazone na
  zanieczyszczenia wydalinami i wydzielinami
  chorych zwierzat.
• Gleba moze odgrywac wieksza role w przenoszeniu
  zarazków niz woda, z uwagi na scislejszy kontakt
  zwierzat.
• W powierzchownych warstwach gleby sa duze ilosci
  drobnoustrojów.
• Ich ilosc zalezy od zasobnosci gleby w substancje
  organiczne.

40
Gleba c. d.

• Na glebokosci 4-5 m praktycznie glebe mozna
  uznac za jalowa.
• W glebie obok drobnoustrojów saprofitycznych,
  znajduja sie takze chorobotwórcze i warunkowo
  chorobotwórcze.
• Do zanieczyszczenia dochodzi wraz wydalinami i
  wydzielinami zwierzat i ludzi.
• Los zarazków w glebie jest podobny jak w wodzie

41
Gleba c.d.

• Wczesniej lub pózniej ulegaja zniszczeniu
  nieodpowiednia temperatura srodowiska,
  drobnoustroje glebowe przemieniaja zwiazki
  organiczne w nieorganiczne oczyszczaja glebe z
  substancji odzywczych dla zarazków.
• Proces ten nazywa sie mineralizacja.
• Pierwsze fazy rozkladu resztek organicznych
  (mineralizacja) dokonuja bakterie nie
  zarodnikujace.

42
Gleba c.d.

• Pózniej dochodza do glosu bakterie zarodnikujace.
• Przypuszcza sie, ze formy laseczkowate maja
  silniejsze enzymy i sa zdolne rozkladac zwiazki
  niedostepne dla nie zarodnikujacych.
• Wprowadzenie do gleby nawozu powoduje wzrost
  swoistej mikroflory glebowej, która przyspiesza
  mineralizacje substancji bialkowych. Jest to
  proces pozyteczny.
• W samooczyszczaniu odgrywa role sklad
  fizyko-chemiczny gleby.

43
Gleba c.d.

• Zjawisko adsorpcji ma wielkie znaczenie
  sanitarne, umozliwia wymywanie bakterii z gleby.
• Zdolnosc absorpcyjna gleby zalezy od zawartosci
  ilu, pylu sredniego i drobnego.
• Gleba gliniasta ma wieksza ilosc czastek ilastych
  pylu sredniego i drobnego i przez to ma wieksza
  zdolnosc adsorpcyjna drobnoustrojów anizeli
  piaszczysta.
• Przenikliwosc gleby gliniastej dla bakterii jest
  mniejsza niz piaszczystej.

44
Gleba c.d.

• Przeoranie gleby (spulchnienie) sprzyja
  samooczyszczaniu.
• Zakazona gleba moze posredniczyc w przekazywaniu
  choroby.
• Szczególnie niebezpieczne moze byc nawozenie
  swiezym obornikiem, gnojowica
• Choroby zwiazane z gleba to waglik, tezec,
  szelestnica.

45
Zywi przenosiciele zarazków

• W przenoszeniu chorób zakaznych czesto
  posrednicza zwierzeta, które moga to czynic
  mechanicznie (biernie) lub biologicznie
  (czynnie).
• Przenosiciel mechaniczny to taki, który nie jest
  zywicielem, przenosi je tylko mechanicznie (muchy
  dur brzuszny).
• Przenosiciel biologiczny to taki,w którym zarazek
  sie namnaza (wesz), przenosi na dalsze pokolenia
  (kleszcz), przechodzi okresy rozwojowe (komar).

46
Zywi przenosiciele - stawonogi

• Stawonogi odgrywaja odgrywaja duza role jako zywi
  przenosiciele.
• Niektóre choroby sa przenoszone sporadycznie
  przez owady lub pajeczaki inne szerza sie
  wylacznie ta droga.
• Sporadycznie przenoszona jest tularemia przez
  kleszcze, komary i inne owady lub pajeczaki.
• Mozna sie zarazic przez bezposrednia stycznosc z
  chorym zwierzeciem lub zwlokami.

47
Zywi przenosiciele - stawonogi

• Wylacznie przez owady przenoszony jest dur
  osutkowy i powrotny, malaria i piroplazmoza
  bydla.
• Z owadów nalezy wymienic muchy, komary, pchly i
  wszy z pajeczaków kleszcze.
• Owady i pajeczaki pobieraja zarazki na jednych i
  przenosza na inne.

48
Zywi przenosiciele - stawonogi

• Zarazki przenosza przez nakluwanie lub kontakt z
  zakazonym organizmem.
• Dlatego w wielu chorobach stanowia wazne ogniwo w
  lancuchu epizootycznym.
• Znaczenie epidemiologiczne i epizootiologiczne
  much.
• U nas dwa gatunki odgrywaja role bolimuszka
  (Stomoxys calcitrans) i mucha domowa (Musca
  domestica)

49
Zywi przenosiciele - stawonogi

• Mucha domowa jednorazowo sklada ok.150 jajeczek,
  z nich larwy, w ziemi w poczwarki,wychodza
  dojrzale owady.
• Muchy odbywaja loty na odleglosc 1,5 km.
• W chorobach ludzi rola muchy uwydatnia sie w
  przenoszeniu zakazen jelitowych (dur b.,
  dyzenteria, cholera).

50
Zywi przenosiciele- stawonogi

• Muchy badane w szpitalach mialy zarazki
  chorobotwórcze dyzenterii, salmonelli.
• Oprócz zarazków patogennych wykazano obecnosc
  bakterii jelitowych E.coli, enterokoki i inne.
• Obecnosc tych drobnoustrojów wskazuje na zwiazek
  mikroflory much i czlowieka.

51
Zywi przenosiciele - stawonogi

• Walka z muchami jest wazna w kontroli chorób
  zakaznych ludzi i zwierzat.
• Obserwacje z praktyki wskazuja, ze muchy moga
  przenosic waglik na zwierzeta i ludzi.
• Wszy to osiadle pasozyty zewnetrzne przystosowane
  do jednego gatunku zywiciela. Rola wszy mniej
  znana.
• Wesz mysia przenosila wloskowca rózycy z myszy
  chorych na zdrowe

52
Zywi przenosiciele - stawonogi

• Pchly przejsciowy pasozyt czlowieka i zwierzat.
• Przenosza dzume z gryzoni na ludzi oraz dur
  plamisty.
• Kleszcze wolnozyjace pajeczaki, zyja w
  zaroslach i w pewnych okresach atakuja zwierzeta.
• Kleszcze przenosza zakazenia bakteryjne,
  riketsjozy, wirusowe.
• Pasozyty wewnetrzne stosunkowo malo poznane
  (nicienie plucne wirus influenzy.

53
Zywi przenosiciele - ptaki

• Ptaki moga przenosic wirus pryszczycy, ptaki
  wodne-wirus grypy.
• Ssaki
• czlowiek
• gryzonie
• psy
• koty
• Wplyw czynników ekonomicznych.
• Targi zwierzat, wystawy zwierzat.
• Transport zwierzat (swiadectwa).
• Wojny.

54
(No Transcript)