CHUONG II

1

• CHUONG II

TÍNH CH?T VÀ Ð? PHÌ NHIÊU Ð?T
2
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
2.1 TÍNH CH?T V?T LÝ Ð?T
- T?i sao các s?n ph?m phong hóa chua g?i là
d?t ?
Vì thi?u 1 thành ph?n quan tr?ng là ch?t h?u
co. M?c dù ch?t h?u co dó ch? chi?m 1 thành ph?n
nh? nhung l?i làm cho d?t có thu?c tính khác v?i
dá và m?u ch?t.Ð?c bi?t là thu?c tính sinh h?c và
kh? nang s?n xu?t.
3
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
2.1.1.1 KHÁI Ni?M, NGU?N G?C CH?T H?U CO
D?u hi?u khác bi?t co b?n gi?a d?t khác v?i dá
m? dó là d?t có ch?a h?p ch?t h?u co
TÁC Ð?NG
M?NH M?
4
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
Ð?t khác nhau có hàm lu?ng ch?t h?u co khác
nhau.
Ð?t den, d?t mùn núi cao gt10
Ð?t b?c màu, d?t cát lt 1
5
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
a. Thành ph?n ch?t h?u co

• H?p ch?t mùn
• Có c?u t?o
• ph?c t?p

6
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
b. Ð?nh nghia
- Ch?t h?u co là m?t b? ph?n c?u thành d?t, dó là
các tàn tích h?u co don gi?n ch?a C, N và h?p
ch?t h?u co ph?c t?p ch?t mùn.
7
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
Ðá ch? có th? thành d?t khi trong s?n ph?m
phong hóa dã xu?t hi?n ch?t h?u co do ho?t d?ng
s?ng c?a các vi sinh v?t.
8
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
c. Ngu?n g?c ch?t h?u co d?t

9
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
- Sinh v?t s?ng trong d?t, l?y ch?t dinh
du?ng t? d?t d? sinh tru?ng, phát tri?n.
- Khi ch?t d? l?i nh?ng tàn tích h?u co (xác
h?u co).
- Bao g?m xác vi sinh v?t, d?ng v?t và các
s?n ph?m bài ti?t.
10
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
- Trong dó, th?c v?t màu xanh cung c?p 4/5
t?ng xác h?u co
B?ng TH?C V?T MÀU XANH CUNG C?P CH?T H?U CO
TH?C V?T XÁC H?U CO K?T QU?
Cây g? s?ng lâu nam Cành, lá khô, qu? r?ng T?o thành t?ng th?m m?c ? d?t r?ng, sau dó m?i b? phân gi?i b?i VSV d?t
Cây thân c? R? Cho lu?ng ch?t HC nhi?u và t?t nhung ít. Do thân lá b? ngu?i và súc v?t s? d?ng
Ð?ng c? R? Ð? l?i trong d?t ? t?ng d?t m?t
11
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
- Ngoài h?p ch?t HC, trong tàn tích SV có
ch?a 1 lu?ng các nguyên t? tro
- S? lu?ng và t? l? ph? thu?c vào t?ng l?ai
SV và di?u ki?n s?ng c?a chúng.
- Thành ph?n tro có các nguyên t? K, Ca, Mg,
Si, P, S, Fe.. ch?a nhi?u ? các cây thân c?
- Sau khi ch?t, xác SV di vào d?t ho?c b? phân
gi?i ho?c du?c chuy?n hóa thành các h?p ch?t mùn
12
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
- Trong tr?ng tr?t, phân h?u co là 1 ngu?n
l?n b? sung ch?t h?u co cho d?t
-Khi ngu?i dân thu h?ach c? h?t l?n cây, phân
h?u co g?n nhu là ngu?n chính d? tang lu?ng mùn
trong d?t
- Các l?ai phân h?u co phân chu?ng, phân
b?c, phân rác, phân xanh, bùn ao
13
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
d. Thành ph?n xác h?u co
Chi?m kho?ng 15 30 t?ng lu?ng ch?t h?u co
- Ðu?ng, axít h?u co
C6H12O12
glucôza
D? tan trong nu?c Nên b? VSV phân h?y và b? r?a
trôi
C5H10O5
pentoz
C4H6O3
axit glucônic
C2H2O4
axit oxalic
14
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
- Linhin d?ng ph?c ch?t t?o nên vách t? bào
th?c v?t g? bao b?c b?i các s?i xenlulo
- Công th?c phân t? chua rõ, có th? là
C55H43O18
ho?c
khó b? phân h?y
C40H44O10
- H?p ch?t ch?a d?m bao g?m
d? b? phân gi?i b?i các VSV (amôn hóa, nitrát
hóa)
- aminoaxit
- protit và d?ng ph?c t?p ch?a nhi?u nguyên t?
S, P, CHO, Fe,
15
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
- Ch?t nh?a sáp, d?u m?

trong xác h?u co không nhi?u, có ? trong qu? và
h?t.
Có nhi?u ? th?c v?t h? d?ng
- Rong rêu
-Vi khu?n
- Khó và phân gi?i ch?m do không hòa tan trong
nu?c , mà ch? tan trong ru?u, benzen, ête

16
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
- Tamin
g?p nhi?u ? v? 1 s? l?ai cây
lá kim, cây h? du?c
Ð?c tính
- d? hòa tan trong nu?c
- d? b? ôxi hóa
- k?t h?p v?i prôtít t?o
thành h?p ch?t không tan
- khó phân gi?i nhung có vai
trò trong s? hình thành axít mùn
17
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
- Ch?t tro
bao g?m các nguyên t? khoáng
và m?t s? nguyên t? vi lu?ng
Ca, Mg, K, Na, Si, Fe, Al, Cl
I, Zn, B, F
S? lu?ng và t? l? ph? thu?c vào t?ng l?ai SV
và di?u ki?n s?ng c?a chúng.
Các d?ng v?t thân g?
Ca, Si
Th?m m?c r?ng g?
Ca, Mg, Mn, P
Th?m m?c r?ng tre
Fe, Al, K
18
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
2.1.1.2 QUÁ TRÌNH BI?N HÓA XÁC H?U CO
XÁC H?U CO
VSV PHÂN Gi?I VÀ T?NG H?P
VSV PHÂN Gi?I
QUÁ TRÌNH MÙN HÓA
QUÁ TRÌNH KHÓANG HÓA
MÙN HÓA
S?N PH?M MÙN HÓA
S?N PH?M KHÓANG HÓA
KHÓANG HÓA
H?p ch?t mùn (cao phân t? màu den)

• - Mu?i khoáng (d? tan)
• (NH4,, NH3, CO3, SO4, PO4..)
• CO2, H2O
• Calo (nang lu?ng cho d?t)

19
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
a. Quá trình khóang hóa
- Là quá trình phân h?y hòan toàn xác h?u co
du?i tác d?ng c?a các VSV h?o khí t?o ra các s?n
ph?m nhu mu?i khoáng, CO2, H2O

• - Vi khu?n
• x? khu?n
• n?m
• men xúc tác

- Quá trình phân gi?i ch?t h?u co trong d?t
không ch? gi?i phóng ra mu?i khoáng, CO2, H2O mà
còn cho 1 ngu?n nang lu?ng l?n (caclo) cho d?t
20
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T

• Ðòi h?i nhi?t d? t? 25-300C, ?m d?, thích h?p
  cho VSV h?at d?ng
• C?n di?u ki?n thoáng khí

• Vì v?y, các lo?i d?t VN, quá trình khoáng hóa
  thu?ng khá m?nh, t?o ra nhi?u ch?t dinh du?ng cho
  cây tr?ng th? h? sau

• Ðây là nguyên nhân làm d?t m?t d? màu m? nhanh
  (b?c màu hóa) khi s? d?ng.

Các y?u t? ?nh hu?ng
-Khi t0 quá th?p, ?m d? cao,.. Quá trình này b?
?c ch?, d?t s? giàu ch?t h?u co, giàu mùn. Nhung
cây v?n thi?u dinh du?ng, nang su?t th?p

• Ð?t có thành ph?n co gi?i nh? (d?t cát, b?c màu,
  ..)toi x?p, thoát nu?c, pH trung tín là môi
  tru?ng thích h?p cho VSV h?o khí phân gi?i ch?t
  h?u co.

• Vì v?y quá trình khóang hóa chi?m uu th?, phân
  gi?i ra nhi?u ch?t dinh du?ng cho cây tr?ng,
  nhung d?ng th?i ch?t h?u co và mùn b? phá h?y
  nhanh. Làm cho d?t nghèo mùn và d?t.

• C?n có phuong pháp gi?m t?c d? khoáng hóa d?i v?i
  d?t có thành ph?n co gi?i nh?

-Nhu v?y, d?i v?i tàn tích sinh v?t khác nhau thì
t?c d? quá trình khoáng hóa khác nhau

• Quá trình khóang hóa các ch?t h?u co d?u khác
  nhau.
• M?nh nh?t là các l?ai du?ng, tinh b?t, protit,
  lipit (các l?ai cây thân th?o, cây non, cây lá
  to) trong di?u ki?n h?o khí
• Sau dó là Xenlulô, sáp nh?a, tanhin (các l?ai
  cây thân g? lâu nam, cây lá kim, cây b?i gai)

21
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
S?n ph?m khóang hóa xác h?u co
Xác h?u co Quá trình khoáng hóa S?n ph?m khóang hóa S?n ph?m khóang hóa S?n ph?m khóang hóa
Xác h?u co Quá trình khoáng hóa Y?m khí H?o khí
Ðu?ng, tinh b?t, xenlulô Phân gi?i di?n ra nhanh Mu?i khóang CO2, H2, hay CH4 CO2,H2O
Linhin, Nh?a sáp,. Phân gi?i di?n ra ch?m Axít h?u co, axít béo, H2, CH4 CO2,H2O
22
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
a. Quá trình mùn hóa
- Mùn du?c c?u t?o t? protit, linhin, tanin và
nh?ng thành ph?n khác nhau c?a VSV
- Ð?c di?m co b?n quá trình mùn hóa

là nh?ng ph?n ?ng sinh hóa, oxi hóa
d?n d?n nh?ng h?p ch?t các phân t? có m?ch vòng
khác nhau, liên k?t l?i v?i nhau, r?i trùng h?p,
d?n t?i hình thành h?p ch?t cao phân t? mùn b?n
v?ng.
23
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
XÁC H?U CO
HYDRATCACBON, PROTEIN
TANIN, LINHIN
S?n ph?m phân gi?i cu?i cùng
VSV phân gi?i

• Mu?i khoáng
• CO2,
• H2O

S?n ph?m phân gi?i cu?i cùng

• Mu?i khoáng
• CO2,
• H2O

S?n ph?m trung gian
T?ng h?p và trao d?i ch?t
AMINOAXIT
H?P CH?T H?U CO CHU?I -Quino
S?N PH?M PHÂN H?Y
H?P CH?T MÙN
SO Ð? TÓM T?T CÁC BU?C HÌNH THÀNH MÙN
24
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
Nh?ng nhân t? ?nh hu?ng d?n quá trình mùn hóa
Y?u t? hòan c?nh
Y?u t? n?i t?i
Ð?c tính ch?t h?u co cùng v?i thành ph?n
S? lu?ng VSV
Ði?u ki?n khí h?u
Ð?t dai
?nh hu?ng m?nh d?n quá trình hình thành mùn. -
Xác h?u co non giàu Ca, N, Mg, axit h?u co phân
gi?i nhanh - Xác h?u co già nhi?u litnhin t? l?
Ca, N, Mg, axit h?u co gi?m làm t?c d? mùn hóa
gi?m theo và khó phân gi?i
25
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
Nh?ng nhân t? ?nh hu?ng d?n quá trình mùn hóa
Y?u t? hòan c?nh
Y?u t? n?i t?i
Ð?c tính ch?t h?u co cùng v?i thành ph?n
S? lu?ng VSV
Ði?u ki?n khí h?u
Ð?t dai
Ði?u ki?n thích h?p cho s? h?at d?ng ?a VSV
thu?n l?i
Xác h?u co, thành ph?n VSV và h?at d?ng c?a có
vai trò và ?nh hu?ng l?n d?n s? hình thành mùn
to 25 300
Ð? ?m 60 -70
pH 6.5 7.0
Ðá m? giàu Ca, Mg
26
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
T? H?P MÙN VÀ Ð?C Ði?M
Ð?T (MÙN)
PH?N KHÔNG TAN
PH?N HÒA TAN
H2SO4
NaOH
XÁC H?U CO BÁN PHÂN Gi?I
HUMIN
CH?T K?T T?A (ÐEN)
CH?T HÒA TAN (VÀNG)
AXIT HUMIC
AXIT FULVIC
27
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
Ð?t (Mùn)
H?P CH?T HUMIN
AXIT HUMIC
AXIT FULVIC
- là m?t axít h?u co cao phân t? ch?a Nito, hình
thành trong mt trung tín
- là m?t axít h?u co cao phân t? ch?a Nito, hình
thành trong mt chua
- là t? h?p c?a các ch?t mùn
KHÁI NI?M
MÀU S?C
Nâu s?m hay nâu den
Ðen
Vàng hay vàng nh?t
Không tan trong dung d?ch ki?m
D? tan trong nu?c, axít, bazo và dung môi h?u co
khác
Không tan trong nu?c và axít vô co
PH?N ?NG
do các h?p ch?t mùn dã b? kh? cacboxyl
Nhung d? tan trong các dd ki?m loãng
VD axit ki?m loãng, cacbonat ki?m,
NaOH, Na2CO3..
28
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
AXIT HUMIC
AXIT FULVIC
H?P CH?T HUMIN
-C,
- C,
H,
O,
N, và
H,
O,
N, và
Thành ph?n nguyên t?

• gi?ng nhu axít humic
• và axít fulvic

các nguyên t? tro
các nguyên t? tro
- Thành ph?n C và N (40-52) (2,3 -4,2) ít hon
axit humic (52-62) (3,5 -4,7)
(P, S, Al, Si, Fe)
- Có ch?a C t? do ( là nh?ng ph?n t? tro không
tham gia vào quá trình x?y ra trong d?t)

• Nhung O, H nhi?u
• hon axit humic

- Ph? thu?c vào
l?ai d?t
thành ph?n hóa h?c c?a tàn tích SV
di?u ki?n mùn hóa
phuong pháp tách axít humic kh?i d?t
29
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
H?P CH?T HUMIN
AXIT HUMIC
AXIT FULVIC
-Nhân thom
C?u t?o C?u trúc
-Nguyên t?c và c?u trúc gi?ng v?i axit humic
- Ðu?c c?u t?o b?i các liên k?t gi?a axit
humic, axit fulvic và các khoáng sét
-Ði?u khác nhau nhân vòng thom ít hon m?ch nhánh
-Nito c?a axit humic
-Nhóm d?nh ch?c
Cacboxyl (COOH)
Ru?u (OH)
cacbonyl (C)
phenol (OH)
30
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
AXIT HUMIC
AXIT FULVIC
H?P CH?T HUMIN
Nguyên t?c c?u t?o
Ðu?c hình thành b?ng 2 ph?n
C?u t?o C?u trúc
- là lo?i h?p ch?t cao phân t? (polyme), g?m t?
nh?ng monome (là nhi?u m?ng lu?i c?u trúc)
M?t ph?n t? k?t qu? c?a quá trình mùn hóa xác
h?u co
- M?i m?ng lu?i c?u trúc du?c t?o thành t? nh?ng
don v? c?u trúc co b?n
M?t ph?n t? s? bi?n d?i axít humic thành axít
fulvic
-Ðon v? c?u trúc là ph?n phân t? axit humic hình
thành khi phân h?y chúng và có c?u t?o don gi?n .
-M?t don v? c?u trúc
Nhân
C?u n?i
Nh?ng nhóm d?nh ch?c
31
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
H?P CH?T HUMIN
AXIT HUMIC
AXIT FULVIC
Tính ch?t
-Tính axít th?p do nhân vòng lt m?ch nhánh
-Tính axít gt tính axít c?a axit humic
-Bao g?m các axít mùn liên k?t ch?t ch? v?i
-Phân t? lu?ng nh? nên ho?t tính hon, d? di
chuy?n và d? b? r?a trôi kh?i d?t
-Ít di d?ng, m?c d? ngung t? cao, ít b? r?a trôi
kh?i d?t
các h?p ch?t mùn dã b? kh? cacboxyl nên m?t di
kh? nang trong dd ki?m.
-Kh? nang h?p ph? keo mùn cao
-Kh? nang h?p ph? và tính d?m th?p
ph?n vô co c?a d?t
-Tính d?m r?t cao do ch?a nhi?u m?ch nhánh axít
amin và nhân thom ch?a N, nên d?t giàu humic pH
d?t ?n d?nh
-Nhóm COOH và OH phenol dóng vai trò quy?t d?nh
trong vi?c h?p ph?
-S? nhóm d?nh ch?c, d?c bi?t là nhóm COOH và OH
phenol nhi?u hon axit humic
32
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
H?P CH?T HUMIN
AXIT HUMIC
AXIT FULVIC
Tính ch?t
-? tr?ng thái t? do, thu?ng t?n t?i d?ng keo t?
(gel), nhung r?t d? phân tán b?i các dd ki?m d?
t?o thành dd phân t? ho?c dd keo.
-? tr?ng thái t? do, không nhi?u nhu axít humic
-? d?ng keo có kh? nang trao d?i h?p ph? ion cao
-Có th? liên k?t v?i các khóang sét t?o nh?ng keo
s?t mùn b?n v?ng và h? h?p ph? t?t nh?t c?a d?t
33
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
H?P CH?T HUMIN
AXIT HUMIC
AXIT FULVIC
Tóm l?i
Là t? h?p mùn t?t nh?t c?a h?p ch?t mùn. Vì có
nh?ng d?c tính quý
Là t? h?p mùn x?u hon axít humic
-R?t b?n v?ng trong d?t, cây tr?ng không s? d?ng
du?c
-Ít chua
-B?n v?ng
-Hàm lu?ng N cao
-Kh? nang h?p ph? trao d?i ion l?n
-Các h?p ch?t k?t h?p v?i cation và khóang sét
b?n
Ð?t giàu axít fulvic thu?ng b? chua, nghèo mùn,
các nguyên t? d? b? r?a trôi du?i d?ng mu?i
fulvat d? hòa tan
Ð?t giàu axít humic có d? phì cao
34

• Các lo?i mùn

Stt Lo?i mùn Hình thành TP lý hóa
1 Mùn Canxi Trên d?t giàu Cabonát Ca K?t c?u h?t, viên rõ ràng, xác HC phân gi?i nhanh
2 Mùn du?i r?ng (mùn nhuy?n Du?i r?ng cây lá r?ng, ít Ca, Al Nhi?u xác h?u co, VSV phát tri?n nhanh,
3 Mor Du?i r?ng cây lá kim , giàu Si, nghèo Ca Phân gi?i ch?m. Khó th?m nu?c d? làm khô d?t, k?t c?u kém
35
Stt Lo?i mùn Hình thành TP lý hóa
4 Than bùn Ði?u ki?n nh?p nu?c và giàu xác h?u co -Than bùn ít chua nhi?u N, C/Nlt30 -Than bùn chua N ít, C/N 40
36
2.1.1 CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
2.1.1.3 VAI TRÒ CH?T H?U CO VÀ MÙN TRONG Ð?T
- Có vai trò vô cùng quan tr?ng t?i quá trình
hình thành d?t và ?nh hu?ng d?n tính ch?t d?t
1. Ð?i v?i quá trình hình thành d?t

• Ch?t h?u co và mùn là ch? tiêu bi?u th? d?t khác
  dá m? và kh? nang s?n su?t vì chúng dua vào d?t C
  và N

• N?u trong d?t axit fulvic gt axit humic d?t
  th?a ?m, nghèo các cation, nghèo khóang sét trên
  l?p m?t và t?ng r?a trôi t?o ra d?t b?c màu

37

• Vai trò ch?t h?u co và mùn trong d?t

- C?i thi?n
- TPCG
1. V?i lý tính d?t
- K?t c?u d?t
- Nhi?t
- Ði?u hòa
- Nu?c
- Không khí
- Tang tính th?m và gi? nu?c
- Làm d?t tuoi x?p
- H?n ch? r?a trôi dinh du?ng
- Gi?m truong co
- T?o di?u ki?n thu?n l?i cho canh tác
38

• Vai trò ch?t h?u co và mùn trong d?t

2. V?i hoá tính d?t
- Nguyên t? N, P, K, S, Ca, Mg
- Cung c?p th?c an cho cây tr?ng và VSV
- Nguyên t? vi lu?ng
- Cung c?p CO2 trong d?t
- Ngu?n dinh du?ng d? tr? c?a cây do liên k?t v?i
axít mùn và gi?i phóng d?n qua trao d?i ion
- Ch?a 1 s? ch?t kích thích sinh tru?ng và kháng
sinh
- Ch?a Vitamin B1, B2 tang kh? nang h?p thu c?a
th?c v?t
- Gi?m các tác h?i do ch?t d?c gây ra, gi?m d?c
t? Al3 tan trong d?t