Go

1
Goðheimar

• Þessi samantekt er unnin af Rakel
  Sigurgeirsdóttur íslenskukennara við
  Verkmenntaskólann á Akureyri

2
Samkvæmt Völuspá lyftu Óðinn, Vili og Vé
(Borssynir) jörðinni úr sæ (sjá 41. vísu) en í
Gylfa-ginningu segir að þeir hafi skapað hana af
holdi Ýmis.
Lorenz Frølich (1895)
Lorenz Frølich (1895)
3
Samkvæmt Gylfaginningu sköpuðu Óðinn og bræður
hans fyrstu mennina af tré en í Völuspá segir að
það hafi dvergar gert úr jörðu en þeir Óðinn,
Hænir og Lóður lokið verkinu (sbr. vísur 9
og17-18)
4
Askur og Embla
Giovanni Caselli
5
Nótt og Dagur eru mæðgin. Þau ríða um
himinhvolfið hvort í sínum vagni. Þeir eru
dregnir af hestum þeirra Hrímfaxa og Skinnfaxa.
Sól og Máni eru hundelt af úlfum eftir
himinhvolfinu, hring eftir hring ... Þau eru
systkin og sjá um að stýra gangi sólar og mána.
Giovanni Caselli
6
Ásgarður
Yggdrasill (veraldartréð)
Alan Lee
7
J.L. Lund (1877)
Málverk sem sýnir örlaganornirnar þrjár Urði,
Verðandi og Skuld.
8
Goðin búa í Ásgarði og eiga hvert sinn bústað sem
hver hefur sitt heiti. (Dæmi Frigg býr að
Fensölum, Þór að Þrúðvangi, Heimdallur að
Himinbjörgum, Freyja að Fólkvangi o.s.frv.) Þegar
þau eiga erindi til jarðar-innar fara þau eftir
brúnni Bifröst (regnboganum). Hér fara goðin
brúna með hjónin Óðinn og Frigg í farar-broddi.
Sennilega er það Fulla sem kemur næst, þá Freyja,
Þór og Höður (það hver þrjú síðustu goðin eru,
eru hreinar ágiskanir)
Von Stassen (1914)
9
Óðinn er æðstur goðanna. Hann er m.a. goð
hernaðar og visku. Frigg, kona hans, er drottnig
Ásgarðs. Hún er gyðja hjóna-bandsins og
vefnaðarlistarinnar.
Óðinn er hér í hásæti sínu Hliðskjálfi. Hjá
honum eru synir hans tveir, Víðar og Váli, í
úlfslíki og hrafnarnir Huginn og Muninn.
10
Valhöll er bústaður Óðins en þar búa líka
einherjar. Einherjar eru vopndauðir stríðskappar
sem Óðinn safnar til að þeir geti lagt goðunum
lið í ragnarökum. Kostur þeirra er kjötið af
geltinum Sæhrímni og mjöður sem rennur úr júgrum
geitarinnar Heiðrúnar.
Giovanni Caselli
11
Óðinn hefur valkyrjur í þjónustu sinni en þær
kjósa valinn (hverjir falla) og safna þeim
vopndauðu síðan saman. Nöfn nokkurra þeira eru
talin upp í 30. vísu Völuspár. Nokkrar þeirra
skipa líka stórt hlutverk í hetjukvæðunum og má
þar t.d. nefna Brynhildi Buðladóttur.
12
Þessi mynd sýnir valkyrjur Óðins ríða með fallnar
hetjur til Valhallar.
13
(No Transcript)
14
Margir listamenn hafa túlkað persónu Óðins í
verkum sínum. Yfirleitt er hann auðþekkjanlegur á
því að hann hefur aðeins eitt auga. Hrafnarnir
tveir eru líka oft með honum í för og stundum
synir hans tveir, í úlfslíki.
Bengt Erland Fogelberg
15
Flestar myndir af Frigg sýna hana við
spunahjólið. Myndin hér að ofan sýnir hana
reyndar í vagni sínum sem tveir hrútar draga.
16
Óðinn á Baldur með eiginkonu sinni, Frigg.
Baldur er sagður bestur ása, líknsamastur og
þeirra vitrastur. Hann er líka sagður þeirra
fegurstur. Hann er gjanran kallaður hinn hvíti ás.
Bengt Erland Fogelberg (1830)
Eins og sést vel á þessum myndum, af tveimur
högg-myndum sem hafa verið gerðar af Baldri,
hefur mynd hans orðið fyrir greinilegum áhrifum
af kristsmyndinni annars vegar og hugmyndum manna
um gríska goðið Appollo hins vegar.
17
Þrumuguðinn Þór hefur líka verið vinsælt
viðfangsefni myndlistar-manna. Myndirnar af honum
sýna hann langoftast í baráttu við jötna. Sif,
kona hans, er gyðja víngerðar-innar.
Mårten Eskil Winge (1872)
18
Það eru til margar sagnir af sam-skiptum Þórs við
jötna. Þessi mynda-sería túlkar söguna af því
þegar Útgarða Loki blekkti Þór með því að láta
hann drekka hafið, lyfta Miðgarðsormi frá gólfi
og berjast gegn ellinni. Þór vissi ekki hvernig
var í pottinn búið þar sem hann taldi sig vera að
drekka af horni því sem hirðmenn Útgarða Loka
drukku af, lyfta upp tröllvöxnum ketti og glíma
við háaldraða fóstru Útgarða Loka. Hann lagði sig
því allan fram og hefði sennilega tekist að
sigrast á öllum þrautunum ef Útgarða Loki hefði
ekki stöðvað hann.
Lorenz Frølich
19
Tvær ólíkar myndir sem sýna Heimdall, vörð goða.
Gjallar-hornið er þó í forgrunni á báðum myndunum.
Lorenz Frølich
20
Týr er goð orustunnar. Hann er djarfastur og
hugaðastur ása. Hann ól Fenrisúlf meðan hann var
hvolpur í Ásgarði. Úlfurinn fékk síðar hönd hans
að veði fyrir því að ekki væru brögð í tafli
þegar æsir bundu hann með nær ósýnilegum þræði.
Flestar myndir sem túlka hann, sýna hann
einhentan eins og þessar tvær.
21
Hlutverk Iðunnar í Ásgarði er að varð-veita
töfraepli sem goðin borða af á hverjum degi til
að viðhalda æsku sinni. Eplin eru yfirleitt ekki
langt undan á þeim myndum sem sýna hana þó þær
séu fjölbreyttar að öðru leyti.
22
Iðunn hefur verið í miklu uppá-haldi hjá mörgum
myndlistar-mönnum. Á myndinni hér til hliðar
útdeilir hún eplum æsk-unnar úr skríni sínu. Þeir
sem þiggja virðast þó vera örþreyttir
stríðskappar en ekki goðin sjálf.
J. Penrose (1890)
Þessi mynd hefur greinilega orðið fyrir áhrifum
frá hugmyndum manna um grísku goðin ásamt öðrum
miklu yngri. Hér heldur Þjassi jötunn á Iðunni í
klónum. Hann naut aðstoðar Loka við að ná henni.
Það komst upp um Loka og hann varð að bjarga
henni aftur.
23
Bragi er maður Iðunnar. Hann er goð bragarins og
málsnilldarinnar.
Sjöfn er gyðja elskenda.
Lofn er gyðja ástar í meinum.
Eir er gyðja lækna.
Víðar og Váli eru synir Óðins. Þeir eru oftast
sýndir í úlfslíki.
Peter Hurd (1882)
Ullur er sonur Þórs og Sifjar.
Ægir og Rán eru hjón. Þau voru sjávargoð
24
Önnur goð af ætt vana (álfa). Þau eru yngri en
goðin af ætt ása og eru öll frjósemisgoð. Þau sjá
um frjósemi sjávarins, jarðarinnar og mannkynsins.
Njörður er sjávargoð. Hann á tvö börn með systur
sinni Frey og Freyju.
Giovanni Caselli
Njörður í sjávarmálinu þar sem hann unir sér
best. Bústaður hans heitir Nóatún.
Giovanni Caselli
Freyja
Freyr
25
Skaði er dóttir Þjassa jötuns (þess sem rændi
Iðunni). Björgun Iðunnar kostaði Þjassa lífið en
í skaðabætur krafðist hún þess að eiga þann sem
var fegurstur meðal ása en með því ætlaði hún sér
Baldur.
Goðin léku á hana þannig að hún sat uppi með
Njörð. Skaði vill ekki búa við sjóinn með Nirði.
Þau komust þó að málamiðlun sem er á þann veg að
þau búa þrjá mánuði af árinu við hafið en hina
níu hafast þau við til fjalla.
Giovanni Caselli
26
Freyr er goð landbúnaðarins. Hann settist eitt
sinn í hásæti Óðins og þá sá hann Gerði og varð
friðlaus síðan af ást til hennar. Hann sendi
skósvein sinn, Skírni, til að biðja hennar.
Skírnir krafðist þess að fá sverðið hans með í
þessa för. Sverð Freys var einstakt að því leyti
að það barðist sjálft. Það var því mikið
fyrirhyggjuleysi af Freys hálfu að láta sverðið
en hann fékk Gerðar. Myndin lengst til hægri
sýnir Skírni hjá Gerði en sú til vinstri á að
sýna för Skírnis frá fundinum við Gerði.
27
Freyja er næstæðsta gyðjan á eftir Frigg. Hún er
ástar- og frjósemisgyðja. Freyja er greinilega í
miklu uppáhaldi hjá myndlistarmönnum. Flest verk
sýna hana með Brísingamenið, sem er töfragripur
hennar, smíðaður af dvergum. Allir listamennirnir
leggja áherslu á fegurð og yndisþokka hennar þó
hver og einn túlki þetta tvennt eftir sínum smekk.
John Bauer
J. Penrose (1890)
28
Nils J. Olsson Blommér (1852)
Verk sem sýnir Freyju í vagni sínum. Litlar
vængjaðar verur hafa slegist í för með henni (en
hvaðan koma þær?). Þær vilja sennilega vaka yfir
henni þar sem hún virðist sjálf vera í leiðslu
enda eiginmaðurinn, Óður, týndur.
29
Hér virðist túlkun listamannins á útliti Freyju
hins vegar hafa orðið fyrir áhrifum af
vaxtarræktardrottningum og klámstjörnum. Hún er
með hálsmen en hvað er hún að gera? og hvernig
tengist það frjósemisgyðjunni?
30
Loki er sérstakastur meðal íbúa Ásgarðs. Hann og
Óðinn hafa svarist í fóstbræðralag. Hlutverk hans
er óljóst en hann hefur ýmist verið túlkaður sem
djöfull eða bjargvættur goða.
Thudor Humphires
31
Kona Loka er Sigyn en hann á þrjú börn með
Angurboðu sem er jötnaættar. Þessi börn eru
Fenrisúlfur, Hel og Miðgarðsormur. Þegar þau uxu
upp var ljóst að goðum stóð ógn af þeim þannig að
þau vörpuðu Miðgarðsormi í sjóinn þar sem hann
hringar sig utan um ystu mörk jarðarkringlunnar,
Hel settu þeir yfir Niflheima en bundu Fenrisúlf
með töfraþræði.
Giovanni Caselli
32
Goðin steyptu sjálfum sér, og um leið heiminum
öllum, í glötun. Hér er átt við ragnarök. Til
þeirra liggja þrjár ástæður eða þrjár syndir
goðanna. Sú fyrsta er ágirndin eða gullþorstinn.
Sagan á bak við þessa fyrstu synd er fremur
óljós. Það er þó ljóst að blómatímanum í Ásgarði
lauk með komu þriggja jötnameyja (sjá 8. vísu
Völuspár). Þessar þrjár hafa e.t.v. kveikt græðgi
goðanna eftir gulli en fram að því höfðu þau
litið á gullið sem hvern annan smíðamálm. Næst
kom Gullveig en ágirnd goðanna varð til þess að
þeir drápu hana þrisvar (sjá 21. vísu Völuspár)
Gullveig geirum studd í höll Hárs. Mynd úr
verkefni nemenda í Fjölbrautarskóla Vesturlands,
Akranesi.
33
Önnur er eiðrofið. Sagan að baki því er að goðin
vildu láta byggja öruggan virkisvegg umhverfis
Ásgarð. Smiðurinn birtist en sá vildi fá Freyju,
Sól og Mána að verklaunum en goðin settu það
skilyrði að hann yrði að ljúka verkinu á einum
vetri. Þegar þrír dagar voru til sumars sáu þeir
að borgarsmiðnum myndi sennilega takast að ljúka
verkinu fyrir tilskilinn tíma. Goðin máttu ekki
missa það sem smiðurinn hafði krafist í laun
þannig að þau settust á rökstóla. Þau komust að
þeirri niðurstöðu að Loki hefði örugglega verið
með smiðnum í ráðum og kröfðust þess að hann
fyndi lausn á málunum. Loki breytti sér því í
hryssu og tældi hestinn Svaðilfara til ástarfundar
við sig. Út úr þeirra sam-skiptum kom hesturinn
Sleipnir sem varð hestur Óðins. Smiðurinn, sem í
raun var jötunn, gat ekki lokið verkinu án hests
síns. Hann færðist í jötunmóð og kom þannig upp
um sig, en Þór drap hann.
Alan Lee
.
Sjá vísur 24-26 í Völuspá

34
Sú þriðja og alvarlegasta er bræðravígið sem
leiðir til blóðhefndar. Höður, hinn blindi,
drepur Baldur bróður sinn en Váli hefnir Baldurs
með því að drepa Höð. Forsaga þessara atburða er
draumur Baldurs þess efnis að hann sé feigur.
Frigg tekur eið af öllu sem hún nær til um að það
muni hlífa Baldri. Eftir þetta hafa goðin það
sér til skemmtunar á þingum að reyna á Baldri
ýmis konar drápstól en hann sakar ekki. Loki
unir þessu ekki. Hann dulbýst og frer á fund
Friggjar sem trúir honum fyrir því að hún hafi
ekki tekið eið af mistilteininum.
Loki bíður ekki boðanna, smíðar vopn af þessari
jurt og stýrir hönd Haðar til verksins. Hann
hafði annars setið hjá við þessa skemmtun vegna
blindu sinnar (sjá vísur 30-32 í Völuspá)
Thudor Humphries
35
Cristoffer Wilhelm Eckersberg (1817)
Þessi mynd sýnir dauða Baldurs og hvernig goðin
sitja vantrúuð og harmi sleginn yfir þessum
skelfilega glæp Haðar sem virðist ekki átta sig á
hvað hefur gerst.
36
Váli hefnir hálfbróður síns og drepur bróður
sinn, Höð.
Frigg hvetur til þess að farið verði á fund
Heljar og þess freistað að hún fáist til að skila
Baldri aftur. Hermóður, sonur Óðins, fer. Hann
fær hest föður síns lánaðan til fararinnar. Sá
sem gerði myndina hér til hliðar gerir greinilega
ráð fyrir því að aðrir helstu ferðafélagar Óðins
sláist í þessa för með Hermóði. Ferðin til Heljar
tekur hann níu nætur.
Frank Dicksee (1893)
Á meðan á ferð Hermóðs stendur gera goðin útför
Baldurs.
37
Þegar Hermóður ber upp erindi sitt við Hel segir
hún að ef allir hlutir í heiminum, kvikir og
dauðir, gráta hann, þá skal hann fara til ása
aftur, en haldast með Helju ef nokkur mælir við
eða vill eigi gráta (Sjá 50. k.
Gylfaginningar. Þegar æsir fá þessi skilaboð
senda þeir erindreka um allan heim og fá þeir
allt og alla til að gráta Baldur en á
heimleiðinni ganga þeir fram á helli Þakkar sem
neitar að gráta.
Þar með er vonin um að endurheimta Baldur úr
sögunni og ragnarök þar af leiðandi óumflýjanleg.
Þegar goðin átta sig á hver stendur að baki
öllum þessum hörmungum flýr Loki. Goðin finna
felustað hans og ná honum eftir allnokkurn
eltingarleik. Þeir leggja hann yfir þrjá
eggsteina og binda hann með þörmum sonar hans.
Skaði setur eiturorm yfir Loka þannig að eitrið
drýpur í andlitið á honum. Sigyn stendur hins
vegar hjá honum og heldur handlaugarskál undir
gini ormsins. (sjá 34.-35. vísu Völuspár) Þegar
hún tæmir skálina brýst Loki um en þaðan koma
jarðskjálftar.
Mårten Eskil Winge
38
Ragnarök verða ekki lengur umflúin. Fenrisúlfur
brýtur af sér böndin. Miðgarðsormur snýst í
jötunmóð og Loki losnar. Surtur (eldjötunninn)
býr sig til orustu enda kominn með sverð Freys.
Naglfar, orustuskip Helheima, er laust.
Skamkvæmt Völuspá er það Loki sem stýrir Naglfari
á móti goðunum. (sjá 50. vísu). Í Gylfaginningu
er það hins vegar jötunninn Hrymur.
Arthur Racham
39
Peter Nicolai Arbo (1872)
Þegar goðin koma til orustunnar með liði sínu
hafa sól og máni verið gleypt hvort af sínum
úlfinum. Surtur hefur líka þegar valdið miklum
skaða.
40
Í ragnarökum etja goðin orustu við jötna sem
njóta liðssinnis þegna Heljar. Í liði goða eru
hins vegar einherjarnir sem valkyrjur Óðins hafa
valið. Þegar þessum andstæðu herjum lýstur saman
stefna vættir úr liði jötna gegn sínum helstu
andstæð-ingum Fenrisúlfur gegn Óðni,
Miðgarðsormur gegn Þór og Surtur gegn Frey.
Fenrisúlfur gleypir Óðin en Víðar sonur hans
hefnir föður síns og drepur Fenrisúlf. Þór drepur
Miðgarðsorm en hnígur svo sjálfur niður í eitruðu
andvarpi hans. Freyr fellur fyrir Surti. Völuspá
og Gylfaginning eru nokkuð samhljóða hvað þessi
atriði varðar. Í Gylfaginningu er reyndar líka
sagt frá því að Garmur og Týr eigist við og verði
hvor öðrum að bana. Einnig Loki og Heimdallur sem
vega hvorn annan.
41
Hér að ofan má sjá Þór reka járnglófaða höndina á
kaf í kjaft Miðgarðsorms, Óðin beina spjóti sínu
í gin Fenrisúlfi og senni-lega eru það Surtur og
Freyr sem eigast við í bakgrunninum. Það eru hins
vegar Heimdallur og Loki sem takast á hér til
hliðar.
Thudor Humphries
42
Í lok ragnaraka sekkur jörðin í sjó en völvan
spáir að hún rísi aftur úr sæ iðjagræn og fögur
en á henni vaxa akrar ósánir. Lýsing
Gylfa-ginningar og Völuspár á þessu sæluríki eru
mjög samhljóma svo og í því hverjir munu byggja
þennan nýja og betri heim.