Saglik Sosyolojisi

1
Saglik Sosyolojisi

• Ögr. Gör. Serap GÖKCE
• KAYNAK
• Prof. Dr. Süheyla ÜNAL
• Prof. Dr. Ahmet SALTIK

2
HOSGELDINIZ
11.09.2012
2
3

• Degerli Ögrencilerimiz
• Yeni ders döneminde hepinize basarilar dilerim..

11.09.2012
3
4
11.09.2012
4
5
Dersin içerigi

• Sosyoloji bilim alanini tanima
• Toplumsal Etmenlerin Sagliga Etkileri
• Saglik ve Kültür Etkilesimi
• Kisi ve toplumun sagligini gelistirmede
• Sosyolojiden yararlanma.
• saglik sosyolojisi tanimi, temel konulari
• hastalik açiklama modelleri
• psikiyatrik hastaliklarda sosyokültürel etkenler
  

6
Amaç

• Dersin sonunda ögrenci bireyin saglik davranisini
  etkileyen sosyal etkenlerin önemi konusunda bir
  kavrayisa sahip olacaktir

7
Ögrenim Hedefleri

• Dersin sonunda ögrenci
• Saglik davranisini ve hastalik sürecini etkileyen
  sosyal faktörleri sayacak
• Hastaligin kültürel boyutlarini tanimlayacak

8

• Insan ve Çevresi
• Insan 2 çevreye dogmaktadir
• Dogal çevreye,
• Toplumsal çevreye..
• Grönlandda dogan bir bebek Eskimo, Türkiyede
  dogan bir Türk... olmaktadir. Içine dogulan
  toplumsal çevre bireyi o toplumun bir üyesi
  olarak biçimlemekte ve toplumsallastirmaktadir
• Sosyallesme!..

11.09.2012
8
9
Sosyolojiye giris..
Emile Durkheima göre , Bir alanin bilim dali
olup olmadiginin anlasilmasi için 1- O
bilimin incelenecek bir bilgisi, konusu
olmali. 2- Bu konularin, bilgi alaninin
nasil incelenecegine iliskin yöntemi
olmalidir.

11.09.2012
9
10
Sosyolojiye giris..
Bu ölçütlere göre Sosyoloji, bir bilim olarak
kabul edilmektedir. Sosyoloji bir sosyal olay
veya olguyu inceler. Bir seyin sosyal olay olarak
kabul edilebilmesi ve bir davranisin sosyal olay
olmasi için a- Bireyler arasi karsilikli
iletisimin olmasi b- Bir arada var olma duygusu..
gerekir.
11.09.2012
10
11
Sosyoloji Nedir ??

Sosyoloji Toplum Bilimi veya sosyal olaylarin
bilimi ya da sosyal örgütlenme ve sosyal
degisimler bilimi olarak da bilinmektedir. Aslind
a Sosyoloji, sosyal yasamimizda varolan sosyal
gerçekleri (sosyal olay ve olgular), insanlarin
kurdugu gruplari, gruplarin davranislarini ve
sosyal kurumlari oldugu gibi inceleyen pozitif
bir sosyal bilim dalidir. Bir baska anlatimla
Sosyoloji, birtakim varsayimlardan çok var olan
gerçekleri ortaya koymaya çalisan, sosyal gerçege
egilen bir bilimdir.
11.09.2012
11
12
SOSYOLOJI özetle

• Insan davranisinin toplumsal nedenlerini ve
  sonuçlarini inceler..

11.09.2012
12
13
Sosyolojinin dogusu..

Sosyolojiyi Bati Avrupada ortaya çikaran temel
neden, 18. ve 19. yüzyillarda Avrupada yasanan
hizli sosyal degisim sürecinin yarattigi
toplumsal sorunlara çözümler üretme çabasidir.
(Dr. M. Devrim TOPSES, 21. yüzyilda ulusal ve
aydinlanmaci sosyoloji. Bilim ve Ütopya, Haziran
2008) Fakat, modern sosyolojinin kurucusu olarak
Emile Durkheim (1858-1917) bilinir.
15.02.07
13
14
TIBBI SOSYOLOJI

• 1. Sosyal Epidemiyolojiye özgülenmis
  (hasredilmis) profesyonel çabadir.
• 2. Hastalikla baglantili olarak kültürel
  etmenleri ve Sosyal iliskileri inceler.
• 3. Tibbi örgütlenmelerde ve sagaltimda(tedavi-ter
  api) sosyal ilkeleri inceler.
• Charles Mclntire, 1894

Lübnana Israil saldirisi, 2007
11.09.2012
14
15
TIBBI SOSYOLOJI

• Sosyal Tip çalismasinda SOSYAL EPIDEMIYOLOJIyi
  kullanir..
• Kültürel etmenler ve sosyal iliskileri çalisir..
• Saglik ve hastalik hakkinda aile, toplum ve
  hükümeti çalisir.
• Tibbi örgütlenme ve sagaltimda(tedavi-terapi)
  sosyal iliskileri inceler.
• Sosyal sorunlari çalisir.
• Sosyal güvenligi çalisir..

11.09.2012
15
16
Sosyal epidemiyoloji

• Saglik durumunun sosyal dagilimini ve sosyal
  belirteçlerini inceleyen bilim dali olarak
  tanimlanir.
• Sosyal Epidemiyolojinin amaci, ruhsal ve
  bedensel saglik sorunlarinin sosyal çevre
  sunukluklarini (maruziyetlerini) tanimlamaktir.
• Sosyal Epidemiyolojinin temel ilgisi toplum
  ve sosyal örgütlenmenin kisi ve kümelerin
  sagligi ve yasam düzeyini nasil etkiledigini
  incelemektir.

11.09.2012
16
17
Astma ve sosyal esitsizlik Sosyal
çevre-hastalik iliskisi klasigi..

• Siyahlarda astma prevalansi Beyazlarin 2 kati,
  ölümleri ise 3 katidir.
• Astma prevalansi Hispanik çocuklarda öbürlerinden
  3 kat fazladir..
• MEDICAID(kimsesizlere verilen sigorta)
  korumasindaki çocuklarda Astma nedeniyle
  hastaneye yatirilma, Beyazlara kiyasla Siyahlarda
  93, Hispaniklerde 34 daha fazladir.

18
SOSYAL TIP...

• Sosyal Epidemiyoloji(Epidemiyoloji sagligi
  ilgilendiren tüm olaylarin sikligini, dagilimini,
  nedenlerini ve çözüm yollarini inceleyen bilim
  dalidir. bilgisini kullanarak toplumun tibbi
  bakim gereksinimini çalisir..

11.09.2012
18
19
Genis anlamiyla Sosyoloji

Insanlarin birbirleriyle kurduklari sosyal
iliskileri, sosyal kümeler, kurumlar ve örgütler
arasindaki baglari, toplu eylem, toplu direnis
gibi topluluk ve birey davranislarini, degisik
düzeylerde bütün sosyal etkilesim biçimlerini,
sosyal yapi özelliklerini ve bu yapida ortaya
çikabilecek degisme egilimlerini belirli bir
yöntemle inceleyen, sosyal gerçekleri ve
süreçleri sistematik ve bilimsel olarak mercek
altina alan bir bilim dalidir.
11.09.2012
19
20
Mikro ve Makro Sosyoloji

Sosyoloji, hem insan davranisinin yüz yüze
etkilesim baglamlarini (Mikro-Sosyoloji), hem de
çok sayidaki ve büyük ölçekli gruplarin,
örgütlerin veya sosyal sistemlerin
(Makro-Sosyoloji) özelliklerini inceler.
11.09.2012
20
21
Sosyolojiye yakin bilim dallari..
Ahlâk Sosyolojisi. Askeri Sosyoloji. Beden
Sosyolojisi. Bilgi Sosyolojisi. Bilim
Sosyolojisi. Çalisma Sosyolojisi. Din
Sosyolojisi. Egitim Sosyolojisi. Folk
Sosyolojisi. Gender Sosyolojisi. Hukuk
Sosyolojisi. Iktisat Sosyolojisi. Kent (Sehir)
Sosyolojisi. Köy (Kirsal) Sosyolojisi. Kurumlar
Sosyolojisi. Küçük Gruplar Sosyol.. Kültür
Sosyolojisi. Medikal Sosyoloji. Natüralist
Sosyoloji. Saglik Sosyolojisi. Sanat
Sosyolojisi. Sanayi Sosyolojisi. Siyaset
Sosyolojisi. Sosyal Psikoloji. Sosyolojik
Teori. Tarih Sosyolojisi. Uygulamali Sosyoloji
Vergi Sosyolojisi Insan Ekolojisi ve Demografi.

11.09.2012
21
22
Saglik Sosyolojisinin Amaci

• Saglik ve hastalik kavramini sosyoloji baglaminda
  ele almak ve genisletmek
• Sosyoloji disiplininin temel kuram ve
  kavramlariyla iliskili olan sorunlara sosyolojik
  olarak yaklasmak
• Willis, E. (1991)The sociology of health and
  illness in Australia the 1980s and beyond.
  Annual Review of Health Social Science. 146-53

23
Saglik sosyolojisi

• Sosyal ve biyolojik olgular arasinda güçlü bir
  iliski bulunmaktadir
• Kültür ve toplumsallasma bireyin biyolojik
  yapisindan kaynaklanan davranislarindan
  olusmaktadir
• Davranis, bireyin nörofizyolojik dürtü ve
  güdülerini egitim ve toplumsallasma süreçleriyle
  sosyal olarak izin verilen ya da önerilen
  tarzlarda gidermesi olarak tanimlanabilir

24
Saglik sosyolojisi konulari

• Kuramlar
• Sosyal etkenler ve hastalik
• Sosyal sinif
• Cinsiyet
• Yas
• Irk ve etnik
• Hastalik yasantisi ve hastaliga yüklenen anlam
• Tedavinin sosyal özelliklerle iliskisi

25
Saglik sosyolojisi konulari

• Sagligin sosyal belirleyicileri, esitsizlik
  yaratan etkenler (cinsiyet.)
• Hastalik hakkinda halk inanislari, tedavi
  yöntemleri
• Hastalik davranisi, hastalik rolü
• Saglik sistemleri, saglik bakimi
• Biyoetik

26
Hastalik

• kisinin zihninde, bedeninde, ruhunda ya da dünya
  ile baglantisinda istenmeyen bir durum
• 
  

Hahn

• Hahn, R. 1995. Three Theories of Sickness and
  Healing, pp. 57-75.
• In Hahn, R. A. 1995. Sickness and Healing. An
  Anthropological Perspective.
• Yale University Press.

27
MOLA
28
Hastaligin sosyal yapilanmasi

• Saglik ve hastalik sadece bilimsel tip tarafindan
  arastirilmayi, aydinlatilmayi bekleyen bir nesnel
  gerçeklik degildir
• Gerçekligin kurgulanmasinda sosyal olgularin
  önemli bir rolü bulunmaktadir
• Hastaligin gösterimleri sosyal, kültürel ve
  tarihsel degiskenlik gösterir

29
Hastaligin sosyal yapilanmasi

• Insanlar çevrelerinde ve kendilerinde olup
  bitenleri anlamak için bilissel bir düzenleme
  yaparlar ve içinde yasadiklari kültürün bilissel
  kaliplari dogrultusunda bir gerçeklik duygusu
  gelistirirler
• Bireyin davranislari bu gerçeklik duygusu
  çerçevesinde sekillenir

30
Hastaligin sosyal yapilanmasi

• Içinde yasanilan kültür hastalik belirtilerini,
  nedenlerini ve tedavisini kavramsallastirmada
  önemli bir alt yapi saglar

31
Sosyal kontrol araci olarak tip

• Tip sosyal iliskilerin, toplumsal yapinin içine
  islemis bir sosyal kontrol sistemidir
• Özellikle ruh hastaliklarinin tedavisinde
  kullanilan yöntemler, hastaneye yatis, bakim
  sistemleri anormal davranisin sosyal açidan
  kontrol altina alinmasi amacina yönelmistir

32
Strese tepki-hastalik

• Strese gösterilen tepki
• Algi/ Hastalik inanci
• Incinirlik
• Basa çikma becerileri
• Baskalarinin tepkileri

33
Hastalik algisi/Inançlar

• Hasta kimligi
• Neden
• Sonuçlar
• Süreç
• Iyilesme/kontrol edilebilirlik
• Tibbi bilgiler, kisisel deneyimler,
  toplumsal normlardan etkilenir

34
Kisisel incinirlik

• Kisilik özellikleri (kaygili olus)
• Aile içinde daha önceki hastalik yasantilari
• Hasta oldugu dönemde bireyin ruhsal durumu
• Daha önceki travmalar, olumsuz çocukluk
  yasantilari

35
Kuramlar

• Sosyal nedensellik
• Sosyal tepki
• Elestirel kuram
• Sosyal yapisalcilik
• Sosyal gerçeklik

36
Sosyal nedensellik

• Sosyal dezavantajlarin saglik üzerine etkisi
• Weber
• Toplum sinif, statü ve politik güçler açisindan
  tabakalara ayrilir
• Tabakalasma zenginligin esit olmayan dagilimina
  neden olur
• Marx
• Siniflar kapitalist sistem tarafindan olusturulur
• Siniflar sahip olduklari üretim araçlari ve
  kendileri için çalisan isçilere dayanir

37
Sosyal tepki-etiketleme kurami

• Insanlar hastaliga ya da davranissal sapmaya
  tepki gösterir
• abartma
• yadsima
• Toplum hastaligi tanimlariyla üretir
• Davranissal sapmanin sosyal açidan tanimlanmasi
  ve tepki gösterilmesi hasta kisinin davranisini
  sekillendirir
• Hasta rolünün sürdürülmesini etkiler

38
Elestirel kuram

• Sosyoekonomik yapilarla bireylerin içsel
  yasamlari arasindaki iliskiyi açiklamaya çalisir

39
Sosyal yapisalcilik

• Temel varsayimi gerçek insan etkinliginin bir
  ürünüdür
• Bireyler sosyal iliskileri araciligi ile var
  olurlar ve dönüsürler
• Saglik ve hastalik toplum tarafindan tanimlanir
  ve yapilandirilir

40
Sosyal gerçeklik

• Sosyal gerçeklik norm ve rollerle davranisimizi
  yapilandirir
• Sosyal gerçekler olaylari anlamamiz için bir
  çerçeve çizer
• Tutum ve degerlerimiz kirilgan yapidadir,
  referans aldigimiz gruplardan oldukça etkilenir
• Kültürün hemfikir oldugu konularda alternatif
  gelistirmek güçlesir

41
Hastalik-Kültür iliskisi
42
Saglik davranisinin sosyal belirleyicileri
Baglamsal
Bireysel
Sosyodemografik özellikler- yas, cinsiyet, irk,
etnik, egitim, gelir, medeni durum
Fizik çevre
Sosyal çevre
Saglik davranisi
Saglik bakimi
Psikososyal sosyal destek, uyum, basa çikma
Organizasyonel Kurumsal
Ekonomik kaynaklar
Psikolojik- Inanç ve tutumlar
Toplumsal kaynaklar
Emmons, K. Health behavior in a social context,
in Social Epidemiology, 2000, ch. 11.
Politikalar
43
Hastalik-Kültür

• Kültür ve bilissel süreçler bireyin aciyi ifade
  etme tarzini, hastalik belirtilerini ve
  tedavisini sekillendirir
• Toplum bireylerine hastalik ve iyilesme
  yasantilari ile ilgili kavramlari da sunar
• Farkli hastaliklar ve isimlerini, özgül
  belirtilerini ve sürecini, anlamini, önemini,
  uygun tepkileri, basa çikma yollarini da ögretir

44
Kültür- Tedavi
45
Hastalik inanç sistemleri

• Hastaligi ve sagligi tanimlar, siniflandirir
• Hastalik açiklama modeli sunar
• Hastaligin nedeni, dogasi ve tedavisi hakkinda
  bir kuram olusturulmasini saglar
• Sifacilarin uygulamalari konusunda bakis açisi
  saglar

46
Hastalik açiklama modeli
Algilanan yatkinlik
Algilanan siddet
Demografik degiskenler
Eylem
Saglik motivasyonu
Psikolojik özellikler
Algilanan yararlar

Eylem için ipucu
Algilanan engeller
Sheeran Abraham, 1995
47
Çare arama yollari
Çare arama yollari
Psikososyal mekanizmalar
Sosyal ag
Sosyal yapiya iliskin durumlar

• Kültür
• Sosyo-ekonomik etkenler

• Sosyal destek
• Sosyal etki
• Kaynaklar

• Agin yapisi
• Temas sikligi

Berkman LF and Glass T, Social integration,
social networks, social support, and health, in
Social Epidemiology, ch 7, p. 143.
48
Belirti-çare arama
Doktora basvurma
Belirti- Müdahale yok
Belirti Kendini tedavi etme, alternatif
tedaviler
Belirti yok
Belirti buzdagi
49
Çare arama yollari
Kabul edilebilirlik
Erisebilirlik
Elde edilebilirlik
Belirtilerin algilanmasi
Önerilebilirlik
Popüler
Degerlendirme
Karar verme
Biyotip
Yorumu
Folk
Sosyal iliskiler
Önceki yasantilar
Muela Hausmann
50
Kültürel tedavi yöntemleri

• Kendini iyilestirme çabalari basarisiz kalirsa,
  içinde yasadigi kültürün çare arama davranisina
  basvurulur
• Geleneksel, folklorik iyilestirme yöntemleri
• Dinsel, spiritüel iyilestirme yöntemleri
• Bilimsel tip

51
Kültürel tedavi yöntemleri

• Bitkisel tedaviler
• Kupa çekme, sülük
• Spirituel güçleri olduguna inanilan kisilere
  basvurma
• Kirikçi-sinikçilar
• Terapötik dokunma (Sivazlama, Reiki)
• Biyoenerji
• Akupunktur

52
Kültür-Tedavi

• Her kültürün tercih ettigi tedavi yöntemleri,
  iyilestiricileri, hastalik belirtileri, hasta
  rolü vardir

53
Saglik Sosyolojisinin önemli çalisma alanlari

• Saglik ve hastaligin sosyal yönleri,
• Saglik personeli ve saglik hizmetlerinden
  yararlananlarin sosyal davranislari,
• Saglik kurumlarinin sosyal islevleri,
• Saglik hizmetlerinin dagitimi ve bu sistemin öbür
  sistemlerle iliskileri.

11.09.2012
53
54
Saglik bakimi (Health care), su ögelere dayanir

• Yas Gereksinim yasla artar
• Cinsiyet Kadinlarda gt erkeklerden
• Sosyal siniflar Alt katmanlarda gt Üst
  katmanlardan
• Evlilik durumu Evlilerde lt bekâr / bosanmis
• Hane halki büyüklügü Kalabalik ailelerde gt
  Çekirdek aileden..

11.09.2012
54
55
Bir örnek Sosyoloji ve Açlik-1

• Çagdas Sosyolojinin önde gelen adlarindan P.
  Sorokin açligin -beslenme içgüdüsünün
  giderilememesinin- toplum üzerindeki etkilerini
  incelemistir
• 1- Açlik, besin saglama yöntemlerinin düzelmesine
  ve gelismesine katki saglar. Beslenme içgüdüsünün
  doyurulamadigi örn. kitlik olan yerlerden bolluk
  olan bölgelere göç baslar.
• 2- Aç toplumlar tok toplumlara saldirir.
• 3- Mala ve insana saldiri artar.

11.09.2012
55
56
Bir örnek Sosyoloji ve Açlik-2

• 4- Yoksul kesimlerin varliklilara kini artar.
• 5- Hükümetin ekonomiye karismasi, denetimi artar.
• 6- Ölümler artmaya dogumlar azalmaya baslar.
• Iste bir toplumda insanlarin yeterli
  beslenmemeleri yani açlik içgüdüsü gibi
  psikolojik bir olayin toplumun öbür ögelerine
  etkileri bakimindan ek olarak alinirsa
  Sosyolojinin konusu olurlar. Bu da bize
  Psikoloji ile Sosyoloji arasinda yakin bir
  iliskinin varligini gösterir.

11.09.2012
56
57

• Insan ve Sosyal Çevresi
• Bir Hintli bebek, Hint toplumunun Purdah
  gelenegi geregi, inekleri kutsal saymakta ve
  onlarin tüm ürünlerini yemeyi reddetmektedir.
• Bir Katolik, kan ve doku aktarimini
  (transplantasyonunu) dislamakta, bu yüzden ölümü
  bile göze almaktadir. Bu örnekleri çogaltmak
  olanaklidir.
• Verilen örneklerde toplumsal etmenlerin insan
  yasami ve sagligiyla dolayli degil fakat
  dogrudan iliskili oldugu çok açiktir.

11.09.2012
57
58
TOPLUMSAL ÇEVRENIN KATKISI-1

• Eldeki bilimsel arastirma verileri insanin
  toplumsal insan olmasi sürecinde toplumsal
  çevrenin katkisinin 60lara vardigini ortaya
  koymaktadir. Demek oluyor ki, genetik kalit yapi
  ya da biyolojik yapi, sosyal insanin olusumunda
  ancak 40 dolayinda pay sahibidir!

11.09.2012
58
59
TOPLUMSAL ÇEVRENIN KATKISI-2

• Hemen belirtmek gerekir ki 30 yil önce bu
  oranlar tersine idi. Toplumsal yasam
  çesitlendigi, varsillastigi ve degisik kültürler
  arasindaki iliskiler ve etkilesim (social
  network) hizlandikça, insanin insanlasmasi
  sürecine giderek daha çok katki vermesi dogaldir.

11.09.2012
59
60
Dr. R. Wirchowun önerileri-1

• Sagligin korunmasi toplumun ödevidir.
• Hükümetler halkin sagligiyla ilgilenmek
  zorundadir.
• Saglik, sorunlari yalniz hekimlik önlemleriyle
  çözülemez.

11.09.2012
60
61
Dr. R. Wirchowun önerileri-2

• SOSYAL (toplumsal) önlemler almak
  kaçinilmazdir.
• Saglik ve sosyo-ekonomik kosullar arasinda önemli
  neden-sonuç iliskileri vardir ve bunlar
  arastirilmalidir.

11.09.2012
61
62

• Insanin tanimi
• Insan, biyo-psiko-sosyal bir canli olarak
  tanimlanmaktadir. Bir baska anlatimla
  insanlarin özellikleri ya da temel nitelikleri 3
  temel kümede toplanabilir
• Biyolojik özellik ya da nitelikler
• Psikolojik / ruhsal özellik ya da nitelikler
• Toplumsal / sosyal özellik ya da nitelikler

11.09.2012
62
63

• Dünya Saglik Örgütünün Saglik-Toplum
  Iliskisine Yaklasimi
• Bilimsel olarak geçerli yukaridaki degerlendirme
  geregidir ki Birlesmis Milletlere bagli olarak
  1947de kurulan Dünya Saglik Örgütü (DSÖ), 60 yil
  önce, günümüzde de dogru olan saglik tanimini
  söyle yapmistir

11.09.2012
63
64

• SAGLIK yalnizca bedensel hastalik ya da
  sakatliklarin bulunmamasi demek olmayip ayni
  zamanda ruhsal ve toplumsal (sosyal) yönlerden de
  tam bir iyilik durumudur.(DSÖ Anayasasi, 1947)

11.09.2012
64
65

• SAGLIGA BÜTÜNCÜL BAKIS..
• Bir saglik çalisani olarak bu tanimi tam
  anlamiyla kavramali ve meslek yasaminizi bu
  temelde yükseltmelisiniz. Bu yaklasim sagliga
  bütüncül (holistik,tümelci) bir bakis açisini
  vurgulamaktadir. Ülkemiz ve dünya insanlarinin
  sagliklarini korumak ve gelistirmek (health
  prevention and promotion) için, kisi ve toplum
  sagligini, vazgeçilmez 3 temel ögesi ile bir
  bütün olarak algilamali ve meslek yasaminizda en
  yüksek özenle uygulamalisiniz.

11.09.2012
65
66
DERS ARASI
67

• DSÖ, kurulus Anayasasinda
• su kurallarin altini çizmektedir-1
• Erisilebilecek en yüksek düzeyde saglikli olmak
  irk, din, dil, politik inanç, ekonomik ve sosyal
  kosullar gözetmeksizin her insanin TEMEL
  HAKlarindan biridir.

11.09.2012
67
68

• DSÖ, kurulus Anayasasinda
• su kurallarin altini çizmektedir-2
• Hükümetler, kendi halklarinin sagligindan
  sorumludurlar.
• Bunu, ancak saglik ve toplumsal önlemler almak
  kosuluyla gerçeklestirebilirler.

11.09.2012
68
69

• DSÖ, kurulus Anayasasinda
• su kurallarin altini çizmektedir-3
• Halk sagliginin gelistirilmesinde kamunun
  (halkin) bu konuda aydinlatilmasi ve aktif
  isbirligi büyük önem tasir.
• Tüm uluslarin sagligi, baris ve güvenlige
  ulasmak için temel öge olup bireyler ve
  devletler arasinda tam bir isbirligine baglidir.

11.09.2012
69
70
Dr. A. Grotjhan 1915te, saglikta öncelikler
sorunu hakkinda neler yaziyor (1)

• Bir toplum için EN ÖNEMLI HASTALIK
• (saglik olayi, saglik sorunu)
• En çok görülen
• En çok öldüren
• En çok sakat birakan hastaliktir.

70
11.09.2012
71
Dr. A. Grotjhan 1915te, saglikta öncelikler
sorunu hakkinda neler yaziyor (2)

• Bir kimsenin hastaligi yalnizca kendisini
  ilgilendirmez. Basta ailesi olmak üzere,
  yakinlarini ve giderek tüm toplumu
  ilgilendirir ilgilendirmelidir de...
• Saglik sorunlarinin dogrudan maliyetlerinin
  yani sira bir de dolayli maliyeti vardir.
  Toplum öder..

71
11.09.2012
72
Dr. A. Grotjhan 1915te, saglikta öncelikler
sorunu hakkinda neler yaziyor (3)

• Hastaliklarin (saglik sorunlari ya da
  olaylarinin) tek nedeni biyolojik / fiziksel /
  kimyasal ögeler degildir. Altta yatan sosyal,
  ekonomik, kültürel etmenler vardir ve bunlar
  arastirilmalidir.

72
Dr.A. Saltik, AÜTF
11.09.2012
73
Dr. A. Grotjhan 92 yil önce, saglikta öncelikler
sorunu hakkinda neler yaziyor (4)

• Bu etmenler, çogu zaman, biyolojik / fiziksel /
  kimyasal etmenlerin hastalik yapmalarini
  kosullarlar. Yani bilinen bu etmenlerin hastalik
  yapici etkilerinin ortaya çikmasi için asil
  ortam ve zemini olustururlar.

73
Dr.A. Saltik, AÜTF
11.09.2012
74

• Saglik ve Kültür Etkilesimi
• Kültür Antropolojisi, Tibbi Antropoloji
  tarafindan incelenmektedir.
• Çok iyi bilinmektedir ki, Insan sagligi, bir
  dizi iç ve dis öge ya da etmenin türevidir,
  bagimli degiskenidir.

11.09.2012
74
75

• Saglik bir kültür ürünüdür...
• Sözgelimi tetanus basili, dünyanin her yerinde
  evrensel olarak varolan bir bakteridir. Ne var
  ki, dünya toplumlarinda degisen düzeylerde
  hastalik etkenidir ve bu durum irklarin bu
  hastalik etkenine karsi biyolojik dirençlerinin
  farkliligina bagli degildir. Bebeklerinin altina
  toprak (iyi kavrulmamis) baglayan toplumlarda
  yenidogan tetanusu çok sik iken bunu yapmayan
  toplumlarda çok daha azdir!

11.09.2012
Dr.A. Saltik, AÜTF
75
76

• Bilinen hastalik etmeninin uyarilmasi..
• Görüldügü gibi burada biyolojik bir etmeni
  aslinda hastalik etkeni yapan, sosyal bir olay
  olarak toplumlarin gelenek-görenek ya da
  töreleri, kültürleridir. Bu olgu, A. Grotjhanin
  ilkelerinden üçüncüsünde ileri sürdügü
  saptamalara çok uygundur ve bu tür örnekler
  rahatlikla çogaltilabilir. Dr. A. Grotjhanin
  yapitinin adi da dikkat çekicidir
• SOSYAL PATOLOJI.. Toplumsal patolojiler ile
  tibbi-teknik patolojiler, ustaca birbirine
  baglanmistir.

11.09.2012
Dr.A. Saltik, AÜTF
76
77

• YOKSULLUK-HASTALIK KISIR DÖNGÜSÜ
• Toplumsal kaynaklari yetersiz ya da yeter
  sayilabilecek kaynak varligina karsin
  bölüsümleri hakça, adil olmayan ülkelerde (örn.
  Türkiyemizde!) saglik düzeyi de gerilemektedir.
  Bu süreçten, yoksul kesimler daha fazla ve
  olumsuz etkilenmektedir

11.09.2012
77
78

• YOKSULLUK-HASTALIK KISIR DÖNGÜSÜ
• Ingiliz Saglik Bakanlarindan Dr. Edwin
  Chadvickin vurguladigi üzere
• .. Yoksulluk hastalik üretmekte bu hastalik
  kisiyi daha da yoksul kilmakta ve bu durum
  cehennemi bir kisir döngü biçiminde sürüp
  gitmektedir.

11.09.2012
78
79
ÇIZELGE I Saglik ve Toplum Arasindaki
Etkilesim.
Dis sistem
Iç sistem
11.09.2012
79
80
Saglik ve Toplumsal etmenler ..

• Hatta, saglik ve toplumsal etmenler arasindaki
  iliski ve etkilesim öylesine ileri bir
  derecededir ki Sagligin toplumsal / ekonomik /
  kültürel belirteçleri (determinantlari)
  kavrami,
• ilgili bilimsel yazinda (literatürde) son
  derece yaygin olarak kullanilmaktadir.

11.09.2012
80
81

• SAGLIGIN BELIRTEÇLERI
• Bilindigi gibi belirteç (determinant) kavrami
  kosullarin varliginda ilgili sonucun kaçinilmaz
  biçimde olusmasi, gözlenmesi anlamindadir.
  Dünyanin pek çok ülkesinde yapilan
  arastirmalarla toplumsal katmanlar arasinda
  hastaliklara yakalanma, ortalama yasam süresi,
  kazalanma ve yaralanma siklik ve agirligi ile
  yasam niteligi arasinda ciddi iliskiler
  saptanmistir.

11.09.2012
Dr.A. Saltik, AÜTF
81
82

• Bir örnek olay
• 1992de bir Italyan gemisi, Pasifikte WC
  atiklarini bosaltir. Rastlantiyla, yaklasik
  olarak 37C isili sicak su akintisina katilan bu
  atiklarda, gemideki kolerali 1 hastanin
  diskisiyla atilan kolera etmeni vibriyolar hizla
  çogalirlar.. Dalgalarla bir G. Amerika ülkesi
  olan Peru kiyilarina vuran bu sularda oldukça
  çok üreme olmustur. Baliklar etkilenirler.
  Perulu balikçilarin yakaladiklari baliklarla
  kolera Peruda yayilir ve salgin (epidemi)
  yapar. Bu salgin yaklasik 5 yil, DSÖnün de
  çabalarina karsin, büyük güçlüklerle ancak
  denetim altina alinabilir...

11.09.2012
82
83

• Bu örnek olay bize insanlarin,
• toplu yasamdan kaynaklanan
• ve kendi bireysel çabalariyla
• kaçinamayacaklari pek çok
• saglik sorunu yasayabileceklerini
• çok çarpici olarak ögretmektedir.
• Ülkemizde, Gebze / Dilovasinda yasanan
• aci örnek verilebilir

11.09.2012
83
84

• Gebze-Dilovasinda aci örnek
• Gebze / Dilovasi Belediyesinin, abdest
  bozuyor.. gerekçesi (??!) ile beldenin sularini
  klorlamamasi sonucunda da bir kolera salgini
  yasanmisti! Belde, 30 metreye yaklasan
  yükseklikteki ayaklarin tasidigi bir viyadük
  altinda idi.. Otoyolda çok sayida lüks araç,
  büyük hizlarla seyrediyorlardi..
• Halbuki, yasamda en gerçek yol gösterici akil ve
  bilim olmaliydi, Yüce Atatürkün vurguladigi
  üzere..

11.09.2012
84
85

• Bu tür örnekleri çogaltabiliriz..
• Son yillarda ülkemizin sokuldugu ekonomik kriz
  yüzünden yasanan ve basina yansiyabilen çok
  sayidaki ürkünç olay (özekiyim, öldürme, kapkaç,
  protestolar, saldirganlik..), saglik olaylari ile
  toplumsal ögelerin etkilesimi bakimindan son
  derece aci ve ögretici derslerle doludur.
  Gerçekten, Dr. R. Wirchowun da vurguladigi
  üzere

11.09.2012
85
86
Soru

• Hangisi saglik davranisini etkileyen
  sosyokültürel etkenlerden degildir?
• a) Hastalik açiklama modeli
• b) Sosyokültürel düzey
• c) Yasanilan ortam
• d) Genetik özellikler
• e) Cinsiyet