Bazat e Elektroteknik

1

• Bazat e Elektroteknikës
• Ligjërata 5
• Qarqet elektrike të rrymës njëkahore
• Akademik Alajdin Abazie-mail a.abazi_at_seeu.edu.mk
  , Tel [phone]

2
Qarku Elektrik

• Qark rryme qarku i mbyllur i rrjedhës së
  ngarkesave, gjegjësisht rrymës, ku rrjedha
  inicohet përmes burimit të rr. elektrike.
• Qarku fizik i rrymës ndërlidhje të elementeve
  fizike reale, si.p.sh. bateri, përçues
  ndërlidhës, rezistor, kondensator, etj.
• Qarku elektrik modeli i qarkut fizik i përbërë
  nga elementet ideale (që përfaqsojnë veti të
  veçanta të elementeve reale), p.sh. Rezistencë,
  kapacitet ose tension (gjenerator ideal)
• Kuptimi i qarkut elektrik në fakt është përshkrim
  jodimenzional i gjendjeve reale fizike, d.t.th.
  përshkrim i koncentruar në elemente të veçanta të
  qarkut (qarqe me parametra të koncentruar)
• Qarku i thjeshtë i rrymës zakonisht përbëhet
  vetëm nga burimi, përçuesit ndërlidhës dhe
  harxhuesi.

3
Qarku Fizik dhe Elektrik

• Qarku Fizik
• Skema e ndërlidhjes fizike interpretohet përmes
  skemës elektrike, në çrast burimi dhe harxhuesi
  tregohen si elemente të koncentruara, kurse
  ndërlidhja mes tyre pa dimenzione (rezistenca e
  përçuesve 0)
• Qarku Elektrik(skema elektrike)
• Pikat a dhe b, si dhe c dhe d ndodhen në
  potencijal të njejtë.

Burimi
Harxhuesi
4
Variablat dhe Parametrat e Qarqeve El.

• Variabla
• Rryma, Ngarkesa, Tensioni, Potenciali, Fuqia,
  Energjia
• Parametra
• Rezistenca, Kapaciteti, etj.
• Ligjet e qarqeve elektrike
• Definojnë lidhjet mes variablave dhe parametrave
  të qarqeve elektrike, si. p.sh. Ligji i Omit
  u(t)i(t)R
• Zgjidhja e qarqeve elektrike
• Përcaktojnë parametrat dhe variablat e qarqeve
  duke respektuar ligjet e qarqeve elektrike

5
Elementet themelore të qarqeve elektrike

• Elementet aktive
• (gjenerojnë më tepër energji elektrike sesa që
  pranojnë)
• Burimi i tensionit
• Burimi i rrymës
• Elementet pasive
• (Nuk mund të japin më tepër energji elektrike
  ngaqë pranojnë)
• Rezistori
• Kondensatori

6
Ndërimet kohore të burimeve të rr. dhe t.

• Tensioni (rryma) Tensioni (rryma)
• njëkahore e ndryshueshme

7
Kahja referente e rrymës dhe polariteti i tens.

• Për rrymat dhe tensionet që ndërojnë në varësi me
  kohën ose që janë të panjohura (në momentin e
  shqyrtimit) kahja dhe polariteti merren si
  referente.
• Kahja referente (polaritet referent) definohet me
  marrëveshje (supozim paraprak), kurse kahja e
  vërtetë (polariteti) në varësi me ate referente
  përcaktohet nga parashenja (pozitive ose
  negative) e rezultatit të fituar.
• Shembull Poqëse rezultati i llogaritur për
  intensitetin e rrymës është I-5A, d.t.th. kahja
  e vërtetë e rrymës është e kundërt me ate
  referente, gjegjësisht me ate fillestare të
  supozuar!

8
Shembuj të kahjeve dhe polariteteve referente

• Polariteti referentpër ngarkesën
• Kahja referentee rrymës
• Polariteti referenti tensionit

Kahja e vërtetë
Kahja (pol.) referente
q(t)gt0 q(t)gt0
i(t)gt0 i(t)gt0
u(t)gt0 u(t)gt0
9
Parashenja ref. e fuqisë dhe kahja e rrjedhës së
en.

• Parashenja referente (pozitive) e fuqisë
  përcaktohet përmes polaritetit referent të
  tensionit dhe kahjes referente të rrymës.
• Elementi i djathtë ka ref. p(t)gt0 (si rezistenca)
  d.t.th. pranon energji.
• Parashenja referente e fuqisë përcakton edhe
  kahjen referente të rrjedhës së energjisë, kurse
  parashenja e vërtetë e fuqisë p(t) tregon kahjen
  e vërtetë të rrjedhës së energjisë w(t).

Kahja e vërtetë
Kahja referente
p(t)gt0 p(t)gt0
10
Lidhja mes rrymës dhe tensionit në el. të veçanta

• Barazimet e ndërlidhjeve mes kahjes referente të
  rrymës dhe polaritetit të tensionit në elemente
  të veçanta
• Rezistenca
• u(t) i(t) R
• Kapaciteti
• i(t) C du(t) / dt

11
Përshkrimi formal i elementeve të qarqeve el.

• Rezistenca (element dypolar te i cili rryma dhe
  tensioni janë të lidhura sipas ligjit të Omit)
• Fuqia në rezistor
• (është harxhuese, ngase energjinë el. e shndëron
  në nxehtësi)
• Energjia në rezistor
• (është pasive)

12
Përshkrimi formal i elementeve të qarqeve el.

• Karakteristika tension-rrymë (UI ose volt-amper)
• a) Lineare b) Jolineare
• (Rezistencë omike R) (Element
  jolinear N) R?rd

13
Përshkrimi formal i elementeve të qarqeve el.

• Kapaciteti (element dypolar që ndërlidh
  ngarkesën me tensionin)
• Rryma nëpër kondensator
• Tensioni në kondensator
• u0 tensioni fillestar në momentin t0

14
Përshkrimi formal i elementeve të qarqeve el.

• Karakteristika ngarkesë-tension e kapacitetit
• Fuqia në kondensator
• p(t)gt0 pranon energji
• p(t)lt0 dorzon energji

15
Përshkrimi formal i elementeve të qarqeve el.

• Energjia në kondensator
• pasiv
• Tensioni në kondensator është funkcion kontinual
• përndryshe

16
Përshkrimi formal i elementeve të qarqeve el.

• Burim ideal
• Burim tensionielement dypolar që siguron
  tensionpavarësisht nga ngarkesa (rryma)
• Rezistenca e burimit ideal tëtensionit është
  zero (Ri0)
• Burim rrymeelement dypolar që siguron
  rrymëpavarësisht nga ngarkesa (tensioni)
• Rezistenca e burimit ideal tërrymës është pakufi
  ( )

17
Kuptimi i lidhjes së shkurtë dhe të hapur

• Lidhja e shkurtëndodh mes dy pikave të
  qarkutelektrik (mes pikave a dhe b) mes të
  cilave rezistenca dhetensioni janë zero.
• Lidhja e hapur
• ndodh mes dy pikave të qarkutelektrik (mes
  pikave a dhe b) mes të cilave rezistenca
  ështëpakufi kurse rryma zero.

18
Elemente tjera me rëndësi te qarqet elektrike

• Ndërprerësi (ideal)
• element dypolar që hap dhe mbyll
  qarkunelektrik. Ka dy pozicione
• I hapur ( , lidhja e hapur) dhe
• I mbyllur (R0, lidhje e shkurtë)
• Ampermetri (ideal)
• element dypolar që tregon intensitetin errymës
  që kalon nëpër te.
• RA0 (lidhje e shkurtë)
• Voltmetri (ideal)
• element dypolar që tregon tensionin mespikave
  të kyçura.
• (lidhje e hapur)

19
Lidhjet mes elementeve në qarqet elektrike

• Lidhjet elementare mes elementeve të qarqeve
• Lidhja serike
• Elementet janë të lidhur në seri nëqoftëse përmes
  tyre rrjedh rryma e njejtë!
• Lidhja paralele
• Elementet janë të lidhur paralelisht nëqoftëse
  kanë tension të njejtë!
• Rrjeta elektrike
• Bashkësi e elementeve të lidhura në mënyra të
  ndryshme(p.sh. rrjeta rezistorësh,
  kondensatorësh, etj.)
• Zakonisht rrjetat kanë edhe më tepër burime!

20
Ligjet e Kirhofit

• Ligji i Kirhofit për rrymë
• Për çdo nyje me n degë vlen
• (Shuma algjebrike e të gjitha degëve në nyje
  është 0)
• Zakonisht rrymat që hyjnë në nyje ih shënohen me
  parashenjën , kurse rrymat që dalin nga nyja
  id shënohen me parashenjën -.
• LIK mund të shkruhet edhe në formën vijuese
• (Shuma? algjebrike të degëve në hyrje dhe dalje
  të nyjeve janë të barabarta)

21
Ligjet e Kirhofit

• Ligji i Kirhofit për tension
• Për çdo qark të mbyllur (me n elemente) vlen
• (Shuma algjebrike e tensioneve të të gjitha
  elementeve në degë 0)
• Zakonisht qarku shënohet me kahje referente dhe
  tensionet që në atë kahje rriten shënohen me
  parashenjën , kurse ata që në atë kahje
  zvoglohen shënohen me parashenjën -.
• LIIK mund të interpretohet edhe në formën
  vijuese nëse në qark ka nb burime me ub tensione
  dhe np elemente pasive me up tensione, atëherë
  vlen
• (Shuma algjebrike e të gjitha tensioneve në të
  gjitha burimet është e barabartë me shumën
  algjebrike të tensioneve në të gjitha elementet
  pasive të qarkut të mbyllur)

22
Pyetje!