Klasyczna teoria wartosci (KTW)

1
Klasyczna teoria wartosci (KTW) charakterystyka
ogólna

• Dwa kierunki (etapy) rozwoju KTW
• 1.Praca jako tzw. miernik wartosci William
  Petty (prekursor ekonomii klasycznej/EC), Adam
  Smith)
• 2. Praca jako tzw. czynnik wartosciotwórczy
  (David Ricardo, Karl Marx)
• Rola kapitalu i ziemi w (2)

2
Tlo spoleczno-filozoficzne i ekonomiczne
koncepcji ekonomicznych A. Smitha

• Tlo filozoficznometodologiczne
• Filozofia hedonizmu/utylitaryzmu ( J. Bentham) i
  indywidualizmu (F. Hutcheson, D. Hume))
• Filozofia moralna (potrzeba równowagi miedzy
  egoizmem a egalitaryzmem wplyw zwyczajów i
  edukacji na instykt posiadania i bogactwa,
  potepienie niewolnictwa)
• Oswieceniowa idea porzadku naturalnego
  (J.J.Rousseau, encyklopedysci francuscy,
  fizjokraci) naturalne dazenie systemu
  ekonomicznego do równowagi, wzrostu i dobrobytu
  potrzeba ograniczania ale nie eliminacji
  panstwa za sceny spoleczno-ekonomicznej,
  krytyka merkantylizmu istoty gospodarowania i
  bogactwa oraz roli panstwa)

3
Tlo spoleczno-filozoficzne i ekonomiczne
koncepcji ekonomicznych A. Smitha c.d.

• Tlo ekonomiczne
• Manufakturowe stadium gospodarki
  kapitalistycznej i poczatki rewolucji
  przemyslowej (rola pracy jako czynnika
  produkcji w tworzeniu bogactwa i dobrobytu)
• Pozycja Anglii na mapie gospodarczej ówczesnego
  swiata (Smith jako ojciec liberalizmu
  gospodarczego)
• Wysoka produktywnosc angielskiej gospodarki jako
  podstawa przewagi w handlu zagranicznym (róznice
  w kosztach absolutnych jako podstawa przewagi
  konkurencyjnej)

4
Adam Smith (wybrane fakty z biografii)

• 1723-1790, Szkot, ur. W Kircaldy, zm. w Glasgow
• Studia Glasgow University etyka, prawo
  naturalne, filozofia moralna, ekonomia glówny
  mentor F. Hutcheson, pózniej takze D. Hume
• 0d 1751 profesor logiki i filozofii moralnej w
  Glasgow
• Aktywnosc spoleczna m.in. wspólzalozyciel
  Glasgow Literaly Society (z D. Humem), Political
  Economy Club
• 1764-1767, na zaproszenie ministra ds. kolonii,
  Charlesa Townsenda, tutor jego przyrodniego syna,
  Duke of Backleugh, w jego podrózy po Europie
  (glównie Paryz, Tuluza, Genewa)
• 1764-1776 praca nad The Wealth of Nations (The
  Inguiry into the Nature and Origins of the Wealth
  of Nations)
• 1778- 1790 Commissioners of Customs in Scotland
  (mianowany przez Lorda Northa, premiera Szkocji

5
Teoria wartosci A. Smitha (1723-1790)

• Podstawowe dziela A. Smitha
• Badania nad natura i przyczynami bogactwa narodów
  ( Inquiry into the Nature and Origins of the
  Wealth of Nations) w skrócie - Bogactwo narodów
  - 1776
• Teoria uczuc moralnych (Theory of Moral
  Sentiments) 1759
• Przedmiot badan ekonomii jako nauki wg Smitha
  istota i czynniki pomnazania bogactwa spolecznego
  (ekonomicznego, materialnego)

6
Teoria wartosci A. Smitha - c.d.

• Dwie czesci skladowe TW Smitha
• Praca jako zródlo bogactwa i miernik wartosci
• Teoria ceny naturalnej (wymiennej)- teoria
  wyjasniajaca jak w gospodarce ksztaltuja sie ceny
  dóbr
• Punkt wyjscia TW Smitha krytyka merkantylizmu

7
Teoria wartosci A. Smitha - c.d.

• Praca jako zródlo bogactwa i miernik wartosci
• Roczna praca kazdego narodu jest funduszem, który
  zaopatruje go we wszystkie rzeczy konieczne i
  przydatne w zyciu, które ten naród rocznie
  konsumuje, badz za ten produkt nabywa od innych
  narodów
• Praca produkcyjna i nieprodukcyjna jako zródlo
  bogactwa
• Historyczne uzasadnienie dla smithowskiego
  ujmowania pracy produkcyjnej i bogactwa
• Praca produkcyjna w ujeciu K. Marxa

8
Teoria wartosci A. Smitha - c.d.

• Bogactwo indywidualne a bogactwo (dobrobyt)
  spoleczne
• Mechanizm wzrostu bogactwa
• Dazenie do maksymalizacji indywidualnego
  bogactwa (homo oeconomicus)
• Wymiana rynkowa dóbr
• Podzial pracy (wiekszy rynek, wiekszy podzial
  pracy)
• Wzrost wydajnosci pracy

9
Teoria wartosci A. Smitha - c.d.

• Bogactwo indywidualne a bogactwo (dobrobyt)
  spoleczne c.d.
• 2. Warunki konieczne dla istnienia pozytywnego
  zwiazku miedzy bogactwem indywidualnym i
  spolecznym
• Pojecie selfishness a homo oeconomicus
  (selfishness jako kategoria rzeczywista a nie
  heurystyczna, choc czesciowo uwarunkowana
  spolecznie)
• Empatia, prawo moralne, prawo stanowione i
  konkurencja jako warunki wzrostu bogactwa
  spolecznego

10
TW A. Smitha - teoria ceny naturalnej

• Wartosc jako kategoria krótko- i dlugookresowa
• Krótki okres czynniki decydujace popyt i podaz
• Teoria ceny naturalnej dotyczy dlugiego okresu
• Dwa okresy (modele) w analizie ceny naturalnej
• spoleczenstwo wczesne (prymitywne)
• bezposredni wytwórca posiada wszystkie
  czynniki produkcji
• spoleczenstwo rozwiniete (kapitalistyczne)
• czynniki produkcji wyodrebniaja sie pod wzgledem
  tak technicznym, jak i wlasnosciowym

11
TW A. Smitha - teoria ceny naturalnej

• Ksztaltowanie sie CN w spoleczenstwie wczesnym
  (przedkapitalistycznym)
• Model jednoczynnikowy (praca)
• Ilosci pracy niezbedne do zdobycia w wymianie
  dóbr decyduja o ich relacjach wymiennych, z
  uwzglednieniem róznic w
• Uciazliwosci pracy
• Zrecznosci, kwalifikacji

12
TW A. Smitha - teoria ceny naturalnej

• Ksztaltowanie sie CN w gospodarce rozwinietej
• Istnienie kapitalu (rezultat oszczednosci)
  powoduje, ze w wymianie gotowych towarów cena
  musi o zysk przewyzszac poziom wystarczajacy na
  oplacenie zuzycia materialów i pracy
• Zysk to wynagrodzenie rezydualne (od wlasnosci)
• Podobne skutki powoduje istnienie prywatnej
  wlasnosci ziemi (zasobów naturalnych) renta
  gruntowa, inne renty naturalne

13
TW A. Smitha - teoria ceny naturalnej

• Cena naturalna w gospodarce rozwinietej sklada
  sie z oraz rozklada na
• Sume plac (utrzymania) robotników (produkcyjnych)
• Sume zysków (od calego wylozonego) kapitalu
• Sume rent wlascicieli ziemi (zasobów naturalnych)
• Równiez w gospodarce rozwinietej cena naturalna
  zalezy od ilosci pracy
• Cena naturalna nie zawiera bezposrednio zuzycia
  kapitalu
• W miare rozwoju gospodarczego rosnaca czesc CN
  przypada na place/zyski, malejaca na renty

14
TW A. Smitha - teoria ceny naturalnej

• Cena naturalna a rynkowa (pokrywanie sie cen
  rynkowych z rzeczywista wartoscia dóbr)
• Naturalne stopy plac, zysków i rent
• Oplacanie czynników produkcji wg stóp naturalnych
  ? ceny rynkowe zrównuja sie z naturalnymi,
  wymiana jest ekwiwalentna
• Ekwiwalentna wymiana ? sprawiedliwy podzial
• Wolnosc handlu i produkcji jako warunek dla
  realizacji (3) ? (krytyka merkantylizmu,
  monopoli, panstwa)

15
Teoria wartosci Ricardo (1772-1823)

• D. Ricardo obok A. Smitha to najwybitniejszy
  przedstawiciel EC
• Najwazniejsze dzielo Zasady ekonomii politycznej
  i opodatkowania (1817)
• Sposób rozumienia ekonomii jako nauki ekonomia
  zajmuje sie glownie problemami podzialu produktu
  i bogactwa spolecznego
• Najwazniejsza czesc teorii ekonomii teoria
  podzialu funkcjonalnego
• Teoria podzialu to lacznik miedzy teoria wartosci
  (i wymiany) a teoria wzrostu (rozwoju)
  gospodarczego
• Liberalizm i ahistoryzm Ricardo

16
Teoria wartosci D. Ricardo

• Teoria wartosci Ricardo jako krytyka teorii
  Smitha
• Praca to nie tylko miernik wartosci ale równiez
  jedyny czynnik wartosciotwórczy
• Dwa elementy skladowe TW Ricardo
• Istota i zródla wartosci (krytyka Smitha)
• Wartosc a tzw. cena produkcji dobra

17
Teoria wartosci D. Ricardo

• Istota i zródla wartosci
• Wartosc dobra, czyli ilosc kazdego innego dobra
  na jakie je wymieniamy, zalezy od wzglednej
  ilosci pracy niezbednej do jego wytworzenia, nie
  zas od wiekszego czy mniejszego wynagrodzenia za
  prace i inne czynniki produkcji
• Zgodnie z powyzsza definicja o wartosci dobra
  decyduje praca uprzedmiotowiona w nim ? wartosc
  powstaje w sferze produkcji, a nie wymiany
  (Smith)

18
Teoria wartosci D. Ricardo

• Wartosc wymienna (WW) a wartosc uzytkowa (WU)
• WW jako wstepny warunek posiadania WU
• Rzadkosc wystepowania i ilosc pracy niezbednej do
  zdobycia dóbr jako czynniki tworzace uzytecznosc
• Paradoks wody i diamentu

19
Teoria wartosci D. Ricardo

• Praca jako miernik wartosci (Smith a Ricardo)
• Teza Smitha o pracy jako absolutnym mierniku
  wartosci (psychologiczna implicite interpretacja
  pracy przez Smitha)
• Krytyka Ricardo praca jako kategoria towarowa
• Zmiennosc wartosci pracy w krótkim i dlugim
  okresie
• krótki popyt i podaz
• Zmiany w cenach dóbr i uslug nabywanych z plac

20
Teoria wartosci D. Ricardo

• Zróznicowanie wartosci pracy a wartosci wymienne
• Podobnie jak Smith dostrzega wplyw
• (a) intensywnosci i
• (b) kwalifikacji
• na wartosci wymienne
• Róznica w stosunku do Smitha zmiany w (a) i (b)
  nie wplywaja bezposrednio na wartosci wymienne
  (dopiero po zmianie tzw. naturalnych skal
  wartosci)

21
Teoria wartosci D. Ricardo

• Wartosc a praca zywa i uprzedmiotowiona
• Wniosek z teorii Smitha wartosc wymienna dóbr
  okresla tylko praca zywa
• Ricardo wartosc (co do wielkosci) jest okreslona
  równiez czasem pracy niezbednym do zdobycia
  kapitalu (fizycznego)
• O wartosci dobra decyduje praca biezaco
  wydatkowana, jak równiez zawarta w materialach i
  maszynach potrzebnych do jego wytworzenia, czyli
  tzw. praca uprzedmiotowiona ( praca zywa
  przeszlych okresów)

22
Teoria wartosci D. Ricardo

• Wartosc a praca zywa i uprzedmiotowiona c.d.
• Ahistoryczne ujmowanie kapitalu i kapitalizmu
  przez Ricardo)
• Praca (zywa) i kapital (praca uprzedmiotowiona) a
  tworzenie wartosci
• Bezposrednio tworzy wartosc tylko praca zywa
• Kapital (fizyczny) to jedynie warunek powstawania
  wartosci dóbr, jego wartosc jest jedynie
  przenoszona na wartosc nowo tworzonych dóbr.

23
Teoria wartosci D. Ricardo

• Sklad kapitalu
• Kapital staly (trwaly) i obrotowy (Marx
  zmienny)
• Sklad kapitalu to relacja kapital staly
  (c)/kapital zmienny (v)
• Zmiany c/v wplywaja na zmiany wzglednych cen
  towarów
• Zwiazek miedzy skladem kapitalu a wartoscia/cena
  dobra to podstawowy problem badany przez Ricardo
  w teorii tzw. ceny produkcji

24
Teoria wartosci D. Ricardo

• Teoria ceny produkcji
• W gospodarce wolnokonkurencyjnej wystepuje
  tendencja do wyrównywania sie stóp zysku
• Efektem sa miedzygaleziowe przeplywy kapitalu i
  ksztaltowanie sie tzw. przecietnej stopy zysku
• Wartosci dóbr przeksztalcaja sie w tzw. ceny
  produkcji
• Cena produkcji oznacza, ze ceny rynkowe sa
  proporcjonalne do kosztów produkcji nie zas do
  nakladów pracy
• Sprzecznosc z teoria wartosci oparta na pracy

25
Teoria wartosci D. Ricardo

• Teoria ceny produkcji c.d.
• 6. Twierdzenie Ricardo w gospodarce
  wolnokonkurencyjnej wystepuje tendencja do
  zrównywania sie wartosci dóbr (w) z ich cenami
  produkcji (cp)
• 7. Pytanie czy tendencja ta jest
  realna/prawdopodobna?
• wi ci vi mi
• cp,i ci vi p(ci vi) (1 p)( ci vi)
• w cp,i ? pi p
• ci vi , mi, p, pi - naklad kapitalu stalego,
  naklad kapitalu zmiennego, wartosc dodatkowa,
  przecietna stopa zysku w gospodarce, stopa zysku
  w galezi w galezi i
• Pytanie pochodne czy galeziowe stopy zysku moga
  sie
• wyrównywac

26
Teoria wartosci D. RicardoTeoria ceny produkcji

• 8. Aby stopy zysku wyrównaly sie miedzy galeziami
  (pi p) musi dojsc do zrównania sie
• Stóp wartosci dodatkowej mi/vi
• Organicznych skladów kapitalu ci/vi
• Szybkosci krazenia kapitalu ni
• 9. Poniewaz jest to bardzo malo prawdopodobne,
  mówic mozna o wewnetrznej sprzecznosci w TWP
  sprzecznosc miedzy TWP jako teoria objasniajaca
  istote i geneze wartosci i TWP jako opisujaca
  proces ksztaltowania sie cen.