G

1
Gürültü ve Endüstriyel Isitme Kayiplari

• Dr. Özden ÇIRPAR

2
Plan

• Giris
• Ses ve gürültü tanimlari
• Isitme fizyolojisi
• Gürültüye bagli isitme kaybi
• Tani ve yaklasim
• Yasal mevzuat
• Isitmenin korunmasi

3
Giris

• Dünyada ve ülkemizde, meslek hastaliklari
  arasinda en yaygin olani, gürültü nedenli isitme
  kayiplaridir. Son yillarda yapilan çalismalarla
  ülkemizde mesleksel gürültü nedenli isitme kaybi
  olanlarin sayisinin 200.000'i astigi
  belirtilmektedir.
• Gürültü yalnizca isyeri zararlisi degil ayni
  zamanda da önemli bir çevresel patolojik
  etkendir. Ülkemizde büyük sehirlerimizin pek çok
  semtinde yapilan gürültü ölçümlerinde elde edilen
  degerlerin esik degerleri geçtigi saptanmistir.

4
2009 Bölgelere Göre Çevresel Gürültü Denetim
Sayisi
5
Ses nedir?

• Mekanik bir titresim dalgasidir.
• Iki temel belirleyicisi frekansi ve siddetidir.

6
Sesin fiziksel özellikleri

• Sesin siddeti dogrudan kulak zarina ulasan
  mekanik basinçla iliskilidir ve desibel (dB)
  olarak ölçülür. Insan kulagi 0-140 dB arasi
  sesleri algilayabilir.

• Frekans ise saniyede geçen titresim sayisidir ve
  birimi hertzdir (Hz). Insan kulagi 20-20.000 Hz
  arasindaki sesleri duyabilir.

7
Sesin fiziksel özellikleri-2

• dB, logaritmasal bir büyüklüktür.
• Bir sesin siddeti iki katina çikarsa
• 2nin ondalik logaritmasi 0,3 ve
• desibel10 bel oldugundan
• dB cinsinden artma 3 dB olur.
• Yani ayni cins ve güçte
• 1 kaynak? ? dB gürültü olusturuyorsa
• 2 kaynak? ? 3 dB
• 4 kaynak? ? 6 dB
• 8 kaynak? ? 9 dB gürültü olusturur.

8
Sesin fiziksel özellikleri-3

• dB(A) nedir?
• Insan isitme sisteminin en çok hassas oldugu
  orta ve yüksek frekanslara daha fazla agirlik
  veren ses siddeti ölçüm sistemidir.

9
Gürültü

• Hosa gitmeyen, istenmeyen, rahatsiz edici ses
  olarak tanimlanabilir.
• Ses, ölçülebilir ve varligi kisiye bagli olarak
  degismeyen nesnel bir kavramdir.
• Gürültü ise öznel bir kavramdir. Bir sesin
  gürültü olarak nitelenip nitelenmemesi kisilere
  bagli olarak degisebilir. Kimilerinin severek ve
  eglenerek dinledigi müzik digerlerini rahatsiz
  edebilir.

10
Gürültü-2

• Geçici
• Impuls ?silah atisi, patlama
• Impakt ?matbaa makineleri
• Sürekli
• Sabit
• Dalgalanan

11
Gürültü-3

• Endüstriyel çalisma kosullarinda en sik sabit
  sürekli gürültü üzerine eklenen impakt geçici
  gürültüye rastlanmaktadir.
• Sadece impakt gürültü,
• sürekliimpakt gürültüden daha zararlidir!

12
Gürültü ölçümü

• Ses basinç ölçerler
• Çevresel gürültü ölçümlerinde sahip olduklari
  genis özelliklere bagli olarak en çok kullanilan
  sistemlerdir.
• LAeq,T ölçebilmeli,
• TS 8535 e göre Tip 1 mikrofonu olmali
• Standard frekans agirliklari IEC 61672-1de
  belirtildigi gibi A agirlikli ve C agirlikli
  olmali,
• Zaman agirliklari IEC 61672-1de belirtildigi
  gibi F agirlikli ve S agirlikli olmali,
• A ve C Frekans agirlikli, darbeli, dalgali ve
  periyodik sesler için toplama ve ortalama islemi
  yapabilmeli (IEC 804 e uygun),
• Istatistiksel dagilim (LAN,T ) vermeli
• Sürekli ölçüm/izleme sistemleri
• Uzun süreli ölçmelerde sabit mikrofon
  konumlarinda otomatik olarak veya elle toplanan
  verileri modemler ve telefon hatlari ile ana
  bilgisayara ileten sistemlerdir. 
• Dozimetreler (etki izleme analizi)
• Esasinda bir ses basinç ölçerle benzer
  niteliklere sahip olan bu cihazlar gürültüden
  etkilenme analizinin tespitinde kullanilirlar.
  Gürültülü ortamlarda çalisanlarin üzerlerine,
  kulaga yakin bir yerde olacak sekilde takilarak
  ilgili kisinin belirlenen süre zarfinda ne kadar
  gürültüye maruz kaldigini ölçen aletlerdir.

13
Maruz kalinan gürültü

• Süre X Siddet
• Esdeger enerji düzeyi prensibi
• (3dB?pratikte 5dB)

Ses düzeyi dBA Süre Saat
90 8
95 4
100 2
105 1
110 0.5
14
Gürültünün olumsuz etkileri

• Fiziksel ? Geçici veya kalici isitme bozukluklari
• Fizyolojik ? Kan basincinin artmasi, dolasim
  bozukluklari, solunumda hizlanma, kalp
  atislarinda yavaslama
• Psikolojik Etkileri? Davranis bozukluklari, asiri
  sinirlilik ve stres
• Performans Üzerine Olan Etkileri? Is veriminin
  düsmesi, konsantrasyon bozuklugu, hareketlerin
  yavaslamasi

15
Isitme fizyolojisi
16
Akustik refleks

• Isitme esiginin yaklasik 70-90 dB üzerinde
  m.stapediusun refleks kasilmasi ile iç kulaga
  geçen ses siddetinin azaltilmasi

17
Gürültüye bagli isitme kaybi

• Geçici esik kaymasi
• Kalici esik kaymasi
• Akustik travma

18
Geçici esik kaymasi

• Kisa süre ile gürültüye maruz kalma nedeniyle
  ortaya çikan geçici isitsel yorgunluk tablosudur.
• Kalici degildir.
• Dis tüylü hücrelerin mekanoelektrik transdüksiyon
  kanallarinin geçici olarak kapanmasi nedeniyle
  Korti organinin mekanik duyarliliginin azalmasi
  sonucu ortaya çikar.

19
Kalici esik kaymasi

• Uzun süre gürültüye maruziyet sonucunda ortaya
  çikan tablodur.
• Kalicidir.
• Koklear yapilarda dogrudan mekanik hasar ve asiri
  stimülasyona bagli olarak metabolik degisiklikler
  nedeniyle ortaya çikar.

20
Akustik travma

• Öykü oldukça tipiktir.
• Bas ve kulaga direkt gelen, bazen patlama ile
  birlikte olan siddetli bir gürültüyü izleyen
  isitme kaybi, tinnitus ve basdönmesi
• Erken otoskopide?KZ vasküler konjesyon
• Eslik eden blast etki varsa? Perforasyon, zincir
  hasari, labirent fistülü olabilir.

21
Gürültüye bagli isitme kaybinin karakteristik
özellikleri

• Siddeti 90 dBin üzerindeki seslerle olusur.
• Isitme kaybi bilateraldir. Nadiren asimetriktir.
• Kulagin ilk isitme kaybi  4000 Hz frekansinda
  olur. Daha sonra konusma frekanslarini etkilemeye
  baslar. Ancak ileri olgularda bile 500 Hz altinin
  korunmus olmasi karakteristiktir.
• Olusan isitme kaybi sensörinöral tipte bir kayip
  oldugundan tedavisi yoktur. Ancak maruziyet
  kaldirilirsa ilerlemez. Bu nedenle gürültüden
  korunma son derece önemlidir.

22
Gürültünün koklear etkileri

• Etki eden ses enerjisinin gücü ile paralel
  olarak
• Dis tüylü hücrelerde sisme? E.Rda proliferatif
  aktivite artisi? Nukleus membranlarinda
  vezikülasyon ve dejenerasyon ? Iç tüylü
  hücrelerde dejenerasyon ? Tüm tüylü hücre ve
  Korti organ kaybi ? Koklear sinir lifi ve spiral
  ganglion hücrelerinin kaybi

23
Gürültünün koklear etkileri-2
24
Neden 4000 frekans?

• Frekansin vibrasyon özelliginden dolayi dar ve
  gergin olan bazal kivrim daha fazla sarsilir.
• DKY ve orta kulak yapilarinin özgün rezonanslari
  nedeniyle iç kulaga en iyi 4000 frekans iletilir.
• Sempatik sistem aktivasyonu ile koklear kan akimi
  azalir.

25
GBIK Tani

• Süphe (Mesleki sorgu)
• Anamnez
• Otoskopik muayene
• Diapozon testleri
• Odyolojik degerlendirme
• Erken tani- Takip
• Iyilestirme- Koruma- Egitim

26
Gürültüye yönelik örnek anamnez formu

• Daha önce bir isitme testi yaptirdiniz mi? (Ne
  zaman)
• Hiç isitme güçlügü yasadiniz mi?
• Simdi isitme güçlügünüz var mi?
• Hiç gürültülü bir iste çalistiniz mi?
• Sag kulaginizla mi sol kulaginizla mi daha iyi
  duydugunuzu düsünüyorsunuz?
• Hiç kulaklarinizda çinlama duyuyor musunuz?
• Hiç bas dönmeniz oluyor mu?
• Hiç kafa travmasi geçirdiniz mi?
• Ailenizde 50 yasindan önce isitme kaybi olan var
  mi?
• Hiç kizamik, kabakulak ya da kizil geçirdiniz mi?
• Herhangi bir alerjiniz var mi?
• Simdi ya da önceden düzenli olarak ilaç,
  antibiyotik tedavisi gördünüz mü?
• Hiç kulak agrisi geçirdiniz mi?
• Hiç kulak akintiniz oldu mu?
• Askerlik yaptiniz mi? Özellikle atesli silah
  deneyiminizi anlatiniz.
• Bu güne kadar herhangi bir silah sesine maruz
  kaldiniz mi?
• Ek (Ikinci) bir isiniz var mi?
• Hobileriniz nelerdir?

27
GBIK riskini artiran faktörler

• Mavi göz- açik ten
• Genetik yatkinlik
• DM, KVS hastaliklari, HT, Hiperlipidemi
• Demir ve A vitamini eksikligi
• Aminoglikozidler, Cisplatin, NSAID vb.
• Ileri yas
• Sigara

28
Klinik degerlendirmeOtoskopik muayene

• Çogunlukla normaldir.
• Akustik travmada zar perforasyonu görülebilir.
• Odyolojik tetkik öncesi buson ve ek patolojilerin
  ekarte edilmesi için mutlaka yapilmalidir.

29
Klinik degerlendirmeDiapozon testleri
30
Klinik degerlendirmeDiapozon testleri-2
31
Odyolojik degerlendirme

• Test çalisan gürültülü ortamdan en az 14 saat
  (ideali 48 saat) uzak kaldiktan sonra, bunun
  saglanamadigi durumlarda ise 80 dB(A)in
  üzerindeki gürültü düzeylerinde standart kulak
  koruyucusu (tüm mesai boyunca) kullaniliyor
  olmasi kosuluyla yapilmali ve ölçüm her bir
  frekansta en az 3 defa tekrarlanmalidir.

32
Isitme kaybi derecelendirme
33
Odyogramdaki semboller
34
Örnekler

• Iletim tipi IK

• Sensorinöral IK

35
Örnekler-2
36
Örnekler-3
37
GBIK tipik progresyon
38
Odyolojik degerlendirmede kriterler

• Bir önceki yila oranla herhangi bir frekansta 5
  dBin üzerinde kayip
• Ayni isyerinde farkli bölümlerin grup olarak
  odyometrileri degerlendirildiginde, herhangi bir
  bölümde diger bölümlerden 5 dBden fazla kayip
  varsa,
• 4000-6000 Hzde bir önceki odyometriye oranla 25
  dB kayip
• 500-1000-2000 Hzlerde bir yil içinde 10 dB ve
  üzerinde kayip

39
Odyolojik tetkik kriterleri?
40
Ayirici tani-Kofaktörler

• Gürültü öyküsü, 4kHz. çentigi, normal otoskopi,
  normal radyodiagnostik?GBIK
• Kafa travmasi
• Genetik kongenital/postnatal koklear anomali
• Ilaç ve kimyasal madde ototoksisitesi
• Asimetrik IK?Vestibüler shwannoma?
• Presbiakuzi

41
Gürültü ile ilgili Yasal mevzuat

• Gürültü Yönetmeligi - 23.12. 2003
• Çevresel gürültünün kontrol altina alinmasi için
  Çevresel Gürültünün Degerlendirilmesi ve
  Yönetimi (ÇGDY) Yönetmeligi AB Çevresel Gürültü
  Direktifine (2002/49/EC) uyumlu olarak 4 Haziran
  2010 tarihi itibari ile Resmi Gazetede
  yayimlanarak yürürlüge girmistir.

42
Gürültü Kontrol Izin Belgesine Tabi Sanayi
Tesisleri
43
Endüstriyel Tesisler için Çevresel Gürültü Sinir
Degerleri
44
Yasal mevzuat ve saglik

• Gürültü zararlarinin meslek hastaligi
  sayilabilmesi için
• gürültülü iste en az iki yil,
• gürültü siddeti sürekli olarak 85 dBnin üstünde
  olan islerde en az 30 gün (1 ay) çalisma
  gereklidir.
• Gürültüye bagli isitme kayiplarina iliskin
  yükümlülük süresi 6 aydir.

45
Yasal mevzuat ve saglik-2Gürültü yönetmeligi

• Madde 5 Maruziyet sinir degerleri ve maruziyet
  etkin degerleri ile ilgili hususlar asagida
  belirtilmistir
• a) Bu Yönetmeligin uygulanmasi bakimindan, günlük
  gürültü maruziyet düzeyleri ve en yüksek ses
  basinci yönünden maruziyet sinir degerleri ve
  maruziyet etkin degerleri, asagida verilmistir
• 1) Maruziyet sinir degerleri LEX,
  8h 87 dB (A) ve ppeak 200 µ Pai
• 2) En yüksek maruziyet etkin degerleri LEX, 8h
  85 dB (A) ve ppeak 140 µ Paii
• 3) En düsük maruziyet etkin degerleri LEX, 8h
  80 dB (A) ve ppeak 112 µ Paiii
• b) Isçiyi etkileyen maruziyetin belirlenmesinde,
  isçinin kullandigi kisisel kulak koruyucularinin
  koruyucu etkisi de dikkate alinarak maruziyet
  sinir deger uygulanacaktir. Maruziyet etkin
  degerlerinde kulak koruyucularinin etkisi dikkate
  alinmayacaktir.
• c) Günlük gürültü maruziyetinin günden güne
  belirgin sekilde farklilik gösterdiginin kesin
  olarak tespit edildigi islerde ve asagidaki
  sartlara uyulmak kaydi ile maruziyet sinir
  degerleri ve maruziyet etkin degerlerinin
  uygulanmasinda günlük maruziyet degerleri yerine
  haftalik maruziyet degerleri kullanilabilir
• 1) Yeterli ölçümle tespit edilen haftalik gürültü
  maruziyet düzeyi 87 dB (A) maruziyet sinir
  degerini asmayacaktir.
• 2) Bu islerdeki riskleri en aza indirmek için
  yeterli önlemler alinmis olacaktir.

46
Isitmenin korunmasi

• GBIK önlenebilir bir patolojidir ve spesifik bir
  tedavisi yoktur.
• Bu nedenle gürültünün önlenmesi kritik öneme
  sahiptir.
• ? Gürültünün kaynaginda önlenmesi.
• ? Gürültünün ortamda önlenmesi.
• ? Gürültünün çalisanda önlenmesi.

47
Gürültünün kaynaginda ve ortamda önlenmesi

• Mühendislik önlemler gerektirir.
• Daha pahali olmakla birlikte ilk uygulanmasi
  gereken yaklasimdir.
• Daha teknolojik makineler, ses absorbsiyonu,
  yansima önleyici panel ve örtüler
• Ortam ses ölçümleriye sürekli izlem ve iyilestirme

48
Izolasyon-Örnek
49
Gürültünün çalisanda önlenmesi

• En son çare olmalidir.
• Kulak koruyucular (KKD)
• Çalisma süresinin kisitlanmasi, dönüsümlü
  çalisma, isitme engelli çalisan
• Egitim
• Saglik gözetimi

50
Kisisel koruyucu donanim
51
Referanslar

• ANSI (1996). American National Standard
  Determination of occupational noise exposure and
  estimation of noise-induced hearing impairment.
  New York American National Standards Institute,
  Inc., ANSI S3.44-1996.
• National Institutes of Health (1990). Noise and
  Hearing Loss. NIH Consensus Development
  Conference Consensus Statement 1990, Jan 22-24 8
  (1).
• National Institute for Occupational Safety and
  Health (1998). Revised Criteria for a recommended
  standard - Occupational noise exposure, U.S.
  Department of Health and Human Services, Public
  Health Service, Centers for Disease Control and
  Prevention, National Institute for Occupational
  Safety and Health, DHHS (NIOSH) Publication
  98-126.
• National Institute on Deafness and Other
  Communication Disorders (1999). Noise-Induced
  Hearing Loss. NIH Pub. No. 97-4233.
• Occupational Safety and Health Administration
  (1983). Occupational Noise Exposure Standard. 29
  CFR Chapter XVII, Part 1910.95.

52
Tesekkürler