RAYMOND B. CATTELL FAKT

1
RAYMOND B. CATTELL FAKTÖR ANALIZI VE KISILIK
YAPISI

2
RAYMOND B. CATTELL

• Mutlu bir
  çocukluk dönemi,
• Ingilterenin
  1. Dünya Savasina katilmasiyla Cattell
• kendini savas
  zamani kurulmus bir hastanede yarali
• askerleri
  tedavi ederken bulur
• Londra üniversitesinde okumak için burs kazanan
  Cattell, ailede üniversiteye giden ilk insan
  olur. Kimya bölümünden onur derecesi ile mezun
  olmasina kisa bir süre kala , gözünün önünde
  yarali askerlerin görüntüleri canlanmaya baslar
  ve fen bilimlerinde çalisma istegi birden
  kaybolur.
• Cattell , ünlü psikolog Cyril Burtun bir
  dersine katilir ve Burtun psikolojinin toplumun
  sorunlarini çözmek için en umut verici bilim dali
  oldugunu söylemesinden çok etkilenir.

3
Faktör Analitik Ayirici Özellik Kurami

• Cattel tümden gelimci akil yürütme yerine ampirik
  arastirma yöntemlerine dayali tümevarimci bir
  yaklasimi benimsemistir
• Cattellin temel hedefi faktör analizi teknigini
  kullanarak kisiligin temel özelliklerini
  kesfetmekti

4
Faktör Analizi

• Faktör analizi, ayni yapiyi ölçen çok sayida
  degiskenden, az sayida ve tanimlanabilir
  nitelikte anlamli degiskenler elde etmeye yönelik
  çok degiskenli bir istatistiktir. Davranis
  bilimlerinde duyussal bir özelligi, kisilik ve
  gelisim gibi pek çok özellikleri ölçmek amaciyla
  gelistirilen araçlarin yapi geçerligi, faktör
  analizi kullanilarak incelenebilir

5
ÖRNEK

• GRUP A
• Isteklilik
• Kararlilik
• Dayaniklilik
• Israrcilik
• Üretkenlik

• GRUP B
• Merhamet
• Isbirlikçilik
• Sicakkanlilik
• Nezaket
• Hassaslik

6
Insanin dogasi

• Cattelle göre yeterli bir kisilik kuraminin,
  kisiligi olusturan birçok özelligi, bu
  özelliklerin ne ölçüde kalitimla ya da çevreyle
  belirlendigini ve kalitim- çevre etkilesiminin
  davranisi nasil etkiledigini ele almasi gerekir

7
Kisiligin incelenmesinde faktör analizi metodunu
tercih etmistir.

• Cattell faktör analizi çalismalarinda üç farkli
  veri kaynagi kullanmistir
• L verisi
• Q verisi
• T verisi

8

• L verisi akademik performans, yasitlarla
  iliskiler gibi günlük yasam durumlarindaki gerçek
  davranislari, ya da kisiyi gerçek yasamda
  yakindan taniyan kimselerin onunla ilgili
  degerlendirmelerine dayanan veriler

9

• Q verisi kisinin kendine iliskin gözlemlerinin,
  içgörülerinin ve kendi davranislari hakkindaki
  degerlendirmelerinin kendini ifade ölçekleri
  araciligiyla ölçülmesiyle elde edilen veriler

10

• T verisi kisinin zekasinin, yeteneklerinin ya da
  farkli alanlardaki performansinin objektif
  testler araciligiyla ölçülmesiyle elde edilen
  veriler
• Bu farkli kaynaklardan elde edilen veriler
  üzerinde defalarca yinelenen faktör analizi
  sonuçlari Cattellin kisiligin evrensel boyutlari
  oldugunu düsündügü 16 temel ayirici özelligi
  ortaya çikarmasini saglamistir.

11
Df ( U, K)

• Cattella göre kisilik, bir kimsenin belli bir
  durumda nasil davranacagini yordamamiza yarayan
  araçtir.
• Kisiligin matematiksel analizi yaklasimina
  paralel olarak Cattell, davranisin yordanmasi
  için bir de denklem gelistirmistir. Davranisi
  kestirmek için Cattell tarafindan kullanilan
  genel formül seklindedir. Bu formül kisinin
  belirli bir davranisinin (D), o andaki uyarici
  durum (U) ve varolan kisilik yapisinin (K) bir
  fonksiyonu (f) oldugunu belirtmektedir.

12
Kisiligin yapisi Ayirici Özelliklerin
Siniflandirilmasi

• Cattelle göre ayirici özellikler, bir durumdan
  diger duruma ya da bir andan digerine tutarli
  davranislar göstermeye yönelik oldukça sürekli
  egilimlerdir

13

• 16 kisilik özelligini ölçmek üzere de (16PF
  Kisilk Envanteri- 16 Personality Factor
  Questioannaire) gelistirmis olan Cattell
  davranisin yordanmasinda önemli role sahip olanin
  kaynak özellikler oldugunu iki ya da daha fazla
  kaynak özelligin etkilesimi neticesinde ortaya
  çikan yüzeysel özelliklerin ise bu anlamda önemli
  olmadiklarini belirtmistir.

14

• Kaynak özellikler de kökenlerine göre
• yapisal özellikler ,
• çevresel özellikler, olmak üzere ikiye
  ayirabilir

15

• Kaynak özellikler ifade edilis tarzlarina göre de
  
• mizaç özellikler, (hizli ya da yavas çalisma)
• yetenek özellikleri (zeka, müzik yetenegi) ve
• dinamik özellikler ( hirsli olma)
• olmak üzere üçe ayrilir
• dinamik özellikler yaptigimiz seyi neden
  yaptigimizi belirlerken, mizaç özellikleri nasil
  yaptigimizi, yetenek özellikleri ise o seyi ne
  denli iyi yaptigimizi belirlemektedir

16

• Cattell ortak (genel) ve bireysel (özel)
  ayirici özellikler arasinda ayrim yapmaktadir

17

• Cattell, Allportun listeledigi 5000e yakin
  kisilik özelligini faktör analizine tabi tutarak
  kisiligin yapisini olusturan temel faktörleri
  (kaynak özellikleri) kesfetmeye çalismistir.

18
Cattellin 16 Kisilk Faktörü
Yüksek Puan Faktör Adi Düsük Puan
Cana yakin, sevgi dolu, yumusak basli SICAKLIK Uzak, elestirel, soguk, ilgisiz
Daha zeki, soyut düsünebilen AKIL YÜRÜTME Daha az zeki, somut düsünen
Sakin, duygusal açidan kararli, gerçekçi DUYGUSAL KARARLILIK Duygusal açidan daha az kararli, çabucak sinirlenen ya da üzülen, gerçekçi olmayan
Atilgan, yarismaci, inatçi BASKINLIK Uysal, alçakgönüllü, hahcup
Kaygisiz, neseli, hevesli CANLILIK Ciddi, agirbasli, suskun
Kurallara bagli, ahlakçi, sorumlu KURALLARA BAGLILIK Kural tanimaz, ihmalkar, hercai
Cüretli, gözü pek, maceraperest SOSYAL GIRISKENLIK Ürkek, uzak, utangaç
Inatçi, kendine güvenen, bagimsiz HASSASLIK Bagimli, hassas, alingan
19
Baskalrina güvenen, kabul edici IHTIYATLILIK Süpheci tedbirli
Hayal gücü kuvvetli, unutkan, sanatçi DALGINLIK Geleneksel,ayaklari yere basan, pratik
Kurnaz, gösterisli, abartili IÇTENLIK Doddogru, yapmaciksiz, sosyal açidan beceriksiz
Avhamli, kendini suçlayici, siorunlu ENDISE Kendinden hosnut, güvenli, kendinden emim
Tutucu, geleneksel DEGISIKLIGE AÇIKLIK Özgür düsünceli, açik fikirli, liberal
Kendine güvenen, becerikli, kendi kararlarini tercih eden KENDINE YETME Katilimci, takipçi,gruba bagli
Kontrollü, kompülsifi düzenli MÜKEMMELIYETÇILIK Disiplinsiz, savsak, düsüncesizce davranan
Gergin, engellenmis, güdülenmis GERGINLIK Rahat, sakin, dingin
20
Warmth 54
Intellect 58
Emotional Stability 58
Aggressiveness 58
Liveliness 54
Dutifulness 66
Social Assertiveness 62
Sensitivity 54
Paranoia 30
Abstractness 62
Introversion 50
Anxiety 30
Openmindedness 54
Independence 42
Perfectionism 62
Tension 58