DE KEERZIJDE VAN DE WELVAART Over stress, levensstijl, en welvaartsziekten B. Van Houdenhove K.U.Leuven

1
DE KEERZIJDE VAN DE
WELVAARTOver stress, levensstijl, en
welvaartsziekten B. Van
HoudenhoveK.U.Leuven
2
OVERZICHT

• 1. Onze welvaart heeft een keerzijde
  drie belangrijke redenen
• 2. Ons stress-systeem is
  een
  tweesnijdend zwaard
• 3. Cortisol teveel is niet goed,
  maar te weinig ook
  niet
• 4. Een slechte start in het leven
  meer ziek
• 5. Wat kunnen we zelf bijdragen
  
• om gezond te blijven ?

3
1.Onze welvaart heeft een keerzijde
drie belangrijke redenen
4

• Onze westerse maatschappij
  is
  gekenmerkt door hoog welvaartspeil (economie en
  technologie consumptiegoederen gezondheidszorg
  en sociale zekerheid)
• op zich fantastisch !!!
• we leven langer
  en we hebben het
  materieel beter, maar
• meer welvaart resulteert niet
  altijd in meer geluk en welzijn

5

• Redenen ?

6

• (1) Stress neemt
• toe
• is dit de prijs
  die we betalen
  voor onze
  welvaart ?

7
Aspecten van stijgende stress

• hoge werk- en prestatiedruk
• multi-tasking, multiple rol-stress
  (vooral bij vrouw)
• jacht op status (sociale vergelijking)
• inkomensongelijkheid
• werkloosheid, werkonzekerheid,
  downsizing van bedrijven
• verkeersdrukte
• communicatiesnelweg

8
Er is positieve
en negatieve stress

• Positieve stress is kortdurend
  en gaat gepaard met
  controlegevoel
• Negatieve stress is meestal langdurig (chronisch)
  en gaat gepaard met
• onzekerheid
• onvoorspelbaarheid
• gebrek aan controlegevoel

9

• Is het niet typisch voor onze moderne
  maatschappij
• dat we steeds minder vat hebben
• op
  de dingen rondom ons ?

10

• (2) Het sociale / familiale
  weefsel ontrafelt
• terwijl goede sociale / familiale
  steunsystemen
• belangrijke
• stress-buffers zijn

11

• De aarde warmt op
• maar de samenleving verkilt
• (Mieke Vogels)

12

• Zijn we in onze welvaartsmaatschappij
  gevoeliger aan de negatieve effecten van
  stress
• omdat we ons minder goed omringd en gesteund
  voelen?

13
Minder sociale omringing

• ieder voor zich mentaliteit
• onveiligheidsgevoel
• verruwing van omgangsvormen
• verzuring (klaagkultuur)
• ontkerkelijking

14
Minder familiale omringing

• instituut huwelijk wankelt
• seriële monogamie
• toenemend aantal (v)echtscheidingen
• eenoudergezinnen
• nieuw samengestelde gezinnen
• minder participatie van grootouders

15

• Percentage geboorten buiten het huwelijk (UK)
• 1960 5
• 2000 40
• Percentage eenoudergezinnen (UK)
• 1960 6
• 2000 21

16

• Uit onderzoek blijkt dat kinderen
  opgevoed in éénoudergezin (meestal moeder)
• later meer risico lopen op psychiatrische én
  lichamelijke ziekten
• (wegens financiële problemen, overbelasting)

17

• Growing up in a single-parent family has
  disadvantages to the health of the child.
  Lack of household resources plays a major part
  in increased risks. () Children of single
  parents have increased risks of mortality,
  severe morbidity, and injury.
• Weitoft GR et al. Mortality, severe morbidity,
  and injury in children living with single parents
  in Sweden a population-based study. Lancet.
  2003 361 289-95.

18

• Betalen
• niet alleen wij volwassenen
• maar ook onze kinderen een prijs
  voor onze
  welvaart?

19

• (3) Welvaart verleidt velen
  tot een ongezonde levensstijl
• die vaak vicieuze cirkel vormt
  met stress

20
Aspecten van ongezonde levensstijl

• weinig bewegen
• teveel en ongezond eten
• roken
• teveel alcohol
• druggebruik
• te weinig slapen
• vijandige attitude
• chronische gejaagdheid
• workaholisme

21
Vicieuze cirkels tussen stress en negatieve
levensstijl
snoepen
roken
weinig bewegen
Stress
alcohol, drugs
gejaagdheid, vijandigheid
weinig slapen
workaholisme
22

• Samenvattend
• onze welvaart maakt ons niet
  altijd gelukkiger

23

• meer nog
• onze welvaart
• kan ons ook
• ziek maken

24
Hoezo ?

• toenemende stress /
• minder controlegevoel

Welvaarts-ziekten
(2) afnemende steunsystemen
(3) negatieve levensstijl
(andere factoren genetische, milieu,
voeding...)

25
Dus

• Hoewel we dank zij onze welvaart langer leven
  en het materieel (meestal) goed hebben
• vallen velen ten prooi aan
  welvaartsziekten
• die hen vroegtijdig fysiek en psychisch
  beperken
• en levenskwaliteit ontnemen

26
Wat zijn welvaartsziekten ?

• Welvaartsziekten (of beschavingssziekten)
  zijn
• lichamelijke aandoeningen
• psychische aandoeningen
• gemengd lichamelijk-psychische aandoeningen
• die overwegend voorkomen in
• maatschappijen met hoog welvaartspeil

27
Welke aandoeningen ?

• met overwegend somatische symptomen
• cardiovasculaire ziekten
• hypertensie
• hartinfarct
• CVA
• metabole ziekten
• obesitas
• type 2 diabetes
• osteoporose
• immuun-gerelateerde
• ziekten
• allergieën, astma
• type 1 diabetes
• kanker

28

• met overwegend psychische symptomen
• depressie /angststoornissen/ suicide
• Alzheimer ?
• ADHD ?
• met gemengde symptomen
• functionele somatische syndromen
• (CVS / fibromyalgie,
  
  chronische lage rugpijn,
  
  
  post-whiplashsyndroom,
• IBS, RSI,TMD, MCS...)
• burnout

29

• Om beter te begrijpen hoe de combinatie
• toenemende stress / minder controlegevoel
• gebrekkige sociale / familiale steun
• negatieve leefstijl
• onze kans op welvaartsziekten kan verhogen
• moeten we dieper ingaan op
• het verschijnsel
• stress

30

• In het hier volgende wordt stress vooral
  besproken vanuit een neurobiologische invalshoek
• Op de psychologische aspecten van stress, evenals
  op psychologische strategieën voor preventie en
  behandeling wordt
  dieper ingegaan door prof
  Omer Van den Bergh

31
2. Ons stress-systeem is
een tweesnijdend zwaard
32

• We hebben in ons zenuwstelsel
  een stress-systeem
  dat ons helpt
• ...om in evenwicht te blijven
• ondanks steeds wisselende
• fysieke en psychische
• omstandigheden

33

• Dit systeem zorgt ervoor
• dat we elke vorm van druk
  en belasting
• goed kunnen incasseren, verwerken,
• en er achteraf normaal van herstellen

34

• Ons brein bestuurt
  ons stress-systeem
• via een onderlinge interactie van
• stresshormonen, neurotransmitters,
  neuropeptiden, immuuncellen, cytokines

35
Twee grote componenten van
het stress-systeem

• Sympathisch systeem zorgt voor onmiddelijke
  reactie op
  gevaar of bedreiging
  door shot adrenaline
• HPA-as zorgt voor brandstof
  om op langere termijn vol te houden,
  via productie van hormoon cortisol

36

• Een belangrijke hersenstructuur
  die de HPA-as regelt
• is de hippocampus
  (zorgt onder meer voor tijdig
  afsluiten van de stressrespons,
  waardoor cortisolproducite
  wordt afgeremd)

37
Bij kortdurende druk of belasting
worden we (dankzij adrenaline
en cortisol) ondersteund
om in evenwicht te
blijven- bloeddruk stijgt- spierspanning
verhoogt- hartritme versnelt- bloedsuiker
verhoogt alle niet noodzakelijke functies (bv.
immuunsysteem) worden op laag pitje gezet

38

• Bij langerdurende, chronische druk
  of belasting
• ervaren we stress niet alleen
  als negatief
• maar gaat het stress-systeem (bv. cortisol
  productie) zich op den duur tegen ons keren
• en neemt het risico toe
  dat we er er ziek van worden

39
(No Transcript)
40
3. Cortisol te veel is
niet goedmaar te weinig ook niet
41
Focus op twee belangrijke ontregelingen

• 1) te veel cortisol ? Depressie (en
  lichamelijke gevolgen)
• 2) te weinig cortisol ? Chronische pijn- en
  uitputtingsolsyndromen (CVS / fibromyalgie)

42

• wat zijn de gevolgen van te veel
  cortisol ?

43
0nderzoek bij primaten

• Bij verstoring van de hiërarchie
  ( chronische stress)
  gaat langdurige verhoging van
  cortisol
  de hippocampus van de apen
  beschadigen

44
Inkrimping van de hippocampus van chronisch
gestresste apen, onder invloed van hoge
cortisolniveaus

pre
post
Kortere en minder vertakte dentrieten
45
Ook bij de mens

• gaat cortisol op den duur
  belangrijke hersenstructuren van
  het stress-systeem (onder
  meer de hippocampus) beschadigen
• en hierdoor raken de stemmingsregulatiemechanismen
  in de hersenen (met
  neurostransmitters zoals serotonine,
  noradrenaline en dopamine)
• uit balans

46
Depressie is gevolg van op hol
slaand stress-systeem

• beschadiging ontregeling
• van stopsysteem van
  
• hippocampus neurotransmitters
  
  
• die
  gemoedstoestand
• 
  regelen
• toxisch effect
• HPA-as
• chronisch verhoogd depressie
• cortisol

47

• Ook genetische factoren
• spelen een rol
• mensen die een
  genetische variant hebben
  in systemen die serotonine regelen
• hebben veel meer kans om onder chronische stress
  depressief te worden

48

• Er ontstaan vaak vicieuze cirkels tussen stress,
  chronische, onbehandelde depressie
  en negatieve leefstijl
• en diverse lichamelijke aandoeningen
• Infecties
• Obesitas
• Hartinfarct
• Type 2 diabetes
• Vroegtijdige geheugenstoornissen
• Chronische pijn- en uitputtingssyndromen

49
Bijgevolg

• Chronische stress en depressie vormen vaak een
  soort draaischijf
• via hoog cortisol
• én negatieve leefstijl
• waardoor het risico op diverse welvaartziekten
  toeneemt

50
cortisol

weiinig bewegen cortisol


weinig slapen

teveel eten

gejaagd
vijandig cortisol
geheugen stoornissen
pijn- en uitputtings-syndromen (CVS,
FM) cardiovasculaire aandoeningen
te veel cortisol te weinig cortisol
Stress / depressie
immuun- gerelateerde aandoeningen
metabole aandoeningen
51
(No Transcript)
52

• Wat zijn de gevolgen van
  te weinig cortisol ?

53
Het stress-systeem kan
zijn werk niet meer
naar behoren doen

• Stress intolerantie
• Lage bloeddruk, hoge hartslag
• Abnormale immuunactivatie
• Griepachtig gevoel
• Lichte koorts
• Overal pijn
• Concentratieproblemen
• (cortisol regelt immers
  het immuunsysteem)

54
Chronische pijn- en uitputtingssyndromen
(CVS / fibromyalgie)
- verlies van fysieke en mentale veerkracht -
snel aan zijn grens zitten - moeilijk herstel
na inspanningen - verspreide pijn en
pijnovergevoeligheid - tekens van ontregeld
immuunsysteem
(grieperig gevoel) - ik wil wel, maar mijn
lichaam wil niet mee
55

• Over de oorzaken van CVS / FM bestaat nog grote
  onzekerheid
• Men kan langs vele wegen in CVS / FM
  terechtkomen
• maar meestal door opstapeling van fysieke en/ of
  emotionele overbelasting
• al dan niet gepaard met depressie
  en
  infectieuze trigger

56
Kan teveel cortisol overslaan
in te weinig ?

• Chronische stress / depressie
• ???
• Chronische pijn- en uitputtingssyndromen
• (CVS / fibromyalgie)

57
4. Een slechte start in het leven,
meer ziek
58

• De eerste bron van familiale / sociale steun
  is het ouderlijk gezin
• De kwaliteit van het ouderlijk gezinsmilieu
• bepaalt (programmeert) in samenspel met
  genetische factoren
• de veerkracht en prikkelbaarheid (setpoint)
  van het zich ontwikkelende
• stress-systeem van het kind

59

• Later in de kinderjaren spelen ook vroege
  ervaringen buiten het gezin, b.v.
• hoe men gezien wordt door zijn peers
• of men zelfwaarde kan ontwikkelen door schoolse
  of athletische prestaties
• of men eventueel langdurig gepest wordt
• een even belangrijke rol !

60
Dieronderzoek

• Ratjes die veel gelikt werden
• ...waren later moediger (probeerden langer
  op een drijvend plankje te kruipen)
• en slimmer (vonden beter hun weg
  in een doolhof)
• en gingen minder vroeg dood
• dan hun ongelikte
  soortgenootjes

61

• De mate van gelikt worden
• beïnvloedt de genetische expressie
  van de cortisol-receptoren
  op hippocampus
  die instaan voor
  afsluiting van
  de stress respons
• Meaney MJ, Szyf M. Environmental
  programming of stress responses through DNA
  methylation life at the interface between a
  dynamic environment and a fixed genome.Dialogues
  Clin Neurosci. 20057103-23.

62
(No Transcript)
63
Onderzoek bij de mens

• Fysieke/emotionele verwaarlozing of geweld
  en/of seksueel misbruik leidt tot
  een hoger risico op
• angsttoornissen, (waaronder
  posttraumatische
  stress-stoornis)
• depressie
• cognitieve stoornissen, te wijten aan
  
  atrofie van de hippocampus
• ? maar ook
• stress-en levensstijlgerelateerde
  somatische ziekten

64

• We conclude that childhood family environments
  represent vital links for understanding mental
  and physical health across the life span.
• Repetti RJ, Taylor SE, Seeman TE. Risky
  families family social environments and the
  mental and physical health of offspring. Psychol
  Bull. 2002128330-66

65

• early in life, high familial adversity
  may have a programming
  developmental effect on cortisol reactivity.
• Ouellet-Morin I et al. Variations in
  heritability of cortisol reactivity to stress as
  a function of early familial adversity among
  19-month-old twins. Arch Gen Psychiatry. 2008
  65211-8.

66

• Niet alleen postnatale, maar ook prenatale
  problemen (stress/angst/depressie)
  bij de moeder
• kunnen blijvende sporen kan nalaten
  in het zich ontwikkelende
  stress-systeem
  
  van het kind

67
Maternal and fetal cortisol (Gitau et al., 1997)
r 0.58, plt0.01, n51
.
200
100
Fetal cortisol (nmol/l)
0
0
250
500
750
1000
1250
1500
Maternal cortisol (nmol/l)
68

• Een slechte start in het leven
• is misschien wel de voornaamste oorzaak
• van een voortijdige dood
• Felitti et al. Relationship of childhood
  abuse and household dysfunction to many of the
  leading causes of death in adults. The Adverse
  Childhood Experiences (ACE) Study. Am J Prev Med
  1998 14 245-258.

69
(No Transcript)
70
Bijvoorbeeld patiënten met traumatische
voorgeschiedenis hebben minder positief affect

• Moscowitz JT, Epel ES, Acree M. Positive
  affect uniquely predicts lower risk of mortality
  in people with diabetes. Health Psychol. 2008
  Jan27(1 Suppl)S73-82.

71

• Er komt toenemend bewijs dat early
  life stress een voedingsbodem vormt
  voor diverse stressgerelateerde somatische
  aandoeningen
• Dong M, Giles WH, Felitti VJ, et al. Insight into
  causal pathways for ischemic heart disease
  adverse childhood experiences study. Circulation
  2004 82 217-225.
• Spertus IL, Yehuda R, Wong CM, Halligan S,
  Seremetis SV. Childhood emotional abuse and
  neglect as predictors of psychological and
  physical symptoms in women presenting to a
  primary care practice. Child Abuse Negl
  2003271247-1258.
• McEwen BS. Early life influences on life-long
  patterns of behavior and health. Ment Retard Dev
  Disabil Res Rev 20039149-154.
• Vanbesien-Mailliot CC, Wolowczuk I, Mairesse J,
  et al. Prenatal stress has pro-
• inflammatory consequences on the
  immune system in adult rats. Psychoneuroendocrinol
  ogy 200732114-124.
• Danese A, Pariante CM, Caspi A, Taylor A, Poulton
  R. Childhood maltreatment predicts adult
  inflammation in a life-course study. Proc Ntl
  Acad Sci USA 2007 104 1319-1324.
• Avitsur R, Hunzeker J, Sheridan JF. Role of early
  stress in the individual differences in host
  response to viral infection. Brain Behav Immun
  2006 20 339-348.

72
5.Wat kunnen we zelf bijdragen om
gezond te blijven?
73

• Onze genetische basis kunnen we
  niet wijzigen
• Wel kunnen we ervoor zorgen dat
  ons stress systeem
• in goeden doen blijft
• zodat we helpen voorkomen
  dat we reeds op
  relatief jonge leeftijd
• beperkt worden door
  stress- en levensstijl gerelateerde
• psychische of lichamelijke ziekten
  
  

74
Basis van de preventie

• (1) Gezonde levensstijl nastreven
• (2) Familiaal / sociaal leven verzorgen
• (stress-buffers !)
• (3) Stressniveau laag houden
  

75
a) Beweeg !
76
c) Rook niet en wees matig met
alcohol !
77
d) Slaap voldoende !
78
e) Verzorg uw relatie- en gezinsleven !
79
f) Stressniveau laag houden
80
g) Zoek tijdig professionele hulp !
81
Lannoo
2005