PRIBUMI SABAH

1
PRIBUMI SABAH

• Kadazan/ Dusun
• Lotud
• Rungus
• Tambanua
• Dumpas
• Paitan
• Idahan
• Iranun

• Minokoh
• Ramanan
• Mangkaah
• Orang Sungei
• Kadayan
• Tidung
• Murut
• Bajau

2
KADAZAN/SUBUH

• Pengenalan
• Kumpulan ethnik terbesar.
• 80 daripada penduduk Sabah.
• Berketurunan dari pendatang Indonesia.
• Jumlah 184,512 pada 1970.
• Petempatan
• bergerak dari pantai ke pedalaman mengelakkan
  serangan orang Sulu, Illanun dan Bajau.
• Tinggal di pedalaman barat.
• Sistem politik
• Semua ketua kampung melantik seorang ketua.
• Institusi tertinggi ialah ad hoc terdiri daripada
  pembesar semua puak.
• Majlis ini bertindak sebagai majlis perang.

3
KADAZAN/DUSUN

• Sistem Ekonomi
• Bertani pindah dan pekebuh kecil getah,
• Berdagang barter setelah kedatangan Eropah.
• Dengan orang Cina mereka gunakan wang.
• Kepercayaan
• Pagan dan percaya kepada animisme.
• Sebilangan kecil Islam dan Kristian.
• Percaya kepada syurga dan neraka.
• Tuhannya satu bernama Kinorohingan.
• Roh orang mati pergi ke Gunung Kinabalu.
• Kemudian baru pergi ke syurga atau neraka.

4
KADAZAN/DUSUN

• Pantang larang ibu mengandung
• Tidak boleh memotong atau mengerat sesuatu.
• Tidak boleh mengikat atau menyimpul sesuatu.
• Suami tidak boleh menggunting rambut - nanti
  rambut anak panjang.
• Tidak boleh makan buah yg mengandungi air.
• Tidak boleh mencocok hidung kerbau/lembu - nanti
  anak bibir sumbing.
• Jangan menyiat telinga lembu/kerbau, nanti
  telinga anak tidak sempurna.

5
KADAZAN/DUSUN

• Upacara pemujaan pertanian ketika
• Merenjis air hikmat kepada benih padi.
• Memindahkan benih ke sawah dengan memberi sajian
  dan korban ternak untuk tanah sawah.
• Memberi sajian kepada semangat padi.
• Buat tanda di tengah sawah padi bila padi
  bunting.
• Padi hendak dituai.
• Sesudah padi huma dituai dan dibawa ke rumah
• Memuja semangat padi sesudah dituai.
• Meneruskan semula kerja di sawah.

6
KADAZAN/DUSUN

• Kematian
• Unggun api dibuat sekeliling rumah.
• Tanduk kerbau dibakar untuk halau hantu.
• Mihad - menangisi mayat.
• 2 lelaki menunggangi kuda/kerbau mengelilingi
  kampung.
• Menerima sejemput beras dan garam.
• Garam dilarutkan supaya panas poudnya dapat
  dibuang.
• Beras supaya tanaman tidak rosak oleh poud itu.
• Semulia sedekah ialah kain belacu sbg bendera di
  kubur..
• Tidak boleh tidur selagi mayat di atas rumah.
• Mayat ditanam bersama2 barangannya.
• Di kubur diletakkan nasi, pinang bagi perempuan
  dan rokok bagi lelaki.
• Hidung, ekor, kaki, mata, telinga, mulut daripada
  ternakan yang disembelih dibuat sajian kubur.
• Papakan iaitu sajian untuk simati dalam gelap.
• Mamupus - keluarga simati beri amaran roh tidak
  kembali.

7
KADAZAN/DUSUN

• Memberi nama kepada anak baru lahir.
• Mannikau atau bidan segera bagi nama selepas
  sahaja dilahirkn sebelumroh jahat Rogon Gaiyon.
• Upacara memberi nama pada hari ke-8.
• Upacara mintuhun atau minuhun
• Bila anak berumur sebulan
• Ibu bawa sianak, berait (bakul dianyam), mamadik
  iaitu pisau kecil, serangkai Komburongoh dan siud
  iaitu tangguk dibuat daripada jaring.
• Kaki anak diconteng arang kuali dan pada dahi
  sebelum memijak kaki di tanah.
• Anak dibawa naik besama rumput-rampai dari
  halaman untuk dicampurkan dalam air mandian anak.

8
KADAZAN/DUSUN

• Hubungan lelaki dan perempuan
• Berkehendak - perlakuan buruk dan dihina.
• Diketahui - bayar berian kepada gadis dan kemalun
  kepada waris gadis.
• Mengandung dipaksa mengahwini gadis itu.
• Madhagau - bersekedudukan.
• Pasangan bayar kepanasan kepada masyarakt.
• Lelaki bayar kemalun kepada waris perempuan.

9
KADAZAN/DUSUN

• Perkahwinan
• Merisik - proses boleh jadi berbulan-bulan.
• Hari ditetapkan untuk menghantar cincin.
• Cincin diletakkan di bawah bantal ibubapa
• Mimpi baik, diteruskan.
• Mimpi baik, bayar sugit kepanasan mimpi kepada
  ibubapa.
• Kalau mimpi buruk, mesti dibatalkan.
• Hantaran yang dibawa oleh pihak lelaki
• Makanan - babi atau kerbau.
• Alat istiadat - tinokol atau canang gong, tajau
  atau tempayan.
• Barang sakti untuk teguhkan semangat.
• Tasor tempat pinang dibuat dari tembaga dan
  perak.

10
KADAZAN/DUSUN

• Pesta perkahwinan di rumah perempuan sesingkat
  2-3 hari.
• Upacara adat khas suami-isteri makan sepinggan.
• Ibubapa si lelaki tidak boleh berada di situ
  selagi mereka belum bersatu.
• Pesta mivazaa (bertandang ke rumah mentua).
• Pesta di rumah lelaki mestilah lebih kecil.
• Perkahwinan antara sepupu dianggap sumbang tapi
  dibolehkan dengan mengorbankan babi untuk
  membatalkan kepanasan.
• Perkahwinan dengan sepupu kedua dibenarkan.

11
ORANG MURUT

• Etnik minoriti tetapi mula2 menduduki Sabah.
• Petempatan
• kawasan bukit Keningau, Pensiangan, Sipitang dan
  Tenom.
• Sistem politik
• Ketua kampung dikenali Orang Tua.
• Sistem Ekonomi
• Pertanian pindah, memburu, hasil hutan, berkebun
  dan menternak babi.
• Menukar barangan seperti damar, getah asli, bahan
  getah, lilin lebah, rotan, kulit tenggiling,
  sumbu, tembakau, butang, manik sehinggalah 1881.

12
ORANG MURUT

• Kepercayaan
• Pagan, sebahagian kecil Islam dan Kristian.
• Animisme - batu, pokok dan sungai kecil ada roh.
• Bot kayu dibina dengan bendera dilepaskan ke laut
  supaya penyakit dibawa jauh dari kampung.
• Gunung Antulai atau Gunung Aru (Gunung Hantu)
  dianggap tempat suci.
• Roh akan dilahirkan semula 7 kali kemudian
  bercantum menjadi Orang Tua yang berkuasa.
• Wanita mati beranak, anak menjadi landak.
• Orang tua mati dilahirkan menjadi rusa.
• Hati babi digunakan memeriksa penyakit.

13
ORANG MURUT

• Mimpi
• Nampak bulan - akan berlaku kematian.
• Sungai ketika hasil hendak dituai - akan mendapat
  hasil yang banyak.
• Kebakaran berdekatan rumah - akan diserang
  penyakit.
• Makan durian - dapat buru babi.
• Ular melilit badan - isteri akan mati.
• Nampak buah tali - isteri akan mengandung dan
  dapat banyak anak.

14
ORANG MURUT

• Kematian
• mumukul tiang rumah supaya dan memanggil namanya
  supaya roh kekal dalam tubuh simati.
• Gong dipukul dan simati ditangisi.
• Dikebumikan dalam posisi duduk.
• Mayat dibakar dalam tembikar.
• Tembikar disimpan selama 7 hari sebelum ditanam.
• Kemudian tanah direnjis dengan darah ayam.
• Minum bahr atau tapai di pinggir kubur.
• Anak tangga ditetak dengan pisau untuk menghalau
  roh simati daripada pulang ke rumah.

15
ORANG MURUT

• Muzik
• Sumpotan - dibuat daripada buluh ditiup dengan
  mulut.
• Sendatong - gitar panjang.
• Bakakong - zailofan diperbuat drpd tembereng
  buluh dan dimainkan dengan dua batang kayu.

16
ORANG MURUT

• Perkahwinan
• Merisik diikuti dengan tinumang iaitu
  pertunangan.
• Pihak lelaki membawa 4 bungkas, kalung putih dan
  satu tapi (selendang).
• Pihak perempuan menyenaraikan pepulut iaitu
  barang hantaran kahwin.
• Pada hari perkahwinan, lelaki diberikan satu
  tembikar arak, dan dua batang buluh atau jerami.
• Sedudah makan sepinggan, suami isteri dikelilingi
  saudara mara sambil menyanyi.
• Pengantin masuk ke bilik dan makan bersama dan
  keluar semula menyertai tetamu meminum arak tapai
  beras.
• Pengantin tidur bersama selepas dibawa balik ke
  rumah lelaki.

17
ORANG BAJAU

• Dari Johor ke sulu kemudian ke Sabah.
• Kaum kedua terbesar di Sabah.
• 72 000 di Sabah
• 90 000 di Filipina.
• 30 000 - 40 000 di Timur Indonesia di Pantai
  Sulawesi.

18
ORANG BAJAU

• Petempatan
• Tinggal di petempatan terapung dan pantai di
  Kepulauan Sulu.
• Sistem Politik
• Kampung Bajau diketuai penghulu.
• Kampung Sulu diketuai Datu Sulu.
• Dengan kdatangan Eropah, ketua kampung diakui
  kerajaan sebagai Orang Tua dan dibayar gaji.
• Sistem Ekonomi
• Nelayan, petani dan hasil laut.
• Ekonomi sara diri.
• Di tuaran dan Kota Belud, tanam padi sawah dan
  ternak.
• Juga melanun pantai2 di Sabah.

19
ORANG BAJAU

• Kepercayaan
• Beragama Islam.
• Jin makhluk luar biasa dan berkuasa ke atas
  kegiatan manusia.
• Tulah - balasan jahat luar biasa kepada orang
  yang melanggar adat atau peraturan.
• Kelakuan si mati di alam baazq bergantung
  kelakuannya semasa di dunia.

20
ORANG BAJAU

• Pantang larang
• Untuk wanita hamil
• Tidak boleh berjalan malam iblis mengancam
  keselamatan.
• Hendaklah huraikan rambut supaya iblis tidak
  nampak.
• Tidak boleh makan sotong nanti bayi susah
  lahir.
• Pakai sarung sahaja supaya janin selamat.
• Tidak boleh parut kelapa atau sentuh santan
  nanti susah beranak.
• Tidak boleh melihat mayat atau mengunjung ke
  tempat kematian nanti anak dilahirkan lema dan
  berpenyakit.
• Suami tidak boleh sembelih atau pukul binatang
  nanti anak kenan.

21
ORANG BAJAU

• Pantang larang untuk perkahwinan
• Elakkan Rabu dan Ahad pengantin akan jatuh
  sakit atau tidak mendapat rezeki baik.
• Adakan pada haribulan 14 atau 15 rezeki murah.
• Pantang larang semasa berlaku kematian
• Pantang sehingga 7 hari.
• Tidak boleh pecahkan gelas atau pinggan nanti
  akan berlaku kematian lagi.
• Tidak boleh membuang kutu mendatangkan sial.
• Tidak boleh bersin di rumah simati kematian
  jugaakan berlaku di rumahnya.
• Rumah simati tidak boleh dicuci.
• Tidak boleh membakar makanan.

22
ORANG BAJAU

• Adat kematian
• Tawak patai atau gong dibunyikan.
• Pinandi mayat dimadikan dan rambut dibersihkan
  dengan air sembilan atau air suci atau air
  bekalan.
• Bila dibawa ke kuburan, gong dibunyikan.
• Keluarga berulang-alik 3 kali di bawah keranda.
• Tempat tidurnya disiapkan, pakaiannya iletakkan
  di situ dan imam akan menjagi selama 7 hari.
• Majlis mengaji dan menjaga-jaga imam dan
  keluarga tidak tidur.
• Kenduri arwah dibuat 7 hari berturut-turut.
• Bahangi dua empuk kendur hari ke-20
• Bahangi empat empuk kenduri hari ke-40
• Bahangi dahatus kenduri hari ke-100

23
ORANG BAJAU

• Perkahwinan
• Monogami dan antara kaum kerabat.
• Hari pertama
• Magiami-lami (beramal-amal) menjamu selera.
• Jamuan khas untuk nenek moyang nasi kunyit dan
  kuih panyam.
• Dimakan oleh orang-orang yang berzikir.
• Hari kedua
• Pukulan titik diallau sebelum subuh.
• Dimandikan oleh ahli-ahli agama.
• Untuk bertemu pengantin perempuan, kena bayar
  kaukaban lawang atau wang tebus pintu sebanyak 3
  lapis.
• Tutukan imam temukan telunjuk lelaki kepada dahi
  perempuan.
• Tingkuang- pengantin berpindah ke rumah lelaki
  setelah 3 hari di rumah perempuan.