PSIKOLOJIYE GIRIS YASAM BOYU GELISIM

1
PSIKOLOJIYE GIRIS YASAM BOYU GELISIM

• Ögr.Gör. Meral BOZDEMIR
• meralb_at_maltepe.edu.tr
• Aralik, 2013

2
Gelisim Psikolojisi

• Gelisim Psikolojisi, dogumdan yasliliga kadar
  insanlarin nasil degistigini inceler.
• Gelisimi inceleyen psikologlar, diger psikoloji
  alaninda kullanilan yöntemleri kullanirlar ve
  yöntemleri üç farkli türdeki çalismada
  kullanirlar.
• 1- Enlemesine kesitsel çalismalar
• 2- Boylamsal çalismalar
• 3- Biyografik / Geriye dönük çalisma

3
Dogum Öncesi Gelisim

• Döllenmeden doguma kadar olan dönemdir. Tek
  hücreli bir organizma 9 aylik süreçte insan gibi
  karmasik bir yapiya dönüsür. Bölünen hücreler içi
  bos bir top olusturarak rahim duvarina yapisir,
  ikinci haftaya kadar olan dönem zigot dönemidir.
  Döllenmeden iki hafta sonra hücreler baskalasmaya
  baslarlar. Farklilasmis olan hücre kütlesi artik
  embriyodur (8. hafta sonuna kadar).
• 3. ayda artik fetüs dönemi baslar.

4
(No Transcript)
5
(No Transcript)
6
(No Transcript)
7
Dogum Öncesi Gelisim (devami)

• Embriyo ve fetüs plasenta denilen organ
  tarafindan beslenmektedir. Annenin
  plesantasindaki kan damarlari, besin maddelerini
  embriyoya tasirken artik ürünleri de oradan
  uzaklastirir. Kritik dönem bebegin gelisimi için
  önemlidir.

8
Yeni Dogan Bebek

• Refleksler bebegin ilk yasamsal çabalaridir.
  Arama refleksi, emme refleksi, yutma refleksi,
  yakalama refleksi, adim atma refleksi.
• Ilk taklit tepkileri de bir tür reflekstir.

9
Yeni Dogan Bebek (devami)

• Mizaç
• Bebekler mizaçta bireysel farkliliklar
  gösterirler. Bu baglamda Thomas ve Chess (1977)
  üç farkli tipte bebek belirlemislerdir. Kolay,
  zor ve yavas alisan. Kagan ve ark. (1991) ise
  baska bir mizaç tipi daha tanimlamislardir,
  utangaç çocuk.

10
Bebeklerin Algisal Yetenekleri

• Görme
• Yenidoganlar nesneleri veya yüzleri 20-25 cm
  uzakliktan net görürler. Görsel sistemin tamamen
  gelismesi 3-4 yil alacak olmasina ragmen 6-8
  aylik bebek hemen hemen bir üniversite ögrencisi
  kadar iyi görebilmektedir.
• Yeni dogan sari, turuncu, kirmizi ve yesili
  geriden ayirtetmektedir, 4 aylik olduklarinda tüm
  renkleri görebilmektedirler.

11
Bebeklerin Algisal Yetenekleri (devami)

• Derinlik Algisi
• Bebekler 6.-12. aylar arasinda dünyayi üç
  boyutlu olarak algilayabilmektedirler.

12
Bebeklerin Algisal Yetenekleri (devami)

• Diger Duyular
• Isitme organlari bebekler daha dogmadan
  çalismaktadir. Yenidoganlar sesin nereden
  geldigini de anlayabilmektedirler.
• Tat ve koku alma açisindan ise yenidoganlar
  kesin olarak sevdikleri ve sevmediklerinin
  ayirdindadirlar.

13
BEBEKLIK ve ÇOCUKLUK

• Olgunlasma, biyolojik bir süreç olup bir sira
  degisimi içerir.
• Fiziksel Gelisim
• Fiziksel gelisim yasamin ilk yillarinda hizli
  olup, ilerleyen yaslarda dikkate deger sekilde
  yavaslar.

Motor Gelisim Yakalama, yürüme, ziplama ve
dengede durma gibi yeteneklerin kazanilmasidir.
14
Bebeklik ve Çocukluk (devami)

• Bilissel Gelisim
• Çocuklarin dünya hakkindaki düsünme biçimlerinde
  ortaya çikan degisimlerdir.
• Piaget, bilissel gelisimin çevreye uyum
  saglamanin bir yolu olduguna inanmaktadir.
• Duyusal-Motor Dönem (Dogum-2 yas)
• Islemöncesi Dönem (2-7 yas)
• Somut Islemler Dönemi (7-11 yas)
• Formel Islemler Dönemi (11-15 yas)

15
Bebeklik ve Çocukluk (devami)

• Ahlak Gelisimi
• Lawrence Kohlberg (1979, 1981) deneklerine
  karmasik ahlaki konulari içeren hikayeler
  anlatarak ahlaki gelisimi arastirmistir.
• Geleneköncesi düzey
• Geleneksel düzey
• Gelenekötesi düzey

16
Bebeklik ve Çocukluk (devami)

• Dil Gelisimi
• Iki aylik bebek sesler çikarmaya baslar, sonraki
  bir-iki ay içinde bebek agulama dönemine girer ve
  de, da gibi sesleri tekrarlamaya veya gelisim
  psikologlarinin hirilti olarak tanimladiklari
  sesleri çikarmaya baslar. Yaklasik 4.-6. aylarda
  bebegin konusmasi vurgulama isaretleri göstermeye
  baslar. 12. civarinda ilk sözcügün genellikle de
  babanin agizdan çikmasiyla sonlanir. Sonraki 6-8
  aylik dönemde tek sözcüklü cümlelerle bir
  dagarcik olusturur.

17
Bebeklik ve Çocukluk (devami)

• Dil Gelisimi (devami)
• Yasamin ikinci yilinda, iyelik sözcükleri sözcük
  dagarciginin büyük bir kismini olusturur.
• Üçüncü yilda, iki veya üç sözcüklü cümleler
  olusturmaya baslarlar.
• Üç yildan sonra çocuklar cümlelerindeki
  bosluklari doldurmaya baslarlar.
• Sosyal Gelisim
• Çocuklarin en önemli iliskileri ana babalariyla
  ve diger bakicilariyladir. Çocuklar 3 yaslarina
  geldiklerinde önemli iliskileri diger çocuklari
  ve yetiskinleri içerecek sekilde genisler.

18
Bebeklik ve Çocukluk (devami)

• Bebeklikte Ana Baba ile Çocuk Iliskileri
  BAGLANMANIN GELISIMI
• Dogduktan veya yumurtadan çiktiktan çok kisa bir
  süre sonra yavrular gördükleri ilk hareketli
  nesne ile güçlü bir bag olustururlar. Dogada bu
  nesne genellikle annedir.
• Insanda ise bu süreç ayni sekilde ve böyle çabuk
  degildir. Yasamin ilk yili içerisinde bebek asil
  bakicisina derece derece baglanma gelistirir.
• Bakiciyla güvenli baglanma kurmus bir çocuk,
  çevreyi korkusuzca kesfedebilir. Bu kesif,
  özerklik veya bagimsizlik duygusunun bir
  göstergesidir. Ana babalar çocuklarin özerklik
  istekleriyle ilgili çatisma yasayabilirler ancak
  bu sosyallesmenin de özüdür.

19
Bebeklik ve Çocukluk (devami)

• Bebeklikte Ana Baba ile Çocuk Iliskileri
• Çocuklar büyüdükçe sosyal çevreleri genisler.
  Ana babalar çocuklarina model olarak ve dogrudan
  yönergeler vererek onlarin sosyal gelisimlerinde
  merkezi bir rol oynamaya devam ederler.
• Ana babalik tarzlari/tutumlari çocuklarinin
  davranislari üzerinde uzun vadede etkiler
  birakirlar. Bu etki yalnizca ana babanin tutumu
  merkezli degildir, çocuklarin da iliskiyi
  etkilemeleri söz konusudur.

20
Bebeklik ve Çocukluk (devami)

• Diger Çocuklarla Iliskiler
• Çocuklarin ilk oyun türü tek baslarina
  oynadiklari yalniz oyundur. Bir buçuk iki yaslari
  arasinda paralel oyun ilgilerini çekmeye baslar.
  Yaklasik 2,5 yasinda iletisim için dili
  kullanmaya basladiklarindan gittikçe daha fazla
  hayali oyunlar yaratirlar. 3- 3,5 yaslarinda
  isbirligine dayali oyunlara ilgi duymaya
  baslarlar.
• Okula basladiklari zaman akran etkileri çok daha
  güçlü hale gelir. Büyüdükçe daha derin arkadaslik
  anlayisi gelistirirler.

21
Bebeklik ve Çocukluk (devami)

• Cinsiyet Rol Gelisimi
• Yaklasik 3 yaslarinda kiz ve erkek çocuklari
  toplumsal cinsiyet kimligini gelistirmislerdir.
• Dört bes yasina geldiklerinde çocuklarin çogu
  cinsiyetin bir kisinin sahip oldugu cinsel organa
  göre degistigini bilirler, toplumsal cinsiyet
  degismezligini de kazanmislardir.
• Cinsiyet rolü farkindaligi ise, kadin ve erkek
  toplumsal cinsiyetlerinin her biri için hangi
  davranisin uygun oldugunun bilinmesidir.

22
ERGENLIK

• Dünya Saglik Örgütü (WHO),10-19 yaslari arasini
  ergenlik dönemi olarak kabul etmektedir.
• UNESCO, ergenlik dönemini 15-25 yas dilimleri
  arasinda göstermektedir.
• Türkiyede de ortalama ergenlik yasi 12-21
  yaslari arasindadir.

23
Ergenlik (devami)

• Ergenlik bir dizi degisimle kendini gösterir.
  Kisi bu dönemde ne çocuktur ne de bir yetiskin.
• Fiziksel Degisimler
• Ergenlikte en açik degisim büyümede siçramadir.
  Ani büyüme ellerin, ayaklarin, kollarin,
  bacaklarin uzamasiyla baslar ve genç ergenler
  garip görünümlü ve sakar olurlar.
• Cinsel Gelisim
• Cinsel olgunlasmanin yani bulugun farkedilebilir
  isaretleri kizlar ve erkeklerde bir dereceye
  kadar farkli zamanlarda ortaya çikar.

24
Ergenlik (devami)

• Bilissel Degismeler
• Piaget bu dönemde, somut islemlerden, formel
  islemlere yani soyut islemlere dogru bir bilissel
  degisim tanimlar. Ergenler soyut kavramlari
  anlayabilir, akil yürütebilirler.
• Ergenlerin kendi düsüncelerine çok fazla önem
  verme egilimleri vardir formel islemlerdeki
  benmerkezcilik.
• David Elkind (1968, 1969), bu dönemdeki iki
  düsünce hatasini öne sürmüstür hayli seyirci ve
  kisisel efsane.

25
Ergenlik (devami)

• Kisilik Gelisimi ve Sosyal Gelisim
• Sosyal büyüme ve gelismenin her yönü ve
  kisiligin hemen hemen her düzeyinde bir geçis
  zamanidir.
• Firtina ve Stres Dönemi tartismali bir
  görüstür.
• Bir Kimlik Olusturma
• Ergenler ana babalarina bagimli olmaktan
  kendilerine bagimli olmaya bir geçis yapmak için
  duragan bir kendilik kavrami gelistirmelidirler.
  Bu süreç, kimlik olusturma olarak adlandirilir.
  Ben kimim sorusuna doyurucu bir yanit almak için
  ergen kimlik krizi denilen bir süreçten geçer
  (Marcia, J., 1980).

26
Ergenlik (devami)

• Bir Kimlik Olusturma (devami)
• Duragan bir kimlik duygusuna ulasmaya çalisan
  ergen için dört olasi statü belirlenmistir.
• Basarili kimlik statüsü
• Erken baglanmis kimlik statüsü
• Kararsiz kimlik statüsü
• Kargasali kimlik statüsü

27
Ergenlik (devami)

• Akranlarla Iliskiler
• Akran grubu çogu ergen için sosyal ve duygusal
  destek agi saglar.
• Ergenligin basinda arkadas gruplari klikler
  denilen 3-9 üyelik, ayni cinsiyetten küçük
  birimler halindedir.
• Ergenligin ortalarinda ayni cinsten klikler
  genellikle bozulur ve yerini karisik cinsiyetten
  gruplar alir. Bu gruplar da çiftlerden olusan
  gruplara dönüsür.

28
Ergenlik (devami)

• Ana Baba ile Iliskiler
• Iliskinin en zayif noktasi genellikle ilk
  ergenlikte ortaya çikar. Bu sirada ana baba çocuk
  arasindaki yakinlik azalir ve çatisma artar
  Çatismalar çogunlukla küçük meselelerdendir ve
  siddetli degildir.

29
Ergenlik (devami)

• Ergenlik Sorunlari
• Ergenlik bir deneyim sürecidir. Bu deneyimler
  cinsellikle, alkol ve madde kullanimiyla, saç
  rengiyle veya çesitli türden kurallari ihlal
  etmeyle ilgili olabilir.
• Kendilik Degeri
• Amerikali Üniversiteli Kadinlar Birligine göre
  kizlar ergenlik döneminde kendilik degerinde
  önemli bir düsüs yasamaktadirlar. Erkeklerdeki
  düsüs kizlara nazaran daha azdir. Kizlar,
  ögretmenleri tarafindan gözardi edildikleri,
  zihinsel alanda kendilerine erkeklerle esit sans
  verilmedigi inanisi içindedirler.

30
Ergenlik (devami)

• Ergenlik Sorunlari (devami)
• Depresyon ve Intihar

• Intihar ergenler arasinda ölüm nedeni olarak
  kaza ve cinayetten sonra üçüncü sirada
  gelmektedir. Ülkemizde 1991 yili verilerine göre,
  15-24 yaslari arasindaki genç grubunun intihar
  orani yüz binde 33.2dir.  Basarili intihar
  erkeklerde daha fazladir ancak kizlarin intihar
  girisimleri daha fazla sayidadir.
• Prof. Dr. Adnan Kulaksizogluna göre
  intiharlarin en belirgin nedenlerinin basinda
  çocukluktaki sevgi yoksunlugu gelmektedir.  

31
Ergenlik (devami)

• Ergenlik Sorunlari (devami)
• Yeme Bozukluklari
• Anoreksiya nevroza hastalari, kendilerini asiri
  kilolu olarak algilarlar ve genellikle gida
  alimlarini kati sekilde sinirlayarak kilo vermeye
  çalisirlar.
• Anoreksiya sik sik bulimiya olarak bilinen diger
  bir yeme bozuklugu ile karistirilir. Bulumikler,
  tekrar tekrar atistirarak yerler, kendilerini
  kusturarak yediklerini çikarirlar, bu kisilerin
  kendilik imgeleri vücut sekillerinden önemli
  derecede etkilenmistir.

32
YETISKINLIK
Yetiskinlikteki gelisim, daha çok bireyin
kararlarinin, kosullarinin hatta sansinin bir
sonucudur. Bu dönemde yasa bagli önemli
gelisimsel özellikler, büyük ölçüde yer almaz.

• Sevgi, Eslik ve Ana Babalik
• Hemen hemen tüm yetiskinler, diger bir
  yetiskinle yasamlarinin bir noktasinda uzun
  süreli bir sevgi iliskisi kurarlar. Eriksona
  göre kendini esine adama kapasitesi olan
  yakinligin ön kosulu kimlik sorununun tamamlanmis
  olmasidir. Bunun aksini savunan görüsler de
  mevcuttur.

33
Yetiskinlik (devami)

• Sevgi, Eslik ve Ana Babalik (devami)
• Birlikteligi Kurma
• Kimle evlenilecegi karari rastgele degildir.
  Arastirmalar insanlarin çogunun benzer irktan,
  dinden, egitimden ve geçmisten gelenlerle
  evlenmeyi tercih ettiklerini göstermistir.
• Evlilik, tüm yasam doyumunun birkaç önemli
  belirleyicisinden biridir fakat arastirmalar
  uzun ve mutlu bir yasam için herhangi türden
  yakin iliskinin olusturulmasinin ve
  sürdürülmesinin önemini göstermektedir.

34
Yetiskinlik (devami)

• Sevgi, Eslik ve Ana Babalik (devami)
• Ana Babalik
• Evlilik gibi yakin bir iliskide çocuklarin
  dogumu çok önemli bir dönüm noktasidir. Ana
  babalarin çocugu için sevme ve çocuklari
  tarafindan sevilme essiz bir doyum kaynagidir.
• Ana babalik ayni zamanda, mesleki çalisma ve
  evdeki sorumluluklar arasinda yasanan çatismayi
  arttirabilir.
• Çocuklar, zamani gelip evden ayrildiklarinda ise
  bazi ebeveynler evlilik doyumlarinin
  tazelendigini görmektedirler.

35
Yetiskinlik (devami)

• Sevgi, Eslik ve Ana Babalik (devami)
• Bir Iliskiyi Sonlandirma
• Yakin iliskiler siklikla kopar, ayrilma karari
  nadiren karsilikli olarak alinan bir karardir.
  Çogu zaman eslerden biri gittikçe artan uzun bir
  mutsuzluk döneminden sonra iliskiyi sonlandirmak
  için karar almaktadir.
• Bosanmanin çocuklar üzerinde de ciddi ve uzun
  vadeli dogurgulari olabilir. Bosanma süreci ve
  sonrasinda yasananlar bu etkide belirleyicidir.

36
Yetiskinlik (devami)

• Is Yasami
• Is doyumuyla ilgili çalismalar, çalisanlarin
  büyük bir kisminin islerinden orta veya yüksek
  düzeyde doyum sagladiklari ve mecbur olmasalar
  bile isleri yasamlarina anlam verdigi için
  islerine devam ettiklerini göstermistir. Is,
  ekonomik bagimsizlik kazandirmakta ve öz saygi
  saglamaktadir.
• Çalisan ana babalarin çogu çocuklarini gündüz
  bir baskasina emanet etmektedirler.
• Bebekleri küçük yasta bakiciya birakmak iyi bir
  fikir midir?

37
Yetiskinlik (devami)

• Bilissel Degisimler
• Piaget (1967), yetiskinlik yillari boyunca
  düsünce biçimlerinde daha ileri degisimler
  olabilecegine isaret etmistir.
• Yetiskinlikte, insanlar her problemin tek bir
  dogru çözümü olmadigini hatta birkaç dogru çözümü
  olabilecegini veya aslinda hiçbir dogru çözümü
  olmadigini yavas yavas anlamaya baslarlar.
• Yaslanmayla birlikte bilissel becerilerde bir
  miktar azalmayi aza indirebilmek için bilissel
  alistirmalar yapmak önemlidir.

38
Yetiskinlik (devami)

• Kisilik Degismeleri
• Uyum saglamaya yarayan davranislardaki düzenli
  degismeler ve ahlaki gelisim yetiskinlikte de
  devam eder.
• Bazen orta yasta, hedeflerin çoguna veya
  tamamina ulastigini düsünen insanlar, kisisel
  yasamlarindan ve mesleklerinden artik doyum
  saglamadiklarini kesfederek kendilerini sikkin,
  yorgun ve kapana kisilmis hissederler. Yasamin
  bir alanindaki basari, bireyin kendini
  tamamlanmamis hissetmesine yol açtigi ve bireyi
  meslekte veya yasam biçiminde kararli bir
  degisime hazir hale getirdigi zaman bu dönem orta
  yas krizi olarak adlandirilmaktadir.

39
ILERI YETISKINLIK
Ileri yetiskinlik yillari yaslilikla basetmeyi ve
onunla yasamayi ögrenmis olan insanlar için
yasamin basarili bir devresidir.

• Fiziksel Degismeler
• Orta yetiskinlik yillarindan baslamak ve ileri
  yetiskinlik yillarinda da devam etmek üzere
  fiziksel görünüs ve her bir organin islevi
  degisir.
• Arastirmalara göre,yararli olduklari duygusunu
  sürekli yasayan insanlar eski baglarini
  sürdürürler, yeni fikirler olustururlar, yeni
  etkinliklere girerler.

40
Ileri Yetiskinlik (devami)

• Sosyal Gelisim
• Düsünülenin aksine, 65 yasin üzerindeki pek çok
  kadin ve erkek bagimsiz olarak yasar ve doyum
  verici bir yasam sürdürürler.
• Ileri yetiskinlik yillarinda da derece derece
  sosyal degisimler yer almaktadir. Ilk dönem,
  yasam alaninin küçülmesi, ikinci dönem artan
  bireyselliktir, üçüncü ve son dönem ilk iki
  dönemdeki degisimlerin kabulünü içerir.

41
Ileri Yetiskinlik (devami)

• Emeklilik
• Toplum, emeklilerin ne yapacagi konusunda açik
  bir fikre sahip olmadigi için insanlarin
  emeklilige karsi tepkileri büyük ölçüde
  degismektedir.
• Kuskusuz, emeklilikteki yasam kalitesi ve dogasi
  kisinin ekonomik durumuna baglidir.
• Cinsel Davranis
• Yaslilar arasindaki ortak yanlis kanilardan biri
  cinsel yasamlarinin sona erdigi düsüncesidir.

42
Ileri Yetiskinlik (devami)

• Bilissel Degismeler
• Saglikli yetiskinler yaslilikta da yüksek
  düzeyde zihinsel islev göstermektedirler.
  Yaslanan zihin biraz daha yavas çalisir ve bellek
  islevlerinde bilgiyi depolama ve geri getirme
  biraz daha zordur. Ancak bu degisimler, bagimsiz
  ve etkin bir yasamdan zevk almayi bozacak kadar
  ciddi degildir.
• Ileri yetiskinlik yillarinda iyi islev
  gösteremeyen pek çok yetiskin vardir. Bu duruma
  sebep olan en sik rastlanan hastalik Alzheimer
  hastaligidir.

43
Ileri Yetiskinlik (devami)

• Yasamin Sonunu Karsilama
• Ileri yetiskinlik yillarindaki insanlar ölüm
  korkusunu nadiren yasarlar. Yaslinin ölümle
  ilgili bazi korkulari, yalniz basina ölmek,
  ölümle sonuçlanabilecek bir hastalik sürecinde
  yasayabilecegi acidan, baskalarinin onur kirici
  davranislarindan ve bu süreç içinde insani
  muamele görememekten korkarlar.
• Ölümün Asamalari
• Reddetme
• Öfke
• Pazarlik
• Depresyon
• Kabul