SISTEM YAKLASIMI

1
SISTEM YAKLASIMI

• Sistem, günlük dilde "basarili sonuçlara ulasmak
  için belirli bir düzene bagli yol, usul, metod"
  anlaminda kullanilmaktadir. Ancak bu kavram bilim
  dünyasinda daha genis kapsamli olarak ele alinir.
  Buna göre sistem, mantikî bir bütünlügü ve
  tutarliligi olan fikir ve prensipler toplulugu,
  karsilikli iliski ve etkilesim içerisinde bulunan
  parçalann meydana getirdigi bir bütün veya
  belirli kurallara göre isleyen bir mekanizma
  demektir.

2

• Son yillarda sosyal olay ve olgulara da
  uygulanmaya çalisilan sistem kavrami, Von
  Bertalanffy'nin 1920'lerde baslattigi "Genel
  Sistem Teorisi"nden kaynaklanmaktadir. Genel
  sistem teorisi, bütün bilim dallan için ortak bir
  analitik model kurma amaci güden bir yaklasimdir.
  Nihai amaç bütün bilimlerde (hukuk, iktisat,
  matematik, fizik vs.) ortak olan unsur ve
  süreçleri kullanarak evrensel bir bilim
  olusturmaktir. Bertalanffy'nin yaninda Weiner ve
  Boul-ding gibi düsünürlerin de katkilariyla
  amp-rik dünyaya ait genel iliskilerin
  tanimlanmasina yarayacak teorik (ve hatta
  uygulamali) bir çerçevenin gelistirilmesine
  çalisilmistir.

3

• Kavram baslangiçta biyoloji, matematik ve
  sibernetik alaninda gelistirilmis olmakla beraber
  zamanla insan davranislari, sosyal olaylar ve
  organizasyonlari açiklamada, se-bep-sonuç
  iliskilerini belirlemede ve yorumlamada
  kullanilmaya baslanmistir. Sosyal bilimlerde
  sistem denildigi zaman belirli parçalardan (alt
  sistemler) olusan bir bütün anlasilir.

4

• Bir sistemin her bir parçasi kendi içinde basli
  basina bir bütün olusturur. Böylece her sistem
  bir parçalar bütünü iken ayni zamanda daha büyük
  bir sistemin parçasi olma niteligini tasir.
  Burada önemli olan bütünü olusturan parçalarin
  herbirinin kendine has isleyis özelligi varken
  birbirlerine de bagimli olmalaridir. Bu sebeple
  parçalar arasinda çok siki bir etkilesim
  sözkonusudur. Mesela bu parçalardan herhangi
  birinde meydana gelecek olumlu ya da olumsuz bir
  degisme digerlerini de etkileyecektir.

5

• Bu yaklasima göre insan bir sistem olarak
  düsünülebilir. Bu durumda insan vücudundaki sinir
  sistemi, sindirim sistemi, dolasim sistemi vs.
  alt sistem olarak ele alinabilir. Dolayisiyla
  insan vücudunu anlayabilmek bu alt sistemleri
  anlamaya baglidir. Bu alt sistemlerden birinde
  meydana gelecek bir bozukluk diger alt sistemleri
  ve giderek tüm vücudu olumsuz yönde
  etkileyecektir. Yine toplum düzeni bir sistem
  olarak düsünülebilir. Iktisadi, siyasi, hukuki,
  ahlâki, ailevi vb. müesseseler, bu sistemin
  parçalari olarak karsimiza çikarlar.

6

• Dolayisiyla bir toplum düzenini anlamak, ona
  müdahale etmek ve kontrol etmek ancak bu alt
  sistemlerin ve bunlar arasindaki etkilesimin
  anlasilmasiyla mümkündür. Günlük yasantilarinda
  insanlar kendilerini çevreleyen pek çok sistemle
  karsi karsiyadirlar. Haberlesme, para, ulasim,
  basin, egitim., vb.
• Belirli bir bütün (insan, devlet, toplum,
  organizasyon vs.), sistem yaklasimiyla analiz
  edilecegi zaman temel olarak asagidaki sorularin
  cevabi arastirilmaktadir.
• - Bu sistemin önemli parçalan nelerdir?
• - Bu parçalari birbirine baglayan ve birbiriyle
  uyumunu saglayan süreçler nelerdir?
• - Bu süreçlerin özellikleri nelerdir?
• - Sistemin amaçlari nelerdir?

7

• Sistemler, kapali ve açik sistem olmak üzere iki
  degisik türde incelenebilir Kapali sistemler,
  çevresinden etkilenmeyen sistemlerdir. Açik
  sistemler, çevresinden bilgi, enerji ve materyal
  (bunlara "girdi" adi verilir) alir degisme
  sürecine tabi tutar ve degisik formlarda (bunlara
  "çikti" adi verilir) çevreye yani diger
  sistemlere gönderir.

8

• Kapali sistemlerde sistemin sadece iç isleyisi
  ile ilgili faktörler dikkate alinip dis faktörler
  yok sayilirken (veya varsayildigi halde analiz ve
  kararlarda dikkate alinmazken), açik sistemlerde
  çevresiyle karsilikli etkilesimden sözedilir.
• Açik sistemler sürekli olarak çevrelerinden girdi
  alirlar ve dinamik bir denge içinde faaliyette
  bulunurlar. Çevresinde meydana gelen degismelere
  göre iç bünyelerinde de degisiklikler yaparak
  dengelerini korurlar. Sürekli olarak
  girdi-degisme-çikti iliskisi sözkonusudur.
• Bir sistemin çiktisi diger bir sistemin girdisi
  olabilir. Yeni dogmus bir bebegin tutum ve
  davranislari kapali sisteme, yetismis bir insanin
  tutum ve davranislari açik sisteme
  benzetilebilir.

9

• Açik sistemlerin çevrelerindeki degismelere göre
  kendilerini ayarlayabilmeleri geribesleme
  (feedback) süreciyle saglanir. Geribesleme
  yoluyla sistemler faaliyetlerini degerlendirme ve
  gerekirse düzenleme imkâni bulurlar. Geribesleme,
  girdi-degisme-çikti baglantisi içerisinde
  sistemden elde edilen çiktilarin dinamik dengenin
  saglanabilmesi için sisteme tekrar girdi olarak
  verilmesidir.

10

• Kisaca sonucun sebebe tekrar baglanmasidir. Kendi
  kendisini ayarlayan bir sistem, davranisini
  önceden tayin edilmis belirli bir kriter
  etrafinda koruyabilmek için sonucun bir kismim
  tekrar (girdi olarak) kullanir.
• Buzdolabinin çalisma tarzi bu konuda verilen en
  yaygin örneklerden biridir Buzdolabi motora
  bagli bir termometre sayesinde isisini devamli
  olarak ayarlayabilmekledir. Yani buzdolabi bir
  anlamda sogukluk derecesinden haberdar olarak
  kendi sistemini ayarlamaktadir.

11

• Geribesleme, pozitif veya negatif olabilir.
  Negatif geribesleme herhangi bir sistem veya alt
  sistemin davranisi hakkinda bilgi toplamasi ve bu
  bilgiyi önceden belirlenmis standartlarla veya
  amaçlarla mukayese etmesi halinde sözkonusu olur.
• Mesela vücudun belirli bir isiyi muhafaza etmek
  yönünde bir mekanizmasi vardir. Vücud isisi
  düsünce, negatif geri besleme yoluyla organizma
  kendi kendisini dengelemeye çalisir (vücud
  titremesi gibi). Pozitif geribesleme ise
  çiktilarin önceden belirlenmis standart veya
  amaçlardan farklilasmasini saglar ya da sapmalari
  artirir. Negatif geribesleme, önceden belirlenmis
  standartlara döndürmek sureliyle istikran saglar
  ve dengeyi korumaya çalisirken pozitif
  geribesleme sistemdeki degisme ve sapmalari
  tesvik eder. Yani negatif geri beslemede sonuç
  sebebe aksi yönde tesir etmesine karsilik,
  pozitif geribeslemede ayni yönde etki eder.

12

• Bir sistem içinde pozitif geribesleme daima bir
  degismeye, dengeden çikmaya isaret eder.
  Kontrolden çiktigi zaman daima maksimuma veya
  sifira kaçma egilimi gösterir.
• Kargasa, çöküntü, iktisadi veya siya si
  bunalimlar gibi olumsuz degismeler toplumu
  giderek sifir noktasina ve yok olmaya götürürken
  sürekli büyüme ve iktisadi gelismeler de ayni
  sonucu ortaya çikaracaktir. Bu durumda tehlikeden
  kurtulmanin iki yolu vardir Ya sisteme disardan
  müdahale edilir ya da sistemin girdileri tükenir.

13

• Sistem yaklasimi bilim dünyasinda en çok kabul
  görmüs bir analiz yöntemidir ve evrensel bir
  nitelik tasidigi iddia edilmektedir. Gerçekten de
  sosyal olay ve olgulari açiklamada oldukça önemli
  bir yeri olan sistem yaklasiminin sagladigi
  birçok faydasi bulunmaktadir
• a) iç ve dis çevre faktörlerini bir bütün olarak
  ele alma imkâni verir
• b) Problemlerini yer alabilecegi alanlar hakkinda
  kapsamli bir siniflama yapar,
• c) Problemleri teshis etmede "bir tek sebep"
  üzerinde durma aliskanliklarina firsat vermez ve
  nihayet
• d) Sistemi bir bütünlük içinde ele alarak
  çözümler gelistirme imkâni verir.

14
Elestiriler

• Ancak sistem yaklasiminin bazi eksiklik ve
  yetersizliklerinden söz edilebilir önce sistem
  yaklasimi mevcut olani analiz etmeye ve
  çözümlemeye yöneliktir.
• Bu sebeple içinde bulunulan ani ve durumu
  inceler. Sistemin geçmis ve gelecekle bagi
  kopuktur. Olanla olmasi gereken arasindaki bagin
  kapali olmasi, beraberinde bir ölçüsüzlük ve
  degersizlik getirmektedir. Ikinci olarak sistem,
  birinci özellige bagli olarak her seyde ve her an
  degismenin kaçinilmaz oldugu fikrini
  tasimaktadir. Herhangi bir sebeple sistemde
  meydana gelen bir degisme digerlerini de
  degistirecektir.

15

• Böylece sorumsuz ve ölçüsüz degisme yeni yeni
  degismelerin hem sebebi hem de sonucu olmaktadir.
  Halbuki her alanda ve sürekli degisme beraberinde
  bir takim felâketleri de getirebilir. Diger
  taraftan toplumun bir üyesi olarak insan ele
  alinacak olursa, onun diger insanlarla olan
  iliskilerinin ahlâki, hukuki, iktisadi, siyasi
  vs. yönleri bulunmaktadir. Insan bu alt
  sistemlerden özellikle ahlâki ve hukuki
  yönleriyle kismen degismeme durumundadir. Bu
  insan için bir deger ve ölçü anlamina gelir.