COMMUNICATIONS

1
Uned TGCh 1 Rhwydweithiau
2
CYFATHREBIADAU

• Rhesymau dros dyfiant rhwydweithiau
• Lleihad mewn costau meddalwedd a chaledwedd yn eu
  gwneud yn fwy cyffredin.
• Datblydiad y swyddfa di-bapur, gyda rheolwyr yn
  defnyddio prosesyddion geiriau, systemau ffeilio
  a.y.y.b. ar eu desgiau
• Angen rheolwyr i gael at wybodaeth gyfredol a
  chywir
• Datblygiad cyfathrebiadau ffôn a lloeren syn
  safonol a dibynadwy.
• Maen dod yn bwysicach i ddefnyddio dulliau
  newydd o drosglwyddo gwybodaeth yn gyflym ac yn
  ddibynadwy.

3
Diffiniadau

• Beth yw Rhwydwaith?
• Casgliad o gyfrifiaduron cysylltiedig (gan geblau
  rhwydwaith) yw rhwydwaith. Gallant felly
  gyfathrebu gydai gilydd. Mae gan bob gorsaf
  gwaith cerdyn datgodio trwy hyn fe gysylltir y
  cêbl âr cyfrifiadur. Maer cerdyn yn cael ei
  weithredu gan feddalwedd y gyrrwr cerdyn.
• Cyfrifiadur arunig ywr term am gyfrifiadur sydd
  heb ei gysylltu â rhwydwaith.

4
Rhwydweithiau cyfrifiadurol

• Mae yna ddau fath o rwydwaith gyfrifiadurol
• Rhwydwaith Ardal Leol (LAN) - maer
  cyfrifiaduron i gyd yn yr un ystafell, neu mewn
  adeiladau gwahanol ar un safle wediu cysylltun
  barhaol gan geblau arbennig..

• Rhwydwaith Ardal Eang (WAN) - maer
  cyfrifiaduron wedi eu gwasgaru ar draws ardal
  ddeaearyddol eang nid ydynt wediu cysylltu yn
  barhaol maent yn defnyddio gwirfau ffôn,
  trosglwyddyddion radio neu gysylltiadau lloeren.

5
Manteision ac anfanteision rhwydweithiau

• Manteision
• Gellir rhannu argraffyddion
• Gellir rhannu rhaglenni
• Gellir rhannu data
• Gall ddefnyddwyr gyfathrebu gydai gilydd
• Gall ddefnyddwyr e-bostio
• Nid oes rhaid defnyddio yr un cyfrifiadur.
• Anfanteision
• Mae rhwydweithiau yn gostus iw prynu au cynnal
• Mae pawb yn cael eu heffeithio os yw rhwydwaith
  yn torri
• Mae angen camau digelwch arbennig i arbed
  defnyddwyr rhag defnyddio rhaglenni a data heb
  awdurdod.

6
Anfanteision Rhwydweithiau Ardal Leol
Nid ywn newyddion da i gyd. Rhaid ir sefydliad
dalu staff technegol i gynnal y rhwydwaith. Mae
angen ychwanegu neu ddileu cyfrifon defnyddwyr
wrth i bobl ymuno neu adael sefydliad. Am fod
data defnyddwyr wedi ei storio ar y disgiau caled
yn y gweinyddion mae angen cadw copïau wrth-gefn
cyson byddai cryn gythrwfwl pe collwyd y data.
Mae rhwydweithiau yn methu o bryd iw gilydd, ac
yna ni all neb yn y sefydliad ddefnyddior
cyfrifiaduron. Wrth i fwy o bobl logio ymlaen ir
rhwydwaith, rhaid ir gweinyddion rannu eu hamser
rhyngddynt efallai bydd y system yn arafu. Mae
defnyddwyr yn anghofio eu cyfrineiriau ac yn
methu logio ymlaen, syn achosi gwaith ychwanegol
i Reolwr y Rhwydwaith. Mae gan bob defnyddiwr le
penodol ar y ddisg galed, yn aml maent yn mynd y
tu hwnt ir cyfyngiadau ac yn galw am ragor o le.
Mae rhai defnyddwyr yn dueddol o greu pob math o
ddrygioni gan hacio i ardaloedd defnyddwyr
eraill, llwytho neu osod meddalwedd heb ganiatâd,
dwyn perifferolion, tagur system ag e-bostion,
anghofio logio i ffwrdd a.y.y.b. Gall ddiogelwch
achosi cryn drafferth.
7
Rhyngrwyd, Mewnrwyd ac Allrwyd

• Rhwydwaith Ardal Eang ywr Rhyngrwyd - mewn
  gwirionedd, maen gasgliad anferth o rwydweithiau
  wediu cysylltu drwy fynedfeydd - maer rhain yn
  gwneud ir system weithio fel un rhwydwaith
  anferth.
• Mae nifer o rwydweithiau mewn diwydiant, busnes,
  addysg uwch a swyddfeydd llywodraethol wediu
  cysylltu âr we, er y gall unrhyw un gysylltu gan
  ddefnyddior meddalwedd ar caledwedd priodol a
  modd o gael at ISP (Internet Service Provider
  )...e.e. Freeserve, AOL, Demon a channoedd
  eraill.
• Gall ddefnyddiwr gael gwybodaeth am unrhyw beth.
  Mae yna gyfarpar chwilio syn galluogi chwilior
  We Fyd-Eang am unrhyw destun, ac mae gan bob
  tudalen gysylltiadau i dudalennau eraill
  a.y.y.b...
• - Mae hefyd yn bosib lawr lwytho meddalwedd a
  ffeiliau (e.e. graffeg NASA)
• - byrddau bwletin (fforymau) neu grwpiau
  newyddion, lle gallwch adael negeseuon neu
  gyfathrebun uniongyrchol gyda defnyddwyr eraill.
• Mae busnesau yn creu gwefannau ar y we
  oherwydd...
• ..gallant hysbysebu. Maen galluogi pobl i gael
  gwybodaeth am yr hyn maent yn ei wneud ai
  werthu.
• ..gall bobl e-bostio ag ymholiadau, archebion,
  gofyniadau
• ..gallant gyrraedd cynulleidfa ryngwladol
• Gweler y nodiadau diweddarach

8

• Mewnrwyd
• Sefydlir mewnrwyd yn gyfan gwbl o fewn LAN.
  Gellir storio a chael mynediad at dudalennaur we
  o unrhyw le ar rwydwaith gellir hefyd ddanfon
  e-bostion yn fewnol o fewn y LAN.
• Gall gwmni sefydlu mewnrwyd a galluogir
  gweithwyr i ddanfon negeseuon at ei gilydd a
  defnyddio porwr i gyrraedd gwybodaeth y cwmni a
  gedwir fel tudalennau gwe. Gellir ei ddefnyddio
  hefyd ar gyfer hyfforddi staff.
• Allrwyd
• Os yw cwmni yn caniatáu mynediad or tu hwnt iw
  fewnrwyd, yna maen dod yn allrwyd. Ceir mynediad
  fel arfer trwy fur gwarchod (meddalwedd sydd ond
  yn caniatáu mynediad ir data i ddefnyddwyr â
  chaniatâd).

9
Gwarchodaeth Rwydwaith
Mae yna dri math o warchodaeth i rwydwaith
gwarchodaeth CORFFOROL, gwarchodaeth MYNEDIAD a
gwarchodaeth DATA.

• Mae Gwarchodaeth Corfforol yn diogelur
  galedwedd
• Rhifau cyfresol Cadw cofnod o bob rhif
  gyfresol.
• Larymau Gwarchod yr ystafell gyfrifiadurol gyda
  larymau.
• Drysau a ffenestri Iw cloi pan nad ywr
  ystafell yn cael ei defnyddio.
• Diogelwch rhag tân Defnyddio drysau tân a
  larymau tân

10

• Diogelwch rhag trosedd
• Hacio - Hierarchiaeth Cyfrineiriau
• Dilysu ac awdurdodi ID
• Amgryptio
• codio un pen
• danfon gwybodaeth ar ffurf wedi ei sgramblo
• datgodio ar y pen arall
• rhaid bod gan y ddau ben godiau.
• Cardiau smart
• Cardiau rhaglenadwy i reoli mynediad i
  ystafelloedd

11

• Mae Gwarchodaeth Mynediad yn cyfyngu ar y bobl
  gall ddefnyddio rhwydwaith
• Rhaid rhoi enwau defnyddiwr a chyfrineiriau i bob
  defnyddiwr â chaniatâd. Bydd hyn yn cyfyngu ar
  ddefnydd or rhwydwaith heb awdurdod.
• Ni ddylai fod modd dyfalu cyfrineiriau a ni
  ddylid rhannu cyfrineiriau gyda neb nau
  hysgrifennu.
• Dylai ddefnyddwyr newid eu cyfrineiriau yn
  rheolaidd.
• Gellir cwtogi ar ddefnydd diawdurdod trwy roi
  hawliau gwahanol i ddefnyddwyr gwahanol. Er
  enghraifft, rhoddir mynediad llawn i reolwyr y
  rhwydwaith, tra bydd defnyddwyr eraill wediu
  cyfyngu i ddefnyddio rhaglenni megis prosesyddion
  geiriau.

12
Y rhannau syn gwneud rhwydwaith
Nid mater o gysylltu cyfrifiaduron gyda cheblau
yn unig yw rhwydweithio. Dyma rai cydrannau sydd
iw cael mewn rhwydweithiau fel arfer.
Meddalwedd Gall feddalwedd rhwydwaith fod yn rhan
o system weithredu (e.e. Windows98, Windows XP)
neu gall fod yn feddalwedd arbennig ar gyfer
rheoli rhwydwaith.
Ceblau Defnyddir ceblau cysylltu fel arfer i
gysylltu dyfeisiau mewn rhwydwaith, er y
cysylltir rhai rhwydweithiau gyda thonnau radio
neu donnau meicro.
13
Cysylltyddion Defnyddir cysylltyddion i gysylltu
ceblaur rwydwaith â therfynellau neu dyfeisiau
eraill.
Cardiau Rhyngwyneb Rhwydwaith (NICs) Rhaid cael
dyfais a elwir yn Gerdyn Rhwyngwyneb Rhwydwaith
er mwyn defnyddio cyfrifiadur fel terfynell ar
rwydwaith. Mae NIC yn edrych fel bwrdd cylchedd
ac yn ffitio i un or prif gysylltyddion ar y
prif fwrdd cylchedd (y Famfwrdd/Mother Board) y
tu mewn ir cyfrifiadur Mae gan NCIs
gysylltyddion arnynt ar gyfer ceblaur rhwydwaith.
14
Trawsyrru data

• Cysylltiadau cyfathrebu
• Rhaid bod yna gysylltiad cyfathrebu er mwyn i
  gyfrifiaduron gyfathrebu gydai gilydd.
• Nid ceblau ywr cysylltiadau hyn o reidrwydd nid
  yw wastad yn bosib iw gweld au cyffwrdd.
• Gall y cysylltiadau fod yn donnau radio,
  meicrodonnau neu is-goch.

15
Cyfryngau Cêbl
Cêbl metel Mae gan geblau metel wifrau metel
(copr fel arfer). Maer data yn cael eu yrru ar
hyd yr rhain, fel arfer ar ffurf cerrynt
amrywiol. Ceblau ffibr opteg Mae ceblau ffibr
opteg yn gweithio wrth drawsyrru data fel cyfres
o bylsau golau ar hyd ffibr gwydr tenau. Mae un
sypyn o wifrau yn cario negeseuon mewn un
cyfeiriad, tra bod sypyn arall yn cario negeseuon
yn ôl yn y cyfeiriad arall. Mae opteg ffibr yn
ddefnyddiol ar gyfer trawyrru data oherwydd maent
yn gyflym a nid ydynt yn cael eu heffeithio gan
ymyrraeth fel ceblau metel.
16
Cyfryngau di-wifren
Tonnau radio Maer data yn cael ei drawsyrru trwy
gyfes o donnau radio. Meicrodonnau Mae ffonau
symudol yn defnyddio meicrodonnau. Maent yn
ddelfrydol ar gyfer cysylltu cyfrifiaduron mewn
dau adeilad syn gymharol agos at ei gilydd. Mae
systemau lloeren hefyd yn defnyddio
meicrodonnau. Is-goch Mae hyn yn gweithio yn
eithaf tebyg i reolydd teledu. Ni all signal
is-goch deithio yn bell iawn mae hyn yn cyfyngu
ar eu defnydd. Feu defnyddir yn aml y gysylltu
gliniadur ac argraffydd fel y gellir danfon data
rhwng y ddau heb geblau.
17
Y Rhyngrwyd

• Maer Rhyngrwyd yn cysylltu PCs preifat,
  rhwydweithiau cyhoeddus a rhwydweithiau busnes
  gan ddefnyddio gwifrau ffôn mewn un rhwydwaith
  byd-eang anferth. Mae hefyd yn galluogi
  defnyddwyr cyfrifiaduron i rannu a chyfnewid
  gwybodaeth gydai gilydd o unrhyw le yn y byd.
• Mae gwybodaeth ar y we yn dod mewn sawl fformat
  gwahanol e.e. ffeiliau testun e-bost syml,
  cerddoriaeth, fideo, meddalwedd cyfrifiadurol.

18
Cysylltu âr we

• Mae angen cyfrifiadur â modem a llinell ffôn.
• Maen bosib cael cysylltiad cyflymach gyda math
  arbennig o ffôn digidol a elwir yn linell ISDN
  nid oes angen modem ar hwn.
• Gellir prydlesi llinell arall yn arbrnnig ir we.
• Mae llinell brydles yn linell ffôn breifat syn
  agored 24awr y dydd.
• Band-eang mae llinellau digidol cyflym iawn ar
  gael ond maent yn gostus.
• Mae llwybrydd yn ddarn arbennig o feddalwedd syn
  cydlynnur cyfnewid negeseuon rhwng cyfrifiaduron
  a gweddil y Rhyngrwyd.
• Dod o hyd i Ddarparwr Gwasanaeth y Rhyngrwyd
  (Internet Service Provider (ISP))

19
Y We Fyd-eang (WWW)

• Y we fyd eang yw rhan helaethaf y rhyngrwyd
• Mae tudalennau o wybodaeth yn dechrau gyda
  hafan (home page)
• Cysylltir tudalennau gydai gilydd trwy
  ddefnyddion hyperdestun
• Cynhyrchir hyperdestun trwy ddefnyddio iaith
  clustnodi hyperdestun (Hypertext Mark-up language
  neu HTML)

20
Porwr

• I bori, neu syrffio, ar y we, mae angen rhaglen
  bori
• Mae Microsoft Internet Explorer a Netscape
  Navigator yn defnyddio peiriannau chwilio i
  chwilio am wybodaeth trwy ddefnyddio
  allweddeiriau.

21
URL

• Uniform Resource Locator
• Maer rhain yn rhoi lleoliadau safleoedd unigol
  ar y We Fyd-Eang
• Maer rhan fwyaf yn cychwyn gyda http//www.
• Maent yn aml yn datgelur wlad maer wefan wedi
  ei lleoli, e.e. .uk ar gyfer y Deyrnas Unedig.
  Maent hefyd yn dangos os ywr wefan yn fasnachol
  gyda naill ai .co neu .com, sefydliad
  llywodraethol gyda .gov, neu sefydliad academaidd
  gyda .ac

http// - defnyddio iaith clustnodi
hyperdestun www. - y we fyd-eang
demon. - enwr parth (enwr perchennog ar math
o wefan) Com - parth
lefel-uchaf, sefydliad neu wlad
/index - tudalen arbennig
22
Gwasanaethau sydd ar gael ar y we
23
Siopa ar-lein

• Galluogi defnyddwyr y we i brynu nwyddau a
  gwasanaethau ar-lein unrhyw bryd, ddydd a nos,
  heb orfod teithio i unrhyw le a heb y drafferth o
  siopa mewn siopau prysur
• Mae rhai cwmnïau yn cynnal eu holl fusnes dros y
  we ac yn cyrraedd marchnad fyd-eang.

Ebay
24
Manteision siopa ar-lein ?

• Nid oes rhaid talu costau busnes arferol megis
  rhent a chyflog.
• Gellir cynnig amrywiaeth ehangach o nwyddau
  oherwydd gellir eu harchebu or cyflenwyr yn ol
  yr angen, yn hytrach cadw nwyddau ar silffoedd
  drwyr amser.
• Nid oes arian wedi ei glymu mewn stoc sydd heb eu
  gwerthu, na chwaith yn cael ei wastraffu ar
  nwyddau amhoblogaidd.
• Gellir casglu data am gwsmeriaid au harferion
  prynu yn uniongyrchol gellir defnyddior data
  yma i gynnig gwasanaeth llawer mwy personol syn
  unol â gofynion ac anghenion cwsmeriaid.

25
Anfanteision siopa ar-lein?

• Fel arfer, mae angen mynedu rhifau cardiau debyd
  neu gredyd cyn cwblhau trafodion ar-lein. Mae yna
  beryg y gall y rhifau hyn gael eu dwyn gan hacwyr
  au defnyddio ganddynt i wneud trafodion heb
  awdurdod. Maer defnydd o eiriau cytûn, gwefannau
  taliad diogel, amgryptio a chardiau smart yn
  gallu helpu diogelu rhag hyn.
• Gall droseddwyr sefydlu gwefannau ffug yn cynnig
  nwyddau a gwasanaethau, yn aml gan ddefnyddio enw
  cwmni go-iawn. Gall hyn arwain pobl i wario arian
  ar nwyddau/gwasanaethau na fyddant fyth yn eu
  derbyn. Mae hyn hefyd yn rhoi enw drwg ir
  cwmniau gwreiddiol.
• Mae casglu gwybodaeth am gwmnïau maent yn
  cystadlu yn eu herbyn yn haws i fusnesau gallant
  chwilio trwy wefannau cystadleuwyr yn hawdd. Mae
  hyn yn ei gwneud hin anoddach i aros yn
  gystadleuol.

26
Systemau archebu ar-lein

• Galluogi defnyddwyr y we i ymchwilio, a hefyd i
  archwilio, pethau megis
• Tocynnau ir theatr, sinema neu gyngherddau
• Seddi ar fysiau, trenau ac awyrennau
• Ystafelloedd mewn gwestai
• Yn y bôn, gwefan y gellir ei defnyddio i gyrraedd
  cronfa ddata pell yw system archebu ar-lein
• Manteision
• Ni ddylai archebu gormod ddigwydd
• Gellir cynnig dewisiadau eraill os nad ywr
  cyntaf ar gael
• Mynediad at gronfa ddata ehangach o wybodaeth

27
? Peryglon defnyddior we ?

• Hacwyr
• Meddalwedd mur gwarchod
• Hierarchaeth cyfrineiriau
• Firysau
• Feu lledir yn aml trwy e-bost
• Rhaglenni canfod a dileu firysau
• Defnydd anweddus a phedoffilyddion mewn siopau
  siarad
• Meddalwedd i rwystro mynediad i wefannau
• Goruchwyliaeth oedolion
• Gwasanaeth hidlo gwefannau gan yr ISP

28
Manteision defnyddior we

• Cyfathrebun hawdd gyda phobl eraill
• Adnodd dysgu gwerthfawr oherwydd bydd angen
  sgiliau defnyddior we ar gyfer swyddi yn y
  dyfodol
• Galluogi pobl i weithio o adref gan ddefnyddio
  rhwydweithiau cyfrifiadurol (teleweithio)
• Gellir cael mynediad at swm anferth o wybodaeth
• Gellir cael mynediad at wybodaeth gyfoes ar-lein
  yn syth heb orfod aros nes ei gyhoeddi
• Mae cyhoeddi dogfennau ar y we yn arbed papur
• Adnodd gwerthfawr i gwmnïau hysbysebu a rhedeg
  busnes

29
Anfanteision defnyddior we

• Gallai llawer or wybodaeth fod yn amherthnasol
  neun anghywir, oherwydd nid ywr wybodaeth yn
  cael ei wirio
• Mae llawer o wybodaeth anweddus, megis
  pornograffi, ar gael yn hawdd
• Gellir rhyng-gipio negeseuon ar draws y we yn
  hawdd au cam-ddefnyddio gan bobl eraill
• Gellir creu biliau ffôn mawr yn hawdd
• Gall wario gormod o amser ar y we arwain at
  ddiffyg cydweithredu wyneb-yn-wyneb gyda phobl
  eraill a cholli sgiliau cymdeithasol
• Mae bod ar-lein yn cynyddur peryg y gall hacwyr
  neu firysau achosi difrod ir cyfrifiadur