STOK Y

1
STOK YÖNETIMI
2

• Stok yönetimi, gerek stok maliyetinin ürün
  maliyeti içerisinde büyük paya sahip olmasi
  gerekse üretimin plana uygun olarak aksamadan
  yapilabilmesi, dolayisiyla talebin zamaninda
  karsilanabilmesinde oynadigi rol nedeniyle bir
  üretim yöneticisinin en önemli sorumluluklarindan
  biridir.
• Kapsaminin genis ve çok yönlü olmasi nedeniyle
  üretim departmanin yani sira muhasebe-finans,
  satis ve pazarlama gibi isletmenin diger
  bölümlerinin de ilgi alanlarina girmektedir.

3
STOKLAR

• Stoklar (bazi kaynaklarda envanter) basitçe
  belirli bir dönemdeki talebi karsilamak amaciyla
  fiziki mallara yapilan yatirimdir.
• Isletmelerde baslica üç çesit stok bulunur
  hammadde stoklari, ara stoklar ve mamul madde
  (tamamlanmis ürün) stoklari
• Islevleri açisindan
• Mamul Madde Stoklarinin Islevi Talepteki
  belirsizlikler, mevsimsel veya mevsimsel olmayan
  dalgalanmalar siparislerin yerine
  getirilememesine yol açabilir. Ayrica üretimde
  çesitli nedenlerle ortaya çikabilecek aksamalar
  da talebin karsilanamamasina neden olabilir.
  Mamul madde stoklari bu olumsuzluklari ortadan
  kaldirir ve üretim miktarinda büyük degisiklik
  yapmadan istikrarli bir üretim programi
  uygulanmasini saglar.

4

• Ara Stoklarin Islevi Ekonomik bir üretim tarzi
  olan partiler halinde üretimde, isletme içinde
  departmanlar arasinda ara stoklar olusur.
  Böylelikle üretim hazirlik maliyetleri
  düsürülebilir ve üretim ünitelerinde ortaya
  çikabilecek ariza veya gecikmelerin üretimi
  durdurmasi önlenir. Ayrica birbirini takip eden
  farkli üretim hizlarina sahip is istasyonlari
  arasinda, yavas olanlara fazla mesai veya vardiya
  uygulamasi ile ara stoklar olusturarak denge
  saglanir.

5

• Hammadde Stoklarinin Islevi Tedarikçilerin
  üretiminde veya nakliyede ortaya çikabilecek
  aksamalar üretimin durmasina sebep olacaktir.
  Hammadde stoklari, tedarik süresindeki
  belirsizliklerin yol açacagi bu tür
  olumsuzluklari ortadan kaldirir. Bunun yaninda,
  fiyatlarin düsük oldugu zamanda fiyat
  avantajindan veya iskonto imkanindan
  yararlanabilmek fazla miktarda satin alma yoluna
  giderek hammadde stoku olusturulur.

6
Bazi kaynaklarda stoklar su sekilde
siniflandirilmaktadir

• Hammaddeler Isletmede üretime giren ve üzerinde
  islem yapilarak deger kazanan tüm
  varliklardir.Hammadde tanimi isletmeye göre
  degismektedir. Örnegin bir demir-çelik
  fabrikasinda demir filizi hammadde,pik mamul
  iken kalorifer radyatörleri üreten bir fabrikada
  pik hammadde, radyatör dilimleri mamuldür.
• Yari Mamuller Üzerlerinde yapilmasi gereken
  islemler henüz tamamlanmamis bulunan ve is
  istasyonlari arasindaki ara depolarda
  biriktirilen varliklardir.

7
STOKLARIN SINIFLANDIRILMASI

• Mamuller Islemlerin tümü tamamlandiktan sonra
  tüketiciye teslim edilmek üzere depoya konan
  varliklardir. Mamullerin üretimi tamamlandigindan
  dolayi hammadde ve yari-mamullere göre stok
  kontrolü daha kolaydir.
• Hazir Parçalar Mamulün bir kismini olusturan ve
  genellikle disaridan tedarik edilen varliklardir.
  Civata, somun gibi basit parçalar olabilecegi
  gibi elektrik motoru, disliler gibi karmasik
  parçalar da olabilir.
• Yardimci Malzemeler Mamulde dogrudan
  kullanilmayan tamir parçalari, kesme sivisi,
  makine yagi vb. malzemelerdir.

8

• Stok yönetimi faaliyetleri üretimin aksamamasi
  için gerekli stokun ihtiyaç duyuldugu her zaman
  temin edilmesi, bir taraftan da stoklarin elde
  tutma maliyetlerinin çok büyük boyutlara
  ulasmamasi için gerekli dengenin saglanmasi
  yönünde çalismaktadir.
• Isletmede gereginden fazla veya az seviyede stok
  bulundurulmasi çesitli maliyetlerin ortaya
  çikmasina neden olmaktadir.

9

• Stok yönetimi stoklanan her ürün için asagidaki
  temel sorulara cevap arar
• Hammadde stoklari için ne miktarda ve hangi
  siklikta siparis verilmeli?
• Mamul madde stoklari için ne miktarda ve hangi
  araliklarla üretim yapilmali?

10
ETKIN STOK YÖNETIMI

• Üretim faaliyetlerinin sorunsuz yürütülmesine ve
  makine- insan-malzeme kaynaklarindan optimum
  sekilde yararlanilmasina olanak saglar. Malzeme
  ve parça yoklugu yüzünden bos beklemeleri
  minimuma indirir. Is istasyonlari arasindaki
  yigilmalari azaltir.
• Stoklara baglanan para, tam ihtiyaca göre
  saptandigindan saglikli bir finans yönetimine
  olanak saglar.
• Tedarik ve satis masraflarini azaltir.
• Üretim programlarinin kolay ve gerçege uygun
  düzenlenmesi mümkün olur.
• Etkili bir maliyet muhasebesi sisteminin ihtiyaç
  duyacagi bilgiler eksiksiz saglanir.

11
STOK YÖNETIMINDEN ETKILENEN MALIYET UNSURLARI

• Miktar Iskontolari Disaridan satin alinan
  hammadde, malzeme ve parçalarin bir defalik
  siparis miktari arttikça fiyatta miktar
  iskontosu adi verilen bir indirim söz konusu
  olabilir.
• Siparis Maliyetleri Yeni bir siparis verme
  nedeni ile yapilan masraflardir.Örnegin disaridan
  alinacak bir malzeme için istek formlarinin
  hazirlanmasi, gerekli departmanlara bilgi verilip
  onay alinmasi, satici firmalar arasinda arastirma
  yapilmasi, kabul muayeneleri gibi faaliyetlerinin
  belli bir maliyeti vardir.
• Direkt Malzeme Maliyetleri Üretim miktariyla
  dogru orantili olan bu maliyetler, parti hacmi
  büyüdükçe yani belirli bir sürede siparis sayisi
  azaldikça birim basina azalma gösterebilir.

12
STOK YÖNETIMINDEN ETKILENEN MALIYET UNSURLARI

• Direkt Isçilik Maliyeti Direkt ilk madde için
  geçerli olanlar direkt isçilik için de geçerli
  olup, siparis hacminin azligi, yani sik sik
  mamul degistirme ya da isçinin ögrenmesi ile
  saglanacak isçilik süresi kazancini azaltir.
• Fazla Mesai veya Vardiya Maliyetleri Üretim
  fazlasini önceden stoklamak yerine bazi
  dönemlerde fazla mesai yaptirilarak talep
  karsilanabilir. Ancak böyle bir durumda stok
  bulundurmamakla saglanacak kazancin, ödenecek
  fazla ücretlerden büyük olmasina dikkat
  edilmelidir.
• Yeni Isçi Alma, Isten Çikarma Maliyetleri
  Çalisma süresini uzatmak yerine yeni isçi alimina
  gidilebilir ancak yeni alinan isçilerin egitimi
  ve isten çikarmanin maliyeti hesaba katilmalidir.

13
STOK YÖNETIMINDEN ETKILENEN MALIYET UNSURLARI

• Fazla Kapasite Maliyetleri Makine kapasitesinin
  yüksek tutulmasi daha fazla yatirim, amortisman
  ve tamir-bakim masrafi gerektirir. Bu nedenle,
  meydana gelecek maliyet artislari stok
  maliyetleri ile kiyaslanir.
• Müsterinin Kaçirilmasi Maliyeti Elde yeteri
  kadar stok bulundurmama nedeniyle tatmin
  edilememis müsterinin yarattigi maliyettir.
• Yipranma ve Eskime Maliyetleri Saklanan malin
  bozulabilir olmasi maksimum stok düzeyini
  sinirlamaktadir.
• Vergiler ve Faiz Masraflari Ülkenin vergi
  yasalari, stokta fazla mal bulunmasi halinde
  isletmenin vergi yükünü arttirabilir.

14
STOK YÖNETIMINDEN ETKILENEN MALIYET UNSURLARI

• Depolama Maliyetleri Stoklarin korundugu binalar
  veya yari açik alanlar, isletmenin kendi mali
  bile olsa, bir maliyet söz konusudur.
• Tasima Maliyetleri Üretim kaynagindan depoya,
  depodan tüketim noktasina tasimada belli
  miktarlarin altina inildiginde maliyet artabilir.
• Fiyat Degisiklikleri Ülkemizin ekonomik
  kosullarinda (enflasyonist ve degisken) stok
  politikalarinin belirlenmesine en önemli paya
  sahiptir. Dis ülkelerden ithal edilen temel
  hammaddelerin global düzeydeki fiyat oynamalarina
  dikkat edilerek stoklama kararlari verilir.

15
STOK MALIYET TÜRLERI

• Stoklama maliyetlerine iliskin uygulama
  bakimindan kolay bir gruplandirma ile maliyetler
• Siparis maliyeti (elde etme maliyeti) Yeni bir
  siparis verileceginde ortaya çikan maliyetlerdir.
• Stok bulundurma maliyeti (elde tutma maliyeti)
  Elde bulundurma maliyeti olarak da bilinen bu
  maliyet, varligin stokta bulunmasi sonucu ortaya
  çikar.
• Stok bulundurmama maliyeti (stoksuzluk maliyeti)
  Elde bulundurmama maliyeti de denen bu maliyet,
  istenilen varligin elde bulunmamasi veya
  gereginden az bulunmasi ile ortaya çikar.

16
STOK KONTROL YÖNTEMLERI

• Gözle Kontrol Yöntemi Stoklarin periyodik olarak
  ambar memuru tarafindan gözden geçirildigi bu
  yöntemde, belirli bir düzeyin altina düsen stok
  kalemleri için derhal siparis verilir. Küçük
  ölçekli isletmeler için oldukça ucuz ve kolay bir
  yöntem olmasina karsilik kisisel yargiya
  dayandigindan hata olasiligi fazladir ayrica
  tüketim hizi, tedarik süresi veya baska bir
  faktörün degismesi halinde bunun derhal farkina
  varilmasi güçtür ve gerekli önlemlerin
  alinmasinda gecikilebilir.
• Çift Kutu Yöntemi Herhangi bir cins stok iki
  bölmeli bir kutuda muhafaza edilir, birinci kutu
  tamamen tükendiginde yeni siparis verilir.

17
STOK KONTROL YÖNTEMLERI

• Sabit Siparis Periyodu Yöntemi Her stok
  kaleminin periyodu önceden belirlenmistir. Bu
  sürelerin bitiminde yeniden siparis verilir.
• Sabit Siparis Miktari Yöntemi Stoklar belli bir
  düzeye indiginde toplam stok maliyetini minimum
  yapacak sekilde önceden saptanmis sabit bir
  miktar siparis edilir.
• ABC Yöntemi Ilk kez General Electric (GE)
  tarafindan uygulanan bu yöntemde, stoklari bazi
  önem ölçüleri ve kontrol edilme çabalarina göre A
  - çok önemli B - orta önemli C - az önemli
  seklinde siniflandirilirlar.

18
ABC STOK KONTOLÜ YÖNTEMI

• A Sinifinda yer alan stoklarin yakindan izlenmesi
  gerekir. Stoklar genellikle az miktarlarda
  siparis edilir, müsteri servis seviyesini yüksek
  tutmak için sik sik gözden geçirilir.
• C Sinifi Genellikle büyük miktarlarda siparis
  edilir, yakindan izlemeyi gerektirmez.
• B Sinifi bu iki ekstremin arasinda bir yol
  izlenir

19
STOK KONTROL MODELLERI

• Bir stok kontrol probleminde amaç toplam maliyeti
  minimum yapacak sekilde
• Ne miktarda siparis edilmelidir
• Ne zaman siparis verilmelidir sorularina cevap
  bulmaktir.
• D Yillik talep (ad./yil)
• Q Siparis miktari (ad.)
• C1 Siparis Maliyeti (TL/siparis)
• C2Elde bulundurma maliyeti (TL/ad./yil)
• T Siparis periyodu (iki siparis arasindaki süre)
• d Tüketim hizi (ad./gün)
• L Siparis süresi (siparisin verilmesi ile
  alinisi arasindaki süre)
• ROP Yeni siparis verme noktasi (stok düzeyi)

20
EN BASIT STOK KONTROL YÖNTEMI
21
Ekonomik Siparis Miktari Maliyeti Modeli
C1 siparis maliyeti D yillik talep C2 elde
bulundurma maliyeti Q siparis miktari
Yillik Toplam Siparis Maliyeti
Yillik Elde Bulundurma Maliyeti
Toplam Maliyet
Amaç TSM yi minimum yapan Q degerini bulmaktir.
22
Ekonomik Siparis Miktari
Optimum Noktada Maliyetlerin Esitliginin
Kanitlanmasi
Optimum Siparis Qopt
C1D Q
C2Q 2
TC
C1D Q2
C2 2
?TC ?Q

C1D Q2
C2 2
0
2C1D C2
Qopt
23
Ekonomik Siparis Miktari
Yeniden Siparis Noktasi (ROP)dL Bir yil
içindeki siparis sayisi (N)D/Q Iki siparis
arasinda geçen süre (t)365/N Günlük talep ya
dogrudan verilir ya da Q/tden bulunur.
24
Ekonomik Siparis Miktari
25
ESM Örnegi
Iki siparis arasindaki optimal süre 365
days/(D/Qopt) to 365/5 73 gün d200/732,74
ROP2,74411
Yillik Optimal Siparis Sayisi D/Qopt No 10000/
200 5 siparis
26
SÜREKLI TEDARIK HALINDE ESM HESABI
Stok Düzeyi
Maksimumu stok düzeyi
Q(1-d/p)
Ortalama stok düzeyi
(1-d/p)
0
Zaman
Siparis periyodu

• Üretim dalinda, siparisin sürekli olarak
  peyderpey alinmasi gerçege daha yakin bir
  durumdur.

27
SÜREKLI TEDARIK HALINDE ESM HESABI
p tedarik hizi d tüketim hizi
Qopt
C1D Q
C2Q 2
TSM 1 -
28
SÜREKLI TEDARIK HALINDE ESM HESABI
C1 100 TL C2 0,5 TL/ad/yil D
10,000 adet d 60 ad/gün p 80 ad/gün
No? to?
Yillik Optimum Siparis (No)
2,5
Iki siparis arasindaki optimum süre
(to)Q/p365/2,5 146 gün
29
MIKTAR ISKONTOSU ILE ESM HESABI
Siparis hacmine göre degisik fiyat vermeleri
normal bir uygulamadir.
P stok kaleminin birim fiyati D yillik talep
30
MIKTAR ISKONTOSU ILE ESM HESABI
C1 49 TL I 20 birim fiyatin yüzdesi D
5000 ad/yil
Q 350 için
C2Qopt 2
C1D Qopt
TSM PD 1400 TL
31
ELDE BULUNDURMAMA HALINDE ESM HESABI
Stok düzeyinin sifirin altina düsmesine izin
verildigi takdirde müsteriyi kaçirma ve tazminat
ödeme gibi nedenlerle bir elde bulundurmama
maliyeti (C3) ortay çikar.
32
ELDE BULUNDURMAMA HALINDE ESM HESABI ÖRNEGI
Bir stok kalemi için D10000 ad/yil C17,5 TL
C22 TL C310 TL olduguna Göre Q?, So?, t?,
t1?
Günlük talep 10000/36527,4 adet alinirsa,
siparis periyodu için t300/27,410,911 gün
t1(300-50)/27,49,129 gün bulunur. Buna göre
elde stok bulundurmama süresi t211-92 gün
33
ELDE BULUNDURMAMA HALINDE ESM HESABI
Q
Stok Düzeyi
Yeniden Siparis Miktari (ROP)
Güvenlik Stoku
0
LT
LT
Zaman
34
STOK KONTROLÜNDE SIMÜLASYON YÖNTEMI

• Örnek Çesitli elektrikli ev esyalari satan bir
  magazada belirli tipte bir elektrik süpürgesinin
  stok kontrol politikasi belirlenecektir. Geçmis
  kayitlarin incelenmesi sonunda ürünün günlük
  talebinin 0-5 arasinda tesadüfi bir degisim
  gösterdigi bulunmustur. Stok seviyesi belli bir
  seviyeye düstügünde imalatçi firmaya bir miktar
  siparis verilmektedir.Siparisin magazaya ulasmasi
  1-3 gün arasinda tesadüfi degismektedir. Birim
  siparis, elde bulundurma ve elde bulundurmama
  maliyetleri sirasiyla C110 TL, C26 TL, C38
  TLdir.Bu durumda firma toplam stok maliyetini
  (TSM) minimum yapacak siparis miktarini (Q0) ve
  yeniden siparis noktasini tayin etmek
  istemektedir.

35
STOK KONTROLÜNDE SIMÜLASYON YÖNTEMI

• Problemde talep (D) ve siparis süresi (L)
  tesadüfi degiskenlerdir.Yapilacak is Q ve ROP
  kombinasyonlari için talep ve yeniden siparis
  olaylarini simüle etmek ve en düsük maliyeti
  veren (Q-ROP) kombinasyonunu bulmaktir.
• Ilk deneme olarak Q10 ve ROP5 degerleri için
  olayi 10 günlük bir sürece simüle edilir Geçmis
  kayitlarin analizi sonunda elde edilen talep ve
  siparis süresi olasilik dagilimlarindan çikarilan
  tesadüfi sayi (TS) söyledir

36
Simülasyonun ilk günü için çekilen TS talebin 1
adet olacagini gösterir.Baslangiç stok düzeyi
(S1) 10 adet olarak verilmistir. Dolayisiyla
günün sonunda stok düzeyi (S2) 9 adet olup ROP5
degerinin üstünde kaldigi için yeniden siparise
gerek yoktur.Üçüncü günün sonunda S23 oldugundan
yeni siparis verilir.Çekilen TS siparisin (Q) bir
tam gün (L) geçtikten sonra alinacagini
gösterir.Dördüncü günde talep ile stok arasinda 2
adet açik bulundugundan elde bulundurmama (EB)
sütununa 2 yazilmistir. Tablo su sekilde devam
edilerek doldurulup toplam ve ortalamalar
alinirsa
Talep Küm. P(d) TS limitleri Siparis süresi Küm. P(s) TS limitleri
0 0,05 00-04 1 0,20 00-19
1 0,15 05-14 2 0,70 20-69
2 0,35 15-34 3 1,00 70-99
3 0,75 35-74
4 0,90 75-89
5 1,00 90-99
37
Ortalama stok düzeyi41/104,1 ad/günOrtalama
elde bulundurmama2/100,2 ad/günOrtalama
siparis sayisi3/100,3 sip/gün olarak
bulunur.Magazanin yilda 250 gün çalistigi
varsayilirsa günlük elde bulundurma maliyeti
6/2500,024 TL olur.Buna göre günlük
maliyetlerSiparis maliyeti100,33 TLElde
bulundurma maliyeti0,0244,10,0984Elde
bulundurmama maliyeti80,21,6 TLToplam Stok
Maliyeti (TSM)30,09841,64,70 TLdir.
Günler S1 Gelen TS Talep S2 EB Yeni Siparis TS L
1 10 0 11 1 9 0 - - -
2 9 0 52 3 6 0 - - -
3 6 0 71 3 3 0 Evet 17 1
4 3 0 91 5 0 2 - - -
5 10 10 38 3 7 0 - - -
6 7 0 47 3 4 0 Evet 56 2
7 4 0 19 2 2 0 - - -
8 2 0 30 2 0 0 - - -
9 10 10 62 3 7 0 - - -
10 7 0 83 4 3 0 Evet 81 3
41 2
38
Malzeme Ihtiyaç Planlamasi (MRP)

• 1970lerde ABDde uygulanmaya baslayan yöntemin
  dayandigi prensip, bagimsiz talebi olan bitmis
  mamulden geriye dogru giderek gerekli parça ve
  malzemeleri tam ihtiyaç duyuldugu anda hazir
  bulundurmaktir.
• Bu yaklasim stok kalemlerinin ambarda bekleme
  süresini ve dolayisiyla elde bulundurma
  maliyetlerini önemli ölçüde düsürmektedir.Örnegin
  gelecek ay montaji planlanan 1000 adet elektrik
  süpürgesinin motorlarini hemen simdi siparis
  etmek yerine montajdan bir gün önce ambara
  girecek sekilde siparis etmek çok daha
  avantajlidir.
• Yöntemin basarisinda etkili olan faktörler
  tedarik kaynaklarinin güvenilir ve dakik
  çalismasiyla etkin bir bilgi islem kapasitesidir.

39
STOK KONTROLÜNDE JIT PRENSIBI

• Tam Zamaninda Tedarik (Just-in-time -JIT) Japon
  sirketlerinin 1973 petrol krizi sonrasinda
  girdikleri darbogazdan çikmak ve düsen kar
  marjlarini arttirmak amaciyla uygulanmaya
  baslamistir. Toyota firmasinin gelistirdigi
  yöntem müsterinin ihtiyaç duydugu ürünü en az
  miktarda malzeme, ekipman, isgücü ve alan
  kullanarak, ihtiyaç duyulan zamanda, ihtiyaç
  duyulan miktar kadar üretme teknigidir.
• JIT prensibinin dayandigi görüsler
• Müsterinin istedigi (siparis ettigi) kadar üretim

40
STOK KONTROLÜNDE JIT PRENSIBI

• Üretim hizi talep degisimlerine tam uymalidir.
• Iskarta orani hemen hemen sifir olmalidir.
• Hazirlik süreleri çok kisa olmalidir.
• Isçilik, kapasite ve malzeme kaybi sifir
  olmalidir.
• Insangücünün egitimine ve gelismesine önem
  verilmelidir.
• JIT üretim sistemi içinde aksakliklari tolere
  etmeyen bir sistem yaratan, üretimde israfi en
  aza indiren ve akis süresinin azaltan esnek bir
  yöntemdir.

41
STOK KONTROLÜNDE KANBAN YÖNTEMI

• KANBAN stok kontrolünde JIT prensibinin is
  istasyonlari arasindaki akista uygulanmasindan
  ibarettir.

42
STOK YÖNETIMI-TOYOTA ÖRNEGI

• Adapazarindaki Toyota fabrikasinda 85 saniyede
  bir araç üretilmektedir. Sirketin 28 ülkedeki 68
  fabrikasindan biri olmakla birlikte üretim
  mükemmeliyetinde Japonyadaki ana fabrikaya rakip
  olan tek tesis.
• Toyotanin Japonyadaki ana fabrikasi 0.10 hata
  ile çalisirken, iki modelin üretildigi (Auris ve
  Verso) Toyota Türkiyenin hata orani ise 0.10 ile
  0.15 arasinda degismektedir. Bir araç, bobin sac
  seklinden önce pres bölümüne sonra sirasiyla
  kaynak, boya ve montaj bölümlerine ugrayarak
  toplam 36 saatte üretilmekte ve montaj hattindan
  çikmasi ise sadece 85 sn. almaktadir.

43
STOK YÖNETIMI-TOYOTA ÖRNEGI

• Toyota Türkiye fabrikasinda üretilen
  otomobillerin stoklandigi herhangi bir depo b
  ulunmamaktadir. Üretilen otomobiller hemen
  TIRlara yüklenip limana gönderilmektedir. Japon
  üretim sisteminde buna KANBAN denmektedir.
• KANBAN sistemiyle, her bir çalisanin isini ne
  kadar sürede yaptigi test edilmektedir. Bu
  rakamlar biraraya getirilerek hiç durmayan bir
  üretim döngüsü yaratilmaktadir. Böylece, montaj
  hattindan çikan her araç test edilip depolanmadan
  piyasaya dagitilmaktadir.