AZ?RBAYCAN D

1
AZ?RBAYCAN DÖVL?T AQRAR UNIVERSITETIZOOBAYTALIQ
V? ?CZAÇILIQ FAKÜLT?SI ?CZAÇILIQ V? MORFOLOGIYA
KAFEDRASI

• F?NN ANATOMIYA
• MÖVZU
• HISS ÜZVÜL?RI

MÜHAZIR?ÇIDOS.RAMAZANOV.A
G?NC?-2009
2
Mövzunun plani

• 1.Hiss üzvül?ri haqqinda ümumi m?lumat.
• 2.Analizatorlarin ümumi xarakteristikasi.
• 3.Görm? v? esitm?-müvazin?t üzvül?rinin qisa
  filo-ontogenezi
• 4.Göz almasi v? onun köm?kçi üzvl?ri,qisalari
• 5. Esitm?-müvazin?t üzvül?ri , onlarin qurlusu,
  hiss?l?ri v? ?h?miyy?ti
• 6.Analizatorlatin keçirici yollari,qabiq alti v?
  qabiq m?rk?zl?ri

3
?D?BIYYAT

• 1.I.B. ABBASOV R.B.RÜST?MOV .ANA-TOMIYA
  TIRMINL?RI 1973
• 2.A.M. RAMAZANOV EV HEYVANLARI-NIN ANATOMIYASI
  1973
• 3.I.B. ABBASOV EV HEYVANLARININ ANATOMIYASI 1973

4

• Giris
• Bas beyin qabigi heyvan orqanizminin bütün
  f?aliyy?tini t?nzim edir, nizama salmaqla daxili
  üzvl?rd?n v? xarici mü-hitd?n oraya ged?n
  müxt?lif qiciqlari q?bul edib, onlari t?h-lil
  edir. Bu sistemi I.P.Pavlav analizator
  adlandirmisdir. Pavlava gör? h?r bir analirator 3
  hiss?d?n ibar?tdir1) ucqar hiss?, 2) aparici yol
  , 3) m?rk?zi hiss? yaxud beyin.
• Analizatorlara göz-yaxud görm? üzvü-orqanum irsus
  v? onun köm?kçi üzvl?ri göz almasi ,kiprikl?r,
  göz qapaqlari, göz ?z?l?l?ri, göz yasi apparati
  v? s. aiddir.Esitm?-müvazi-n?t yaxud
  d?hliz-ilbiz-orqanen vistibulae-coxhlaris aiddir.
• Görm? analizatoru asagidaki hiss?l?rd?n 1) göz
  almasin-dan, 2)onun köm?kçi hiss?l?rind?n
  ibar?tdir,el?c? d? esitm?-müvazin?t v? yaxud
  d?hliz ilbiz üzvü.

5

• Asagi sinif heyvanlarda görm? hüceyr?l?ri
  orqanizmin xa-rici s?thind? s?p?l?n?r?k,
  gözcükl?r ?m?l? g?tirirl?r. Onur-gali
  heyvanlarda is? f?rqli olaraq görm? üzvü basqa
  s?kild? inkisaf edir.Oturaq h?yat t?rzi kecir?n
  heyvanlarda (nest?rç?-d?) cüt gözl?r
  olmur.Bunlarda isiga h?ssas hüceyr?l?rd?n ibar?t
  Oesse gözcükl?ri vardir.Ali inkisaf etmis
  heyvanlarda göz almasi-bulbus okali-3 qisadan
  1) xarici fibroz qisa, 2)or-ta-damarli v? 3)
  daxili-torlu qisadan ?m?l? g?lir.Bu qisalar da öz
  növb?sind? yenid?n bölünürl?rbel?likl?,gözd?,xüsu
  si da-marli qisa chorioidea kirpikli
  cisim-corpus cilare v? qüzehli qisa-iris meqdana
  çixir.Göz almasinin tor qisasi mür?kk?b
  quruilusa malikdir o asagidaki (xaricd?n daxil?
  dogru) qatlar-dan ibar?tdir
• 1.Piqmentli qat, 2)cöpl?r v? kolbalar qati,
  3)xarici-hüdudi qat, 4)xarici dan?li qat,
  5)xarici tor qat, 6)daxili dan?li qat,

6
(No Transcript)
7

• 7) daxili tor qat, 8) qanqlioz hüceyr?l?r qati,
  9) sinir lifl?ri qati, 10)daxili hüdudi
  qat.Bundan basqa burda gözün ön v?
  arxakameralari billur,b?b?k,süs?y?b?nz?r madd?,
  optik ox,ekvator-paralell?r,meridian,kor l?k? v?
  görm? siniri var-dir.?lav? v? köm?kçi hiss?l?r?
  is?göz qapaqlariyuxari-asagi v? 3-cü
  kiprikl?r,?z?l?l?r,blok,göz yasi aparati v? s.
  aiddir.Biz d? ?ks etdirici cisim,tapetum-y?ni-xalç
  a v? göz? r?ng verun piqmentl?r v? fassiyalar.
• Esitm?-müvazin?t üzvü v? yaxud d?hliz ilbiz
  üzvü-skletin dasliq sümüyünd? yerl?s?n
  qulaqdan-auri-dan v? köm?kçi hiss?l?rd?n
  ibar?tdir.Buna orqanen vistibulo-cachlearis v? ya
  stato-accusticus deyilir, 3 anatomik hiss?d?n 1)
  xarici qulaqdan-auris-externadan-bura xarici
  esitm? yolu v? qulaq seyvani aiddir,?z?l?si il?
  birlikd?, 2)orta qulaqdanauris-mediyaburaya
  elistax borusu v? esitm? sümükl?ri (ç?kic-

8

• maleus-zindan-incus,üz?ngi-stapes m?rcim?y?
  b?nz?r sü-mük,os lentikulyara v? ?z?l?l?ri
  aiddir, 3) daxili qulaq (labi-rint)-auris interna
  t?bil boslugu-cavum timpani,daxili esit-m?
  yolu-meatus accusticus interni v? ilbis-cochlea
  d?hliz visti-bulum,3 ?d?d yarim dair?vi
  kanallar-canalis semici-culya-ris,korti
  orqani-orqonen korti v? 8- ci cüt esitm?
  müvazin?t sinirin.bestibulo-cochlearis
  aiddir.Orqanin qisa filo-ontoge-nezin? n?z?r
  saldiqda dey? bil?rik ki,onurgali heyvanlarda
  esitm? v? müvazin?t üzvünün ?sas hiss?si daxili
  qulaqdan ibar?tdir.aburada iki cür
  reseptorlarEsitm? reseptorlari-fonoreseptorlar
  v? müvazin?t reseptorlari-statik reseptor-lar
  vardir.Xarici v? orta qulaq mexaniki is?y?ni
  s?sin tutulub,daxili qulaga ötürülm?si isin?
  daxili qulaq is? sirf esitm? isin? xidm?t edir.

9
(No Transcript)
10
(No Transcript)