Newid Hinsawdd

1
Newid Hinsawdd

• Hefin Jones

2
Ffactorau allfydol
Allbwn solar
Geometreg haul-daear
Llwch rhyngserol
Cemeg yr atmosffêr
Allyriant llosg-fynyddoedd
Hinsawdd y Blaned
Adlewyrchedd yr atmosffêr
Creu mynyddoedd
Symudiadau cyfandirol
Adlewyrchedd y blaned
Cyfradd cyfnewid gwres atmosffêr / cefnfor
Ffactorau cefnforol, atmosffêr a thir
3
(allan o Adroddiad PRhNH 2001)
4
Nwyon Ty Gwydr

• CO2 prif gyfrannwr
• Nwyon eraill nwyr gors (methan) CH4, H20,
  CFCau
• CH4 20 gwaith mwy grymus na CO2

Hawlfraint Colin Tudge
5
Dau gyhoeddiad diweddar
Panel Rhynglywodraethol Newid Hinsawdd 2007
Arolwg Syr Nicholas Stern 2006 / 2007
6
Adroddiad PRhNH 2007

• Yn debyg codiad rhwng 1.8a 4C erbyn 2100
• Yn bosibl codiad rhwng 1.1a 6.4C erbyn 2100
• Bydd lefel y môr yn codi 28 43 cm erbyn 2100
• Gorchudd iâ haf yr Arctig yn diflannu erbyn
  2080au
• Cynnydd mewn cyfnodau gwresogydd mawr
• Cynnydd mewn amlder stormydd trofannol.

7
Arolwg Stern 2006 amgylcheddol

• Rhewlifau yn dadmer cynnydd mewn llifogydd
• Gostyngiad cynnyrch cnydau, yn arbennig yn yr
  Affrig
• Codiad yn lefel y môr dadleolir dros 200 miliwn
• 40 o rywogaethau yn wynebu difodiant
• Cynnydd yn amlder tywydd eithafol

8
Arolwg Stern 2006 economaidd

• Gostyngiad cynnyrch mewnwladol crynswth (GDP) 1
• 2 3C gostyngiad cynnyrch economaidd
  byd-eang 3
• 5C colli 10 cynnyrch byd-eang.
• Senario waethaf gostyngiad treuliant byd-eang -
  20
• I sefydlogi rhaid
• gwastatau allyriannau yn ystod yr 20 mlynedd
  nesaf
• sicrhau gostyngiad 1 - 3 ar ôl hynny
• cost 1 o gynnyrch mewnwladol crynswth.

9
Newid Hinsawddeffeithiau ar fyd natur a
chymunedau

• Effeithiau ar blanhigion ac anifeiliaid
• Dosbarthiad rhywogaethau a chynefinoedd
• Effeithiau ar amaeth
• Codiad yn lefel y môr
• Patrymau afiechyd
• Ffoaduriaid amgylcheddol

10
Newid Hinsawdd

• Effeithiau ar blanhigion ac anifeiliaid
• Dosbarthiad rhywogaethau a chynefinoedd
• Effeithiau ar amaeth
• Codiad yn lefel y môr
• Patrymau afiechyd
• Ffoaduriaid amgylcheddol

11
Planhigion C3 a C4
India-corn
Siwgwr câns
Sorgwm
Gwenith
12
Planhigion C3 a C4
Dant-y-llew
Llewyg-y-chwannen
Taglys
13
Ymateb dwy rywogaeth o Prunella i grynoadau
gwahanol o CO2 yn ystod y tymor tyfu
Prunella vulgaris (Y Feddyges Las)
Prunella grandiflora
Pwysau sych
Pwysau sych
Melyn 330 rhmm Coch 660 rhmm
Leadley a Bazzaz 1989
14
Effeithiau anuniongyrchol cynnydd mewn CO2

• Dail planhigion syn tyfu mewn lefelau uchel o
  CO2 yn fwy trwchus, yn cynnwys mwy o startsh a
  chemigion gwrth-llysysyddol.
• Mae angen nitrogen ar drychfilod i dyfu wrth
  ir lefel startsh rhaid bwyta mwy. Bydd
  trychfilod yn tyfun arafach mewn lefelau uchel o
  CO2.

15
Gweoedd bwyd
Llymriod e.e. Ammodytes tobianus
Pâl yr Iwerydd Fratercula arctica
Hawlfraint Ymddiriedoaleth Natur Gorllewin Cymru
16
Newid Hinsawdd

• Effeithiau ar blanhigion ac anifeiliaid
• Dosbarthiad rhywogaethau a chynefinoedd
• Effeithiau ar amaeth
• Codiad yn lefel y môr
• Patrymau afiechyd
• Ffoaduriaid amgylcheddol

17
Brith y coed
Newidiadau 20fed-ganrif yn nosraniad Pararge
aegeria. 19151939 (du), 19401969 (coch) a 1970
1997 (glas).
18
Lilir Wyddfa neu Brwynddail y Mynydd (Lloydia
serotina)
Ni fedr Lilir Wyddfa yn addasu ir hinsawdd
prin bydd y posibiliadau i symud i dir uwch nac
ir gogledd.
19
Telor yr hesg (Acrocephalus schoenobaenus)
Gwennol y bondo (Delichon urbica)
Turtur (Streptopelia turtur)
Ffenoleg dyddiad cyrraedd
Hawlfraint Ymddiriedoaleth Natur Gorllewin Cymru
20
Newid yn nosbarthiad bïomaur blaned
GFDL
GISS
OSU
UKMO
Coedwig sych drofannol
Coedwig dymhorol drofannol
Coedwig law drofannol
Glaswellt / llwyn tymherus
Coedwig bytholwyrdd
Coedwig coniffer claear
Glaswellt / llwyn claear
Taiga
Tundra
Anialwch pegynnol
Newid mewn maint bïom
Bariau ir chwith yn dangos lleihad, bariau ir
de yn dangos cynnydd
Allan o Gaston 1997
21
Newid Hinsawdd

• Effeithiau ar blanhigion ac anifeiliaid
• Dosbarthiad rhywogaethau a chynefinoedd
• Effeithiau ar amaeth
• Codiad yn lefel y môr
• Patrymau afiechyd
• Ffoaduriaid amgylcheddol

22
Dosbarthiad cnydau

• Rheolir llwyddiant cnwd gan dymheredd isel
• Mae cynnydd o 1C mewn tymheredd blynyddol yn
  symud ffin cnwd 150 - 200 km ir gogledd
• Disgwylir gweld dosbarthiad cnydau yn symud ir
  gogledd

23
Amaeth

• Digolledir effeithiau negyddol newid hinsawdd ag
  effaith ffrwythloni CO2 rhyw leihad o 5 mewn
  cynnyrch grawn
• Anghyfartal ywr dosraniad gwledydd datblygiedig
  cynnydd o 5, gwledyddd syn datblygu gostyngiad
  10

24
Newid Hinsawdd

• Effeithiau ar blanhigion ac anifeiliaid
• Dosbarthiad rhywogaethau a chynefinoedd
• Effeithiau ar amaeth
• Codiad yn lefel y môr
• Patrymau afiechyd
• Ffoaduriaid amgylcheddol

25
Lefel y môr codiad o faint?

• PRhNH yn darogan
• ar gyfartaledd codiad o
• 12 cm erbyn 2030
• 50 cm erbyn 2100
• 50 o ddynoliaeth yn byw ar diroedd arfordirol.
  Mewn llawer man, dymar tir mwyaf ffrwythlon.

26
Yr Iseldiroedd

• 50 or tir islaw lefel y môr
• 400km of gloddiau a thwyni arfordirol yn gwarchod
  tir amaeth a chartrefi
• Amcangyfrif or gost i ddiogelu rhag codiad o 1m
  yn lefel y môr
• 10,000 miliwn.

27
Bangladesh

• 30 or tir llai na 2m uwchben lefel y môr
• Amcangyfrifir bydd lefel y môr yn codi 1m erbyn
  2050, a 2m erbyn 2100
• 120 miliwn yn byw yn nelta y Ganges ar
  Brahmaputra

28
... nid arfau nac olew bydd achos y rhyfel nesaf
yn y Dwyrain Canol ...
Hawlfraint Cenhedloedd Unedig
29
Newid Hinsawdd

• Codiad yn lefel y môr
• Effeithiau ar blanhigion ac anifeiliaid
• Effeithiau ar amaeth
• Dosbarthiad rhywogaethau
• Patrymau afiechyd
• Ffoaduriaid amgylcheddol

30
Effeithiau iechyd

• Anodd gwahanu effeithiau newid hinsawdd oddi wrth
  ffactorau yn ymwneud â glendid, carthffosiaeth,
  system meddygol ac ati.
• Effaith uniongyrchol tymheredd uchel (e.e.
  Paris (2003), St Louis (1998) cyfradd
  marwolaeth i fyny 35 - 50, gwres 5C)

31
Malaria

• Ymlediad afiechydon
• Rhai afiechydon trofannol yn symud ir lledredau
  canolig.
• Lledir malaria gan y mosgito nodweddion y
  cynefin gorau yw rhwng 15 - 32C gyda lleithder
  rhwng 50 - 60
• PRhNH bydd achosion malaria yn cynyddu o 45 i
  60 o boblogaeth y byd erbyn 2050

32
Newid Hinsawdd

• Codiad yn lefel y môr
• Effeithiau ar blanhigion ac anifeiliaid
• Effeithiau ar amaeth
• Dosbarthiad rhywogaethau
• Patrymau afiechyd
• Ffoaduriaid Amgylcheddol

33
Ffoaduriaid Amgylcheddol

• Bangladesh 15 miliwn
• Tseina 30 miliwn
• India 30 miliwn
• Yr Aifft 14 miliwn
• Eraill 60 miliwn
• CYFANSWM 150 miliwn

34
Gall newid hinsawdd effeithio ar

• Amaeth
• Iechyd
• Trefniadaeth cyflenwadau dwr
• Strwythur cymdeithasol
• Traddodiad
• Agweddau economaidd
• Gwleidyddiaeth

• Nid ywr effeithiau wedi eu dosrannun gyfartal
• Sut mae sicrhau tegwch a chyfartaledd rhyngwladol
  yn sgil newid hinsawdd?

35
Iw trafod?

• A ddylair Cristion ymwneud â materion
  amgylcheddol megis newid hinsawdd?
• Os dylai, beth yw Stiwardiaeth Gristnogol yng
  nghyd-destun newid hinsawdd?
• A oes hawl gennym i ddweud wrth wledydd syn
  datblygu am beidio cynyrchu nwyon niweidol er mai
  ni syn gyfrifol am llawer or niwed?
• Beth fydd ein ymateb fel Cristnogion i effeithiau
  newid hinsawdd prinder bwyd yn y Trydydd Byd?
  ffoaduriaid amgylcheddol?
• Beth mae hyn yn olygu i ni yn lleol? Sut ddylem
  ymateb?