3.B

1
3.BÖLÜM DOGAL SISTEMLER

• Hazirlayan Hakan ULUTAS

2

3
Su kaynaklari arasinda nasil bir iliski
vardir? Yeryüzündeki sular hangi hallerde
bulunmaktadir?( Su döngüsü semasindan
yararlanarak yer alti ve yer üstü su
kaynaklarina ait kavram haritasi olusturunuz? )
4
Su çevrimi nedir? Su çevrimi, yeryüzünde,
yeraltinda ve atmosferde suyun varligini ve
hareketlerini tasvir eder.

• Dünyadaki su kaynaklarini Okyanuslar,
  denizler, göller, barajlar, akarsular ve yer alti
  sulari olusturur.
• Tüm su kaynaklarindan sicakligin etkisiyle
  buharlasan sular tekrar yagis olarak yeryüzüne
  düser.
• Yagislar, Irmaklari, denizleri, gölleri ve yer
  alti sularini besler.

5
SU KAYNAKLARI
6
0.3
0.3
7
Dünya Tatli su Rezervinin 2/3 ünü Buzullar
olusturur
8
Yüzey sularinin 87 sini göller olusturur
9
Okyanuslar ve Denizler

• Okyanus ve deniz sulari tuzludur. Bu nedenle
  içme ve sulama amaciyla kullanilamaz.
• Ekvatordan uzaklasildikça deniz ve okyanus
  sularinin sicakligi ve tuzluluk oranlari
  azalir.
• Deniz ve okyanuslar tuzlu olmalarina ragmen
  milyonlarca türde hayvan ve bitkinin yasam
  alanlaridir

10
Yagis olusumuna etkileri bakimindan okyanus
sulari, karada yasayan canlilar için de yasamsal
bir öneme sahiptir.
11
(No Transcript)
12
Dünyadaki kara ve su alanlarinin oransal
dagilimi?
71
29
13
Avrupa
Asya
K. Amerika
Atlas Okyanusu
Afrika
Büyük Okyanus
Büyük Okyanus
G. Amerika
Hint Okyanusu
Okyanusya
Antarktika
14
Göller

• TANIM Her yani kara ile çevrili, derin genis
  ve durgun su kütlesidir
• Bir su kütlesinin göl sayilabilmesi için
• I. Göl çanaginin dogrudan deniz ya da
  okyanuslarla baglantisi olmamalidir.
• II. Göl çanaginda yil boyunca su bulunmalidir. (
  Alani ve derinligi degisebilir)
• III.Göl tabaninda agaç yada ot türü bitkiler
  tutunup yetismemis olmalidir.

15
Göl Sularinin Sicakligi

• A) Bulundugu enleme göre degisir.
• B) Gölün derinligine göre degisir.
• C) Gölün yükseltisine göre degisir.
• D) Gölü besleyen kaynaklarin özelligine göre
  degisir.

16
Göl Sularinin Tatli Tuzlu Olmasi

• a) Gölün Gidegen i olup olmamasina baglidir.
• Gölün fazla sularini bosaltan akarsuya Gidegen
  yada Gölayagi denir.
• Gidegeni olan göllerin suyu genellikle tatlidir.

17

• b) Göl çanaginin jeolojik ve litolojik yapisina
  baglidir.
• Gölün bulundugu çanaktaki kayaçlarin özelligine
  bagli olarak göl sulari tatli, kireçli sodali
  yada tuzlu olabilir.
• c) Gölün bulundugu bölgenin iklimine baglidir.
• Örnek Sicak ve kurak iklim bölgelerindeki
  göllerin suyu genelde tuzlu olur.
• Tuz Gölü, Lut Gölü gibi

18

• d) Gölü besleyen akarsularin debisi ve geçtikleri
  arazilerin jeolojik özelliklerine baglidir.
• Örnek Gölü besleyen akarsularin tuzlu ve jipsli
  bölgelerden geçmesi Tuz Gölünün sularini daha da
  tuzlu hale getirmistir.

19
(No Transcript)
20
2006 ÖSSSOS-1 TESTI17. SORU

• Yeryüzündeki göl sularinin tuzlu, tatli ya da
  sodali olmasinda asagidakilerden hangisinin
  etkisi yoktur?
• A) Gölün gidegeninin olup olmamasi
• B) Göl çanaginin kayaç yapisi
• C) Gölün denizden yüksekligi
• D) Göle ulasan akarsularin az ya da bol su
  tasimasi
• E) Gölün bulundugu yerin iklim özellikleri

21
(No Transcript)
22
TEKTONIK GÖLLER

• Yer kabugu hareketleriyle meydana gelen
  çanaklarda ( Graben ve Senklinal gibi.) sularin
  birikmesiyle olusmustur.
• Türkiyedeki ve dünyadaki göllerin büyük bir
  kismi tektoniktir.

23

• Dünyanin en büyük tuzlu su gölüdür.
• Yüzölçümü 371.000 km² dir.
• Petrol yataklarinca zengindir.
• Hazar Denizi batida Azerbaycan ve Rusya,
  kuzeydogu ve doguda Kazakistan, doguda
  Türkmenistan, güneyde Iran topraklari ile
  çevrelenmistir.

24
(No Transcript)
25
VOLKANIK GÖLLER

• Volkanik patlamayla olusan krater- kaldera ve
  maar çukurluklarina sularin dolmasiyla olusan
  göllerdir.
• Volkanik faaliyetlerin görüldügü kusaklarda
  yaygindir.
• Akdeniz Kusagi, Pasifik Ates Çemberi Kusagi gibi

26
Nemrut Krater Gölü
27
Meke Gölü
28
KARSTIK GÖLLER

• Kolay eriyebilen kalker ve alçi tasi gibi
  kayaçlarin yaygin oldugu bölgelerde erime ya da
  çökmeyle olusan çanaklarda ( Dolin,Uvala, Obruk
  ve Polye gibi ) sularin birikmesiyle olusur.
• Bunlardan bir kismi sürekli, bir kismi da geçici
  göl niteligindedir

29
KARSTIK SEKILLER
30
KIZÖREN GÖLÜ
31
BUZUL GÖLLERI

• Buzul asindirmasi sonucunda olusan çukurlara (
  Sirk Buzyalagi vb ) sularin dolmasiyla
  olusurlar.
• Buzullarin etkili oldugu daglarda yada yüksek
  enlemlerde yaygindir.
• Özellikle Finlandiya Isveç Norveç ve Kanada
  gibi ülkelerde binlerce buzul gölü vardir.

32
(No Transcript)
33
B) SET GÖLLERI

• 1) Heyelan Set Gölleri
• Bir akarsuyun önünün toprak kaymasi sonucu
  kapanmasiyla olusur.
• Türkiyedeki heyelan set göllerinin büyük bir
  bölümü Karadeniz Bölgesindedir.

34
TORTUM GÖLÜ
35

• 2) Volkanik Set Gölleri Lavlarin vadi önlerini
  ya da tektonik çanaklarin önünü kapatmasi ile
  olusurlar.
• Dogu Anadolu Bölgesindeki göllerimizin çogu bu
  sekilde olusmustur.

36

• Van gölü
• Yüzölçümü3.713 km²
• En derin yeri451 m.
• Yükseltisi1646 m.
• Suyu sodalidir.
• Nemrut Dagindan etrafa yayilan lavlarin Van
  Çanaginin önünü tikamasiyla olusmustur.

Nemrut Dagi
37
(No Transcript)
38

• 3) Alüvyal Set Gölleri Yagmur ve sel sulariyla
  yamaçlardan inen alüvyonlarinin bir derenin önünü
  tikamasiyla olusurlar.

39
Mogan Gölü - ANKARA
40

• 4) Kiyi Set Gölleri ( LAGÜN )
• Koylarin önlerinin kiyi kordonlariyla kapanmasi
  sonucu olusurlar.
• Liman tipi kiyilardir. En güzel örnekleri
  Karadenizin kuzey kiyilaridir. ( Ukrayna)

41
(No Transcript)
42

• 5) Baraj Gölleri ( Yapay Göller )
• Vadi önlerinin insanlar tarafindan yapilan
  setlerle kapatilmasi sonucunda olusan göllerdir.
• Barajlarin Yapilis Amaçlari
• 1. Sulama ve içme suyu temin etmek.
• 2. Enerji üretmek.
• 3. Sel ve su taskinlarini önlemek.
• 4. Su ürünleri elde etmek.
• Vb.

43
(No Transcript)
44
ASWAN BARAJI
Nil Nehri Üzerinde Kurulmustur Dünyanin En
Büyük 3. Barajidir
45
Aswan Baraj Gölü
46
Ebu Simbel
47
AKARSULAR

• TANIM Karalar üzerinde bir yatak ( vadi )
  içinde, egime bagli olarak akis gösteren
  sulardir.

48
Akarsularin Siniflandirilmasi
49
DEBI (Akim) Akarsuyunun herhangi bir
kesitinden, 1 saniyede geçen su miktaridir. ( m³
veya litre ile ifade edilir )

• Rejim Akarsu debisinin ( akiminin ) yil
  içindeki degisimidir.
• Akarsu debisi yil içerisinde önemli degisikliler
  gösteriyorsa Düzensiz Rejimli.
• Akarsu debisi yil içerisinde önemli degisikliler
  göstermiyorsa Düzenli Rejimli, akarsu adi
  verilir.

50
DÜZENSIZ REJIM
AKIM Sn / m³
51
DÜZENLI REJIM
AKIM Sn / m³
52
Yagislarin düzenli oldugu bölgelerde akarsu
rejimleri de düzenli olur! Örnek Amazon ve
Kongo nehirleri.

• Yagislarin düzensiz oldugu bölgelerde akarsu
  rejimleri de düzensiz olur!
• Örnek Indus ve Ganj nehirleri.

53
(No Transcript)
54
(No Transcript)
55
(No Transcript)
56
Beslenme Özelliklerine Göre Akarsular
1. Yagislarla Beslenen Akarsular
4. Yer alti Sularindan Beslenen Akarsular
2. Kar ve Buz Erimeleriyle Beslenen Akarsular
3. Gölden Beslenen Akarsular
57
Döküldügü Yere Göre Akarsular

• Akarsu Havzasi Bir akarsuyun kollariyla
  birlikte, sularini topladigi alana denir.
• Akarsu Deniz ya da Okyanusa dökülüyorsa Açik
  Havza,
• Göl , Bataklik ve Çöl gibi alanlarda son
  buluyorsa
• Kapali Havza denir.

58

• YER ALTI SULARI ( Taban Suyu )
• Yagis sulari ile kar ve buz erimeleriyle ortaya
  çikan sularin, topragin gözeneklerinden ve
  kayaçlarin çatlaklarindan sizarak geçirimsiz bir
  tabakanin üzerinde birikmesiyle olusurlar.

59
Yer alti Suyunu Etkileyen Faktörler

• Egim.
• Yagis türü.
• Kayaçlarin özelligi ( Geçirimliligi )
• Bitki Örtüsü

60
KAYNAKLAR

• TANIM
• Yer alti sularinin kendiliginden yeryüzüne
  çiktigi noktalardir.

61
Vadi ( Yamaç ) Kaynagi Vadi yamaçlarinin yer
alti su tablasini kestigi yerlerde olusurlar.
Yagis - Erime
VADI
Kaynak
62
Karstik KaynakKalkerli arazilerde erime sonucu
olusan bosluklarda biriken sularin yeryüzüne
çikmasiyla olusurlar.

• Karstik Kaynaklarin
• Sulari kireçlidir.
• Yilin bazi dönemlerinde
• kuruyabilir.
• - Sulari soguktur.

Kaynak
KALKER ( Kireçtasi )
63
(No Transcript)
64
GayzerVolkanik alanlarda yerin
derinliklerindeki sicak gazlarin uyguladigi
basincin etkisiyle, yeryüzüne buhar yada sicak su
püskürten kaynaklardir.
NOT Türkiyede Gayzer kaynaklarina
rastlanmaz. Bu kaynaklarin en güzel
örneklerine ABD Izlanda ve Yeni Zellanda , da
rastlanilmaktadir.
65
GAYZER Yellowstone Milli Parki ABD
66
ArtezyenTekne biçimindeki iki geçirimsiz tabaka
arasindaki geçirimli tabakada basinçli yer alti
suyu birikir.Bu tabakaya sondaj yapildiginda
basinçli bir soguk su kaynagi olan artezyen elde
edilir.
67
GEÇIRIMSIZ TABAKA
GEÇIRIMLI TABAKA
ARTEZYEN
68
(No Transcript)
69
Fay Kaynagi

• Kirikli yapilarin bulundugu yerlerde fay
  hatti boyunca yüzeye çikan sularin
  olusturdugu kaynaklardir.

70
NOT Genellikle sulari sicaktir. Hem
atmosferik ( yagis ) hem de magmatik sularla
beslenir. Debisi ( su miktari ) yil
içerisinde fazla degisiklik göstermez.
Sulari mineral bakimindan zengin olur. ( Maden
Suyu )
KAYNAK