Antyk

1
Antyk

• Zródlo kultury europejskiej

2
(No Transcript)
3
ANTYK

• Nazwa Starozytnosc (lub Antyk) okresla sie
  epoke, która obejmuje ponad
• 4 tysiace lat, zarówno przed, jak i po narodzeniu
  Chrystusa.
• Epoka ta obejmuje zarówno czasy najstarszych
  cywilizacji (egipskiej, greckiej, rzymskiej,
  babilonskiej, arabskiej, mezopotamskiej i
  innych), jak tez czasy tzw. starozytnosci
  chrzescijanskiej, trwajace od I do V wieku n.e.

4
Starozytna literatura, historia i kultura sa
fundamentami Europy wspólczesnej
Od Greków Od Rzymian Kultura judajska
system demokracji, filozofie i teatr, poetyke, podzial na epike, liryke i dramat itp. prawodawstwo i osiagniecia techniczne dala poczatek glównej religii Europy, chrzescijanstwu, które uksztaltowalo kontynent zarówno w dziedzinie myslenia o czlowieku i wszechswiecie, jak tez w sferze np. granic politycznych czy rodzaju alfabetu
5
W basenie Morza Sródziemnego narodzily sie

• Nauki matematyczne
• Fizyczne
• Przyrodnicze
• Idee filozofii i polityki
• Antropologia
• Filologia
• Sztuki artystyczne

6
Filozofia grecka

• W starozytnosci powstalo pojecie
• filozofii jako umilowania madrosci
• (od greckich slów philein lubic, kochac,
• sophis madrosc). Twórca terminu byl
• Pitagoras. Grecy uwazali, ze filozofia
• przybliza czlowieka do tego, co boskie,
• bowiem jest boska wiedza.

7
Tales z Miletu (gr. Ta??? ? ????s??? Thales ho
Milesios)

• (ur. ok. 625 p.n.e.,
• zm. ok. 545 p.n.e.),
• póllegendarny, archaiczny grecki filozof,
  matematyk, astronom, inzynier, polityk, podróznik
  i kupiec, zaliczany do siedmiu medrców
  starozytnej Grecji, uznawany za twórce podstaw
  nauki
• i filozofii europejskiej.

8
Poglady Talesa

• "Wszystko jest z wody, z wody powstalo i z wody
  sie sklada".
• Natura rzeczy - woda jest wieczna, a wszystkie
  ciala sa jej postaciami, wynikaja z jej przemian.
  Z kolei przemiany te wynikaja z zawartej w niej
  sily i zdolnosci do ruchu.
• Ziemia wg Talesa, podobnie jak wszystko, co
  istnieje, unosi sie na wodzie i jest tylko
  chwilowa postacia wody.

9
Sokrates (gr. S????t??)

• 4 czerwca 469-7 maja 399 p.n.e. - jeden z
  najwiekszych filozofów greckich. Urodzil sie i
  zmarl w Atenach.
• Jest postacia historyczna, ale nie pozostawil po
  sobie zadnych pism. Jedyne, co o nim wiemy, to
  relacje jego ucznia Platona (w postaci spisanych
  dialogów) oraz Ksenofonta, a takze przekazy
  Arystotelesa, Arystofanesa i historyków greckich.

10
Poglady

• Wiara w absolutne znaczenie dobra i cnoty.
  Sokrates glosil, ze cnota (gr. arete, starozytne
  pojecie oznaczajace tezyzne zyciowa,
  szlachetnosc, dzielnosc) jest dobrem
  bezwzglednym, czym przeciwstawial sie
  relatywizmowi sofistów. Jest tez dobrem
  najwyzszym, o które czlowiek winien zabiegac, nie
  liczac sie z niebezpieczenstwami i smiercia
  ("Czyz nie wstydzisz sie dbac o pieniadze, slawe,
  zaszczyty, a nie o rozum, prawde i o to, by dusza
  stala sie najlepsza?").

11
Cytaty

• Ateny sa jak ospaly kon, a ja jak giez, który
  próbuje go ozywic.
• Blad jest przywilejem filozofów, tylko glupcy nie
  myla sie nigdy.
• Najmadrzejszy jest, który wie czego nie wie.
• Natura dala nam dwoje oczu, dwoje uszu, ale
  tylko jeden jezyk po to, abysmy wiecej patrzyli i
  sluchali, niz mówili.

12
Cytaty

• Wiem, ze nic nie wiem.
• Oida ouden eidos.(gr.)
• Scio me nihil scire. (lac.)

13
Platon (gr. ???t??, Pláton)

• ur. 427 prawdopodobnie w Atenach, zm. 347 p.n.e.
  w Atenach
• powszechnie uznawany za jednego z
  najwybitniejszych filozofów starozytnosci.
• Byl twórca systemu filozoficznego zwanego obecnie
  idealizmem platonskim.

14
IDEALIZM

• Byl czolowym przedstawicielem idealizmu w
  starozytnosci.Jego zdaniem jedynym realnym
  swiatem jest swiat idei, swiat materialny zas
  jest jedynie jego odbiciem.

15
Idealne panstwo polega na podziale zadan

• i tak jak trzem czesciom duszy odpowiadaja trzy
  cnoty, tak samo powinny odpowiadac im trzy stany
  spoleczenstwa
• stan uczonych (wladców-filozofów) dbajacych o
  rozumne kierowanie panstwem i umozliwiajacych
  prowadzenie przez pozostalych obywateli rozumnego
  i cnotliwego zycia
• stan strazników (wojskowych) dbajacych o
  wewnetrzne i zewnetrzne bezpieczenstwo panstwa
  oraz
• stan zywicieli, zapewniajacych zaopatrzenie
  wspólnoty w potrzebne dobra materialne. Platon
  kladl ogromny nacisk na hierarchie spoleczenstwa.
  Utozsamial losy panstwa z losem klasy rzadzacej.
  Aby panstwo bylo trwale, potrzebna jest mu silna
  pozycja arystokracji.

16

• Platon byl zagorzalym kibicem sportowym. Potrafil
  przez wiele dni mieszkac z obcymi ludzmi w malym
  namiocie, oczekujac na wystep swoich ulubionych
  zawodników na igrzyskach w Olimpii.

17
Arystoteles (gr. ???st?t????, Aristoteles)

• ur. 384 p.n.e., zm. 322 p.n.e.) jeden z
  najwiekszych filozofów greckich.
• Stworzyl opozycyjny do platonizmu i równie spójny
  system filozoficzny, który bardzo silnie dzialal
  na filozofie i nauke europejska, a jego
  chrzescijanska odmiana zwana tomizmem byla od
  XIII w. i jest po dzis dzien oficjalna filozofia
  Kosciola Katolickiego.

18

• Arystoteles w Atenach zalozyl wlasna,
  konkurencyjna do Akademii szkole filozoficzna
  zwana Liceum (gr. ???e??? Lykeion, lac. Lyceum),
  która byla wspierana przez Aleksandra
  Macedonskiego i wkrótce przycmila Akademie.

19
Rozumial on dobro i cnote

• jako dazenie do doskonalenia swojej formy, czyli
  duszy. Gdy dusza osiagnie optymalna, przeznaczona
  dla danej jednostki postac, to wtedy jednostka ta
  osiagnie trwale szczescie i cnote.

20
Stoicyzm

• Szkola stoicka zostala zalozona w Atenach przez
  Zenona z Kition.
• Upada okolo II wieku n.e.
• Nie mozna panowac nad swiatem, nalezy wiec
  panowac nad
• soba.

21
Epikureizm

• Epikurejczycy to tzw. filozofowie ogrodów
  (poniewaz szkola zalozona zostala poza Atenami, w
  ogrodzie). Szkola zostala zalozona przez Epikura
  (stad nazwa) w III w. p.n.e., dotrwala do II w.
  n.e.
• Drogami do szczescia sa brak cierpienia, radosc
  z zycia (slynne carpe diem chwytaj dzien, zyj
  chwila), spokój ducha i dobra zewnetrzne.

22
Mit

• pochodzi od greckiego slowa mythos, czyli
  opowiadanie, legenda, podanie. Oznacza historie
  opowiadana od pokolen, która zawiera zarówno
  element prawdy historycznej, jak i pierwiastki
  fantastyczne. Dzieki temu mitologie (czyli zbiory
  mitów) sa wazne dla historyków i archeologów, a
  takze humanistów, znawców literatur i kultur. Mit
  charakteryzuje zbiorowa mentalnosc danego narodu.
  Dzieki zachowanym od Antyku mitom mozemy poznac
  swiatopoglad, wierzenia, rytualy, zwyczaje ludów
  takich, jak starozytni Grecy.

23
Podzial mitów
teogoniczne kosmogoniczne antropogeniczne genealogiczne
o pochodzeniu bogów o pochodzeniu swiata o tym, skad sie wzial czlowiek i jak ksztaltowala sie jego historia opowiadajace historie rodów i wielkich familii greckich
24
Mitologia jest koniecznym warunkiem i pierwszym
tworzywem sztuki
25
Archetypy mitologiczne

• ARCHETYPY- Sa to obrazy symboliczne, przenosnie
  jezykowe, wypelniajace nasza nieswiadomosc,
  okreslajaca odziedziczony sposób zachowania
  psychicznego.
• Archetypy stanowia skarbiec typowych przezyc i
  doswiadczen ludzi. We wszystkich kulturach,
  mitologiach, bajkach motywy archetypów sa
  niezmienne i zawsze nalezaly do tresci i
  najcenniejszych dóbr wszystkich religii swiata.
• Typowymi przykladami archetypów sa matka,
  budynek, droga, itd.

26
Przyklady archetypów

• Niobe - matka cierpiaca
• Prometeusz buntowik, wyzwoliciel
• Penelopa wierna zona
• Dedal realista
• Ikar marzyciel
• Edyp przewrotnosc losu, tragiczna ironia
• Herakles symbol odwiecznego snu o potedze
• Kasandra zla wieszczka, zwiastujaca katastrofy
• nieszczescia.
• Orfeusz boski muzyk i wierny maz
• Prometeusz buntownik, dobroczynca, altruista.
• Narcyz - czlowiek zakochany, egoista,
• Pigmalion - artysta stwarzajacy rzeczy niezwykle,
• zakochany w swym dziele

27
Toposy antyczne

• Topos (greckie miejsce), miejsce wspólne pole
  znaczeniowe toposu obejmuje motyw, obraz, symbol,
  metafore, alegorie, takze stereotyp, schemat
  powszechnie funkcjonujacy w kregu kulturowym,
  powtarzalny odwiecznie.

28
Mitologiczne toposy

• Chaos - nieporzadek, zamieszanie,
• olbrzymi nielad
• Olimp - miejsce dla wybranych, elita.
• Parnas - w mitologii siedziba muz,
• oznacza siedzibe artystów.
• Labirynt - w mitologii budowla Dedala,
• siedziba Minotaura wspólczesnie
• miejsce, z którego nie da sie wyjsc.
• Hades - zaswiaty (kraina zmarlych)
• Tartar - pieklo, miejsce potepienców.
• Pola Elizejskie, Wyspy Szczesliwe
• raj, kraina szczesliwosci
• Arkadia - kraina starozytnej Grecji w
• srodkowej czesci Peloponezu, górzysta i
• pokryta lasami, zamieszkala przez
• ubogich i prymitywnych pasterzy. W
• Antyku uchodzila za pasterska kraine
• prostoty i szczesliwosci, rodzaj raju,
• kraina wiecznego dziecinstwa, w której

29
Nawiazania mitologiczne w literaturze i sztuce
30
Wenuswg Tycjana, Manetai Kozyry
31
Ikar

• Upadek Ikara Peter Bruegel,
• Wciaz o Ikarach glosza Ernest Bryll,
• Ikar Stanislaw Grochowiak
• Prawa i obowiazki Tadeusz Rózewicz
• Ikar Jaroslaw Iwaszkiewicz.

32
Pieter Bruegel Starszy (ok.1525-1569) Pejzaz z
upadkiem Ikara, 1558.
33
Ernest Bryll Wciaz o Ikarach glosza...

• Wciaz o Ikarach glosza - choc dolecial Dedal,
  jakby to nikle pierze skrzydlem uronione chuda
  chlopieca noga zadarta do nieba - znaczyla
  wszystko. Jakby na obrone dano nam tyle mestwa,
  co je cmy gromada skwierczac u lampy
  objawiaja...
• Jesli poznawszy miekkosc wosku umiemy dopadac
  wybranych brzegów - mijaja nas w piesni. Tak
  jak mijaja chlopa albo mu sie dziwia, ze nie
  patrzy w Ikary...
• Breughel, co osiwial pojmujac ludzi, oczy im
  odwracal od podniebnych dramatów. Wiedzial, ze
  nie gapic trzeba sie nam w Ikary, nie upadkiem
  smucic - chocby najwyzszy... A swoje ucapic. -
  Czy Dedal, by ratowac Ikara, powrócil?

34
Dedal i Ikar
35
Rozwój literatury greckiej

• Epika Homer Iliada, Odyseja, VIII w. p.n.e.
• Liryka Tyrtajos, Safona, Anakreont, VII-VI w.
  p.n.e.
• Dramat Tespis, Ajschylos, Sofokles, Eurypides
  V w. p.n.e.
• Epigramat Anakreont V IV w. p.n.e.

36
Homer (gr. ?µ???? Homeros znaczy "slepy")

• (VIII wiek p.n.e.) grecki aojda (rapsodas)
  czyli bard. Byl on spiewakiem wedrownym. Uwazany
  jest za ojca poezji epickiej.
• Najstarszy znany z imienia europejski poeta,
  który zapewne przejal dziedzictwo dlugiej i
  bogatej tradycji poezji heroicznej (której
  istnienie jest wszakze czystym domyslem).
• Homer jest autorem poematów Iliady i Odysei.

37
Epos, epopeja

• dluzszy utwór, zwykle wierszowany,
  przedstawiajacy dzieje bohaterów na tle waznych
  wydarzen historycznych. Najstarszy gatunek epiki,
  znany juz na starozytnym Wschodzie.
• Epos antyczny to przede wszystkim twórczosc
  Homera (Iliada, Odyseja) oraz Wergiliusza
  (Eneida).
• Ten wzorzec gatunkowy charakteryzowal sie
• równolegloscia akcji w swiecie boskim i akcji w
  swiecie ludzkim,
• mityczna motywacja zdarzen,
• podnioslym stylem (inwokacje, stale epitety,
  porównania tzw. homeryckie, heksametry).

38
Wojna Trojanska

• Sad Parysa
• Porwanie Heleny
• Wypowiedzenie wojny
• Udzial Achillesa
• 10 lat oblezenia
• Gniew Achillesa (spór z Agamemnonem)
• Smierc Patroklosa
• Pojedynek Achillesa z Hektorem

• Podstep Odyseusza (kon trojanski)
• Zaglada Troi
• Ucieczka Eneasza (zalozyciela Rzymu)

39
Bohaterowie

• Grecy/Achajowie

• Trojanczycy

• Menelaos (maz Heleny), król Sparty
• Agamemnon (brat Menelaosa, dowódca wojsk
  greckich)
• Odyseusz (Ulisses)
• Achilles
• Patroklos (przyjaciel Achillesa)
• Nestor (najstarszy walczacy Grek)

• Priam (król Troi)
• Hekabe (zona Priama)
• Hektor (obronca Troi, syn Priama)
• Parys (syn Priama, porwal Helene, zabil
  Achillesa)
• Kassandra (córka Priama, wieszczka)

40
Tyrtajos, Tyrteusz (VII w. p.n.e.)

• Poeta grecki o nie
• ustalonym pochodzeniu.
• Dzialal w Sparcie w czasie
• II wojny mesenskiej jako
• wódz i poeta, zagrzewal
• zolnierzy do walki i
• wytrwalosci.
• Odegral duza role w
• stlumieniu groznego dla
• Sparty powstania.

• Poezja tyrtejska, nurt
• poezji patriotycznej,
• zywotny w polskim
• romantyzmie
• Rzecz to piekna
• zaprawde, gdy kroczac w
• pierwszym szeregu / Ginie
• czlowiek odwazny,
• walczac w obronie
• ojczyzny / Walczmy
• meznie w obronie naszej
• ziemi i dzieci, choc bysmy
• zginac musieli

41
Safona, Safo, Sapfo (gr. Sapf?, lac. Sappho)

• najslawniejsza poetka starozytnej
• Grecji z przelomu VII i VI wieku
• p.n.e., wybitna przedstawicielka
• poezji lirycznej (liryka eolska).
• Pochodzila z Mityleny na wyspie
• Lesbos. Wyszla za maz za
• bogatego kupca. W czasie
• rozruchów na wyspie musiala z
• niej uchodzic. Schronila sie na
• Sycylii, pózniej jednak powrócila
• na Lesbos.
• Wedlug legendy zakochala sie
• nieszczesliwie w Faonie i skoczyla
• ze skaly na wyspie Leukas.

42
Zazdrosc 

• Podobny do boga wydaje mi sie
• ten mezczyzna, który siadl naprzeciwko
• i uwaznie slucha ciebie z zachwytem,
• w oczarowaniu.
• Gdy slodko sie usmiechasz, moje serce
• w piersi drzy niespokojnie, zaleknione,
• a gdy na ciebie patrze, glosu z krtani
• dobyc nie moge.
• Placze mi sie jezyk, zamiera slowo,
• powolny plomien przenika me cialo,
• oczy traca blask, to znów slysze w uszach
• przejmujacy szum.

• Oblana potem, drzaca, zalekniona,
• bardziej zielona od zielonej trawy.
• I czuje, ze za chwile strace zycie,
• padne zemdlona.
• Biedna, ze wszystkim musze sie
• pogodzic.
• Przel. Nikos Chadzinikolau

43
Teatr
44
(No Transcript)
45
(No Transcript)
46
Sofokles Król Edyp

• Król Edyp to jedna z niewielu zachowanych
  tragedii Sofoklesa, a jednoczesnie dzielo jego
  chyba najslynniejsze.
• Zostala napisana ok. roku 427 p.n.e. Inspiracja
  do jej powstania byl mit tebanski, którego
  tematem sa tragiczne dzieje rodu Labdakidów.

47
Antoni Brodowski, "Edyp i Antygona" ,olej na
plótnie, 1828, Muzeum Narodowe, Warszawa
J.A.D. Ingres (1780-1867) - Edyp i Sfinks
48

• Króla Edypa nazywa sie powszechnie tragedia
  przeznaczenia badz tragedia losu, gdyz tematem
  utworu jest nieuniknione spelnianie sie
  straszliwej przepowiedni Apollina o losie
  tytulowego bohatera, mimo iz ten robi wszystko,
  by uniknac hanby. Zycie Edypa obrazuje teze,
  mówiaca o tym, ze nie mozna ani lekcewazyc
  wyroków boskich, ani ich uniknac.

49
Król Edyp

• Lud Teb nawiedzany chorobami, prosi o pomoc
  swojego króla.
• 2. Kreon, powróciwszy z wyroczni, oznajmia, ze
  Teby uratuje smierc zbrodniarza, który zamordowal
  przez laty Lajosa
• 3. Edyp rzuca klatwe na zabójce i zarzadza
  poszukiwania.
• 4. Wrózbita Tyrezjasz przybywa do palacu i rzuca
  oskarzenie na Edypa.
• 5. Edyp oskarza Kreona o spisek i wypedza go z
  miasta.
• 6. Jokasta poznaje prawde o przeszlosci meza.
• 7. Do Edypa przybywa poslaniec z Koryntu z
  wiesciami o smierci Polybosa.
• 8. Edyp dowiaduje sie, ze nie jest synem wladców
  Koryntu.
• 9. Dawny sluga Lajosa upewnia Edypa, ze to on
  jest synem i morderca Lajosa
• 10. Zrozpaczona Jokasta popelnia samobóstwo.
• 11. Zdruzgotany Edyp oslepia sie, zegna z
  córkami, po czym zostaje wypedzony z miasta.

50
Tragizm(lt gr. tragikós tragiczny)

• jedna z modelowych sytuacji ludzkich
  przedstawianych przez literature
  nierozwiazywalny konflikt miedzy wartosciami i
  koniecznosciami okreslajacymi zycie bohatera
  pozbawionego mozliwosci dokonania wsród nich
  jakiegokolwiek pomyslnego dla siebie wyboru.
  Wszystkie bowiem dzialania prowadza go do
  nieuchronnej katastrofy smierci lub ostatecznej
  kleski zyciowej.

51
Daremnosc dzialan bohatera tragicznego
zdeterminowana jest przez rzadzace swiatem
ludzkim sily wyzsze

• przeznaczenie, fatum, los, wyroki boskie, slepe
  prawa natury (np. dziedzicznosc),
• badz tez przez równie oden niezalezne
  sprzecznosci miedzy racjami moralnymi,
  uczuciowymi, spolecznymi, historycznymi, takimi
  jak np. konflikt miedzy uczuciem a rozumem,
  honorem a miloscia, obowiazkiem rodzinnym a
  narodowym, idealem a zyciem, jednostka a
  spolecznoscia itp.

52
Anakreont z Teos (gr. ??a????? Anakreon)

• ur. ok. 570 p.n.e., zm. ok. 485 p.n.e.) poeta
  grecki pochodzacy z jonskiego miasta Teos.
• Anakreont byl autorem poezji jambicznej, piesni
  lirycznych i elegii opiewajacych wino, spiew i
  milosc.
• Jego wiersze zostaly zebrane w bibliotece
  aleksandryjskiej w piec ksiag. Duza czesc jego
  twórczosci zachowala sie tylko we fragmentach.

53
Anakreontyk, utwór literacki opisujacy uroki
zycia, o tematyce zazwyczaj biesiadnej lub
milosnej.

• Przynies nam tu czare, chlopcze,
• Chce popijac jednym duszkiem!
• Do dziesieciu kubków wody
• Piec zaledwie dolej wina,
• Bym w bakchicznym uniesieniu
• Mógl zachowac jakas miare.
• Dalej pora juz porzucic
• Zwyczaj uczt na modle Scytów
• Wsród okrzyków, dzikiej wrzawy
• Gdy saczymy wino z wolna
• Piekny hymn niech ktos zanuci!

• Slodki bój
• Przynies wode, przynies wino,
• przynies, chlopcze, nam tu wience
• Kwiatów pelne, bym z Erosem
• stoczyl bój na piesci.
• Piosenka
• Na sniadanie tylko troche
• ulamalem sobie placka,
• Za to wina dzban wypilem
• teraz lekko tracam struny
• Wdziecznej liry i piosenke
• spiewam milej mej slicznotce.

54
Antyk jest koniecznym warunkiem i pierwszym
tworzywem sztuki