Ligj

1
Ligjëratë 1

• Teknologji Informative

2
Informata për lëndën

• Profesori Mr. Fisnik Dalipi
• E-mail fisnik.dalipi_at_unite.edu.mk
• Konsultime 24h online
• Literatura
• 1. Teoria Business Driven Technology Stephen
  Haag, Paige Baltzan, Amy Philips. McGraw-Hill
  2006, USA. ISBN 0-07-298301-9
• 2. Praktika 1 Microsoft Access Agni Dika.
  Prishtinë, 2006
• Vlerësimi i lëndës
• Rregullshmëria max 10 Provimi praktik max
  45 Provimi teorik max 45 Nota
  përfundimtare max 100

3
Përmbajtja
Teoria
Praktika

• Bazat e Informatikes
• Hardveri
• Softveri
• Sistemet Operative
• Programet Aplikative
• Viruset Kompjuterike
• Rrjetat Kompjuterike
• Bazat e të dhënave

• Windows (intro)
• Excel (e avancuar)
• Access (e avancuar)

4
Teknologjia???

• Shkenca mbi shkathtësitë dhe zanatet përdorimi
  praktik i njohurive njerëzore
• Tërësia e njohurive apo e dijeve për mënyrat e
  përpunimit fizik, kimik, pjesërisht edhe mekanik
  të lëndëve të para, të materialeve të ndryshme
  etj., dhe për metodat që zbatohen në jnë lloj
  pune ose në procese të caktuara të prodhimit
  përshkrimi i këtyre mënyrave dhe metodave në
  udhëzues, grafikë etj.
• Mund të jetë
• Materiale (kompjuterët, makina të ndryshme)
• Jomateriale/Virtuale (Softverët, biznes metodat)

5
Teknologjia Informative (Informatike)

• Term gjenerik që ka të bëjë me përpunimin e
  informatave dhe të dhënave duke shfrytëzuar
  hardverin dhe softverin (kompjuterin).
• Objektivi - konvertimi, ruajtja, memorimi,
  procesimi, bartja, dhe rikthimi i sigurt i
  informatave.

6
BAZAT E INFORMATIKËS

• KUPTIMET THEMELORE
• E dhëna dhe informata
• Informatika dhe informatika e biznesit
• Përpunimi i të dhënave
• Modeli logjik i kompjuterit të sotëm
• Gjeneratat teknologjike të kompjuterëve
• Klasifikimi i kompjuterëve

7
E dhëna dhe informata

• E dhënë është çfardolloj shkronje, numri apo
  simboli apo kombinim shkronjash, numrash dhe
  simbolesh pa ndonjë domethënje të veçantë.
• Informata paraqet një bashkësi të të dhënave,
  kuptimeve ose shenjave të cilat pranuesit ia
  zvogëlojnë ose ia eliminojnë papritshmërinë dhe
  pacaktueshmërinë dhe e cila mundëson veprimin
  duke bërë zgjedhjen më optimale nga ngjarjet e
  mundshme me qëllim të ngritjes së kapacitetit të
  njohurive njerëzore për ngjarjen e zgjedhur.

8
Rrjedha e informacionit

• Për rrjedhën e informacionit duhet të ekzistojnë
  dy objekte
• Dhënësi dhe
• Pranuesi i informacionit
• Objektet mund të jenë
• njeriu-njeriu
• njeriu-makina
• makina-njeriu dhe
• makina-makina

9
Informatika

• Fjala informatikë paraqitet për herë të parë në
  Francë në vitin 1960, ndërsa më vonë e
  përvetësojnë edhe vendet tjera në Europë dhe në
  botë.
• Vetë fjala është nxjerë nga fjalët informacion
  (Information) dhe automatikë (Automatique) dhe
  paraqet shkencën për informatat dhe lajmërimet.
• Shkencë mbi mbledhjen, përpunimin, bartjen,
  shdfrytëzimin e të dhënave/informatave me ndihmën
  e sistemeve për përpunimin e të dhënave në kuadër
  të sistemit të caktuar informativ.

10
Disciplinat e Informatikës

• Informatika teorike ka të bëjë me aspekte të
  ndryshme të algoritmeve dhe mund të trajtohet si
  bazë për disciplinat e tjera të informatikës
• Informatika praktike ka të bëjë me zgjidhjen e
  problemeve konkrete të informatikës posaçrisht
  me zhvillimin e programeve kompjuterike në të
  ashtuquajturën teknikë softuerike.
• Informatika teknike miret me aspektet
  hardverike (arkitektura kompjuterike,
  mikroprocesorët etj).
• Informatika aplikative aplikimi i informatikës
  në fusha të ndryshme të jetës së përditshme si
  psh. Informatika e biznesit

11
Informatika e biznesit

• Zbatimi i gjithanshëm i Informatikës në vitet e
  70-ta, sjell ndarjen e saj në diciplina të
  veçanta që përpunojnë tërësi të ndryshme, mes të
  cilëve është edhe informatika e biznesit.
• Pra, informatika e biznesit është lëmi e veçantë
  në kuadër të informatikës si shkencë, dhe meret
  kryekëput me rolin e informatave dhe menaxhimin e
  tyre lidhur me veprimtaritë ekonomike-biznesore.

12
Me çka meret informatika e biznesit

• Informatika e biznesit merret me informata
  komerciale.
• Informata komerciale është e dhënë që ka vlerë
  (informative) për marrësin në kuptimin e
  vendimeve biznesore.
• Shembuj informatash komerciale janë
• oferta
• komunikimi biznesor,
• lajmërimet (proces verbalet e ndryshme,
  regjistrimet, etj.)
• dokumente kontabël (faturat etj.)

13
Teknologjinë Kompjuterike
Informatika e biznesit
mbështetet në
Teknologjinë Komunikuese

• Meret me menaxhimin e proceseve të afarizmit si
  prodhimi, shërbimet, të ardhurat, shitja etj.

14
Ndërlidhja e SI me rrethinën e biznesit
15
Detyrat e Sistemit Informativ

• Detyrat e sistemit informativ kanë tre nivele
• sigurimi i organeve të udhëheqjes me informacione
  para marjes së vendi-meve,
• futja e informacioneve të nevojshme në procesin e
  afarizmit,
• ndërlidhja informative e sistemit afarist me
  rrethinën e tij.

16
Resurset kryesore të sistemit informativ

• Resurset apo elementet kryesore teknike dhe
  fizike të sistemit informativ janë
• Hardveri (hardware) të gjitha pajisjet për
  mbledhje, përpunim dhe ruajtje të informacioneve
  si dhe pajisjet per komunikim me të parat
• Softveri (software) programet dhe instruksionet
  për udhëheqje me vetë sistemin kompjuterik dhe
  kryerje të aplikacioneve të ndryshme
• Lajfveri (Lifeware) njerëzit ekspertë
  shfrytëzuesit, operatorët kompjuterik,
  programerët, organizatorët dhe analitikët e
  sistemit
• Orgveri (Orgware) veprimet organizative,
  metodat dhe mënyrat e përshtatjes dhe të
  ndërlidhjes së tri komponentave të para në një
  tërësi harmonike, funksionale dhe ekonomike.

Per to do te flitet me hollesisht ne kapitujt e
ardhshem
17

• Ashtu siç është e nevojshme që minerali i hekurit
  të përpunohet që të arrihet deri te hekuri, ashtu
  shpesh herë është e nevojshme që të dhënat "bazë"
  të përpunohen me qëllim që të fitohen të dhëna
  ose informata të tjera. Aktiviteti i tillë quhet
  përpunim i të dhënave.

18
Llojet e të dhënave që përpunohen

• Numerike
• Tekstuale
• Figurative
• Akustike
• Etj.

Përpunimi i tyre mund të bëhet në mënyra të
ndryshme.
19
Përpunimi i të dhënave

• Përpunimi manual (abakusi 3000 vjet p.e.s.)
• Përpunimi mekanik i të dhënave (1817 makina e
  shkrimit, 1843 telegrafi i Morseut)
• Përpunimi mekanografik (pajisje
  elektromekanike, makina me pllaka të perforuara)
• Përpunimi elektronik (kompjuteri elektronik)

20
Informatika mbështetet në

• Teknologjinë kompjuterike dhe
• Teknologjinë komunikuese

Le të shohim ku qëndron esenca e këtyre dy
teknologjive
21
Teknikat digjitale(Informacioni kodohet me numra)
Analog
Digjital
22
Telegrafi i Çapeit(Claude Chappe, 1763-1805)
92 nga 256 ( 488) karaktere të pozicioneve të
prezentuara. Integriteti i mesazhit mund të
ruhet në çdo stacion ritransmetues Në 1844, 534
ritransmetues lidhnin Parisin me 29 qytete, duke
mbuluar gjithsejt 5000 Km.
23
Telegrafi i MorseutSamuel Morse, 1791-1872
Telegrafi i parë analog i demonstruar në v.1837
24
Telefoni i BellitGraham Bell, 1876.
Sistemi i parë për telekomunikacion elektrik
analog
25
Analog vs. Digjital
Analog
Digjital

• Numër të caktuar gjendjesh
• Zhurmat e jashtme mund të dallohen nga sinjali
  origjinal
• Informatat mund të rikrijohen pas humbjes

• Pothuaj numër i pafund gjendjesh
• Zhurmat e jashtme nuk mund të dallohen nga
  sinjali origjinal
• Informacioni degradohet

26
Teknika digjitale

• Si paraqiten numrat në pajisjet elektrike?
• Përdorimi i numrave binar (baza 2).
• Një numër binar mund të paraqitet me anën e një
  ndërprerësi
• Vlera 0 ndërprerësi i hapur
• Value 1 ndërprerësi i mbyllur
• Një numër me n bite mund të merr 2 n vlera të
  ndryshme
• 2 bite 4 kombinime
• 00 01 10 11
• 3 bite 8 kombinime
• 000 001 010 011 100 101 110 111
• 8 bit ( 1 bajt) 256 kombinime
• 16 bit 65 536 kombinime
• 24 bit 16 777 216 kombinime
• 32 bit 4 294 967 296 kombinime

27
Fazat e zhvillimit të kompjuterëve

• Mekanizmi i parë analog- abakusi, është zbuluar
  3000 vite p.e.s.

Edhe në ditët e sotme përdoret me sukses në
shitoret tregtare të Kinës, Japonisë, Rusisë
etj.
28
Fazat e zhvillimit të kompjuterëve (vazhd.)

• deri më 1630 nuk ka pasur ndonjë zbulim të
  rëndësishëm
• 1630 shkencëtari gjerman Vilhelm Shikard (Wilhelm
  Schickard) dha projektet për makinën me ndihmën e
  së cilës mundeshin të realizohen llogaritjet
  elementare matematikore, por

nuk ka dëshmi se kjo makinë atëherë është
realizuar.
29
Fazat e zhvillimit të kompjuterëve (vazhd.)

• 1642, Francë, Blez Paskali (Blaise Pascal
  1623-1662) në moshën 19 vjeçare, zbuloi makinën
  digjitale e cila kishte mundësi të kryente
  mbledhje dhe zbritje të numrave, të cilën e
  pagëzoi me emrin Paskalina.

30
Fazat e zhvillimit të kompjuterëve (vazhd.)

• Në vitin 1672, Vilhelm fon Lajbnic në Gjermani,
  30 vjetë pas zbulimit të Paskalit, konstruktoi
  makinën digjitale e cila përveç mbledhjes dhe
  zbritjes kishte mundësi të kryente edhe
  operacionin e shumëzimit dhe pjesëtimit, si dhe
  të nxjerrë rrënjën katrore të çfarëdo numri.

31
Fazat e zhvillimit të kompjuterëve (vazhd.)

• Në vitin 1804, Zhakard (Jacquard) përdori i pari
  kartelet e perforuara në teknologjinë e
  tekstilit.
• Në bazë të vrimave të perforuara në kartele,
  makina zgjedhte ngjyrat të cilat duhej përdorur
  në vendet e caktuara gjatë prodhimit të pëlhurës.
  
• Nëse kartelet lidheshin në shirit të pafundëm,
  makina fitonte mundësinë që të prodhojë ndonjë
  ornament (vizatim) i cili përsëritet.

32
Fazat e zhvillimit të kompjuterëve (vazhd.)

• Më 1835, Çarls Bebixh (Charles Babbage),
  matematicient nga Kembrixhi, projektoi makinën e
  re, e cila edhe pse kurrë nuk u përfundua, merret
  se është paraardhëse e kompjuterit bashkëkohor.

Ky projekt kishte pajisjet për hyrje dhe dalje në
të cilat janë përdorë kartelet e perforuara.
Përpos kësaj, Bebixh parashikoi edhe vendin për
vendosjen e shënimeve - kujtesën (memorien), si
dhe procesorin. Me makinë dhe me kujtesë
udhëheqnin kartelet në të cilat ishin të
vendosura instruksione të koduara në mënyrë
numerike dhe të ruajtura ashtu që të funksionojnë
në momentin kur i nevojiten për punë procesorit.
33
Fazat e zhvillimit të kompjuterëve (vazhd.)

• Holerit (Hollerith) konstruktoi makinën me
  kartela të perforuara dhe me impulse elektrike,
  me anën e së cilës u bë regjistrimi i popullsisë
  në Amerikë, më 1891.
• Në v.1915, spanjolli Leonardo Tores kombinoi
  teknikën e kompjuterit elektromekanik me
  principet e programimit. Ai e prezantoi makinën e
  parë të aftë që të bie vendime dhe atë e ilustroi
  duke e përdorë për zgjidhjen e problemeve të
  thjeshta në shah.

34
Fazat e zhvillimit të kompjuterëve (vazhd.)

• 1931 në SHBA, Vanaver Bush e projektoi
  kompjuterin analog të cilin e pagëzoi me emrin
  analizatori diferencial. Ky ishte kompjuteri i
  parë me aftësi që të zhvillojë ekuacione.
• 1933 në Angli, Daglas Hartri u bashkua me Artur
  Porterin për të krijuar një kompjuter analog.
  Hartri më vonë u bë shkencëtari i parë i cili e
  përdori kompjuterin gjatë zgjidhjes së problemeve
  në teorinë atomike.

35
Fazat e zhvillimit të kompjuterëve (vazhd.)

• 1936 në Gjermani, Konrad Zuse i pari ofroi disa
  ide themelore të llogaritjes automatike duke
  futur në përdorim edhe sistemin e numrave binarë
  dhe pikën e lëvizshme dhjetore.
• më 1941 ai përfundoi kalkulatorin e tij bartës Z2
  dhe Z3, si dhe zhvilloi gjuhën algoritmike PK,
  paraardhëse të gjuhës programuese PL/I dhe ALGOL.

36
Fazat e zhvillimit të kompjuterëve (vazhd.)

• 1937 Klod Shanon dhe Xhorxh Shtibic, duke punuar
  ndaras në SHBA, arritën të zbulojnë qarqe
  elektrondërprerëse të cilat punonin sipas ligjeve
  të algjebrës së Bulit, me çka dukshëm u zhvillua
  teknologjia e kompjuterëve
• 1944, U zhvillua HARVARD MARK 1 kompjuteri i parë
  digjital, nga Hauard Ajken, Kler Lejk, Fransis
  Hamilton dhe Benxhamin Durfe, duke punuar në
  laboratorin kompjuterik të Harwardit me përmbajte
  të IBM-it.

37
Fazat e zhvillimit të kompjuterëve (vazhd.)

• Zbulimi i llambave elektronike nga ana e
  Fasodenit, De Forestit dhe të tjerëve në fillim
  të shekullit të kaluar, filloi që të gjejë
  zbatimin edhe tek kompjuterët në fillim të viteve
  të dyzeta.
• Në v.1945, Xhon Fon Njuman, i lindur në Hungari,
  e i cili vepronte dhe punonte në SHBA, zhvilloi
  konceptin e programit të ruajtur, në bazë të të
  cilit urdhrat që duhej ti parashtrohen
  kompjuterit ruheshin brenda në formë numerike.

38
Fazat e zhvillimit të kompjuterëve (vazhd.)

• Ky ishte një hap shumë i rëndësishëm, i cili
  kishte shumë ndikim nga zbulimi i Bebixhit, para
  100 vjetësh dhe në këtë bazë u ndërtua
• EDVAC (Electronic Discrete Variable Autoinatic
  Computer) në Pensilvani dhe
• EDSAC (Electronic Delay Storage Automatic
  Calculator) në Kembrixh.

39
Fazat e zhvillimit të kompjuterëve (vazhd.)

• Kompjuteri i parë plotësisht elektronik ishte
  ENIAC, të cilin e projektuan Xhon Maushli dhe
  Presper Ekert.

Ky kompjuter u krye më 1946 dhe çmimi i tij ishte
afër 10 milion dollarë. Kishte 18000 llamba
elektronike dhe ishte i rëndë 30 tonelata.
40
Fazat e zhvillimit të kompjuterëve (vazhd.)

• Në v. 1948, Xhon Barden, Valter Braten dhe
  Vilijem Shokelli në laboratorët e Bellit në SHBA
  realizuan transistorin, i cili për shkak të
  dimensioneve të tija të vogla si dhe fuqisë së
  vogël të nevojshme të furnizimit, menjëherë gjeti
  aplikimin në të gjitha pajisjet elektronike.

41
Fazat e zhvillimit të kompjuterëve (vazhd.)

• 1964, Gordon Mur, shkencëtari kryesor i firmës
  Ferçajlld, prognozoi se çdo vjet do të dyfishohet
  dendësia e komponenteve.
• 1971, INTEL në SHBA, realizoi mikroprocesorin e
  parë i cili njëherit ishte edhe njësi qendrore e
  kompjuterit (CPU-Central Proccesor Unit) ku
  funksionet logjike dhe aritmetike zhvilloheshin
  në të njëjtin çip, me dimensione më të vogla se
  gjysmë centimetri anash.
• 1975 kompania e njëjtë realizoi kompjuterin
  komplet në një pllakë të vetme (kartele
  elektronike).
• 1976 realizuan prodhimin e një kompjuteri tetë
  bitësh i cili përbënte rreth 20.000 transistorë
  në një çip të silicit.

42
Gjeneratat e Kompjuterëve
Gjenerata Periudha Zbulimi
Gjenerata e parë 1946 - 1958 Gypat elektronikë
Gjenerata e dytë 1959 - 1963 Tranzistorët
Gjenerata e tretë 1964 - 1970 Qarqe të integruara
Gjenerata e katërt 1971 - 1989 VLSI