Struktury klastrowe - system podnoszenia konkurencyjnosci firm i region

1
Struktury klastrowe - system podnoszenia
konkurencyjnosci firm i regionów. Przeglad
praktyk miedzynarodowych

• Michal Górzynski
• CASE Doradcy Sp. z o.o.

2
Cel prezentacji

• Prezentacja znaczenia struktur klastrowych w
  warunkach postepujacej globalizacji
• Prezentacja doswiadczen zagranicznych w zakresie
  wspierania gron przedsiebiorczosci

3
Struktura prezentacji

• Definicja i cechy klastrów (gron) ang. clusters
• Dlaczego struktury klastrowe?
• Klastry w UE
• Kluczowe czynniki rozwoju struktur klastrowych
• Bariery rozwoju struktur klastrowych
• Elementy strategii rozwoju struktur klastrowych
• Narzedzia wspierania klastrów
• Prezentacja doswiadczen miedzynarodowych procesu
  stymulowania rozwoju struktur klastrowych
• Wnioski i rekomendacje

4
Definicja klastrów (gron)

• UNIDO - klastry to regionalne i terytorialne
  koncentracje firm produkujacych i sprzedajacych
  podobne lub komplementarne produkty, a przez to
  zmuszonych do przezwyciezania podobnych problemów
  i wyzwan. W rezultacie powoduje to powstawanie
  wyspecjalizowanych dostawców maszyn i surowców,
  rozwój specjalistycznych kompetencji i
  umiejetnosci oraz szybszy rozwój
  specjalistycznych i zindywidualizowanych uslug
• M. Porter - klastry to geograficzne koncentracje
  wzajemnie powiazanych przedsiebiorstw,
  wyspecjalizowanych dostawców (w tym dostawców
  uslug), przedsiebiorstw z innych powiazanych
  sektorów i branz oraz instytucji otoczenia
  gospodarczego (np. uniwersytetów, izb handlowych)
  wzajemnie konkurujacych oraz wspólpracujacych

5
Cechy klastrów

• System powiazan (w tym nieformalnych) stymulujacy
  efekt synergii funkcjonowania firm
• Koncentracja geograficzna mobilosc
  spoleczenstwa, mozliwosci transportowe, etc.

6
Dlaczego klastry?

• Proces globalizacji wymusza specjalizacje
  produktowa i procesowa, a w efekcie stymuluje
  geograficzna koncentracje i specjalizacje
  dzialalnosci gospodarczej koncentrowanie
  zasobów na silnych stronach, eliminowanie
  zagrozen
• Efektywny mechanizm stymulowania konkurencyjnosci
  sektora malych i srednich przedsiebiorstw -
  glównym problem rozwoju malych firm jest problem
  skali dzialalnosci w kontaktach z dostawcami,
  instytucjami finansowymi, instytucjami
  doradczymi. Struktury klastrowe pomagaja
  niwelowac te strukturalne bariery rozwoju poprzez
  wspieranie nowych lub istniejacych form
  wspólpracy.

7
Wazne!!!

• struktury klastrowe to nie sa struktury
  gospodarcze koncentrujace sie jedynie na
  obszarach dzialalnosci w sektorach wysokich
  technologii kwestia dlugotrwalej
  konkurencyjnosci i innowacyjnosci

8
Doswiadczenia UE

• okolo 200 czlonków
• w obrebie klastra zatrudnionych jest okolo 2
  000-10 000 pracowników
• szczególna role odgrywaja male i srednie
  przedsiebiorstwa mozna zaobserwowac
  zintegrowanie dzialan w ramach globalnych sieci
• klastry charakteryzuja sie róznorodnym poziomem
  innowacji w (od innowatorów do zwyklych
  uzytkowników technologii)
• wspólne dzialania skoncentrowane sa na rozwoju
  nowych produktów, struktur organizacyjnych i
  innowacji rynkowych.

9

• nie ma standardowej polityki klastrowej, modelu
  który mozna implementowac bez wzgledu na
  uwarunkowania zewnetrzne.
• Regiony róznia sie otoczeniem prawnym i
  administracyjnym, zakresem rozwoju
  infrastruktury, jakoscia instytucji okolo
  biznesowych, stopniem rozwoju systemu
  finansowego, zakresem rozwoju i wykorzystywania w
  regionie technologii informatycznych i
  komunikacyjnych, struktura gospodarcza, struktura
  spoleczna i demograficzna, potencjalem
  innowacyjnym (w tym poziomem zakumulowanej
  wiedzy), zródlami pozyskiwania technologii,
  kwalifikacjami zasobów ludzkich, charakterystyka
  i struktura popytu wewnetrznego (regionalnego),
  czy istniejacym modelem wspólpracy kooperacyjnej
  firm.

10
Kluczowe czynniki rozwoju struktur klastrowych

• Wg R. Moss
• elastycznosc i otwartosc" struktury klastrowej,
  która umozliwia dostep do nowych technologii,
  wiedzy i informacji
• wysoka jakosc powiazan i wzajemne zaufanie w
  relacjach pomiedzy uczestnikami grona kluczowy
  czynnik sukcesu w zakresie skutecznego
  funkcjonowania mechanizmu dyfuzji informacji i
  wiedzy
• poziom kompetencji i jakosc zasobów ludzkich

11
Kluczowe czynniki rozwoju struktur klastrowych II

• Ch. Ketels oraz M. Porter za kluczowy czynnik
  rozwoju uznaja otoczenie biznesowe,
  charakteryzujac je za pomoca 4 obszarów
• dostepnych zasobów (infrastruktura, umiejetnosci,
  etc.),
• popytu wewnetrznego (wymagania lokalnych
  odbiorców),
• ogólnego poziomu przedsiebiorczosci oraz jakosci
  regulacji dla stymulowania przedsiebiorczosci
  (opodatkowanie, lokalne strategie konkurencji
  firm, prawo konkurencji, etc.),
• innych wspomagajacych przemyslów dostawców i
  odbiorców (tzw. zasieg i glebokosc klastra).

12
Bariery funkcjonowania klastrów

• niska jakosc infrastruktury (w tym transportowej
  oraz informatycznej)
• brak dostepu do kapitalu
• niska jakosc otoczenia innowacyjnego, w tym
  przede wszystkim niska jakosc instytucji badawczo
  - rozwojowych oraz szkoleniowych
• niedostateczne otwarcie firm na zewnatrz" (ang.
  outward approach) czesto firmy z regionu
  zamykaja sie w sobie" (ang. inward approach)
• niska jakosc i niedostateczne kwalifikacje
  zasobów ludzkich
• narzucana hierarchicznosc funkcjonowania struktur
  klastrowych

13
Elementy strategii rozwoju struktur klastrowych

• poprawa otoczenia biznesowego (w tym
  uwzglednienie potrzeb i oczekiwan wspomaganych
  klastrów),
• dostarczanie informacji i danych o prognozach
  gospodarczych w celu identyfikacji szans oraz
  zagrozen rozwojowych i prowadzenia dzialan
  wyprzedzajacych tworzenie klastrów w
  obszarach majacych perspektywy rozwoju,
• staly rozwój infrastruktury i oferty edukacyjnej
  oraz szkoleniowej,
• wdrazanie skutecznych metod sieciowania firm,
• finansowanie otoczenia okolo biznesowego
  (tworzenie struktur wsparcia wspomagajacych
  tworzenie nowych firm),
• tzw. community building process czyli proces
  tworzenia lepszej jakosci relacji lokalnych (min.
  budowanie wzajemnego zaufania)
• koncentrowanie swojej aktywnosci na rynkach
  miedzynarodowych, a nie regionalnych

14
Narzedzia wspierania klastrów

• monitorowanie struktury gospodarczej regionu w
  celu identyfikacji potencjalnych obszarów
  wsparcia analiza porównawcza w obszarach
• oceny porównawczej bazy technologicznej i
  potencjalu BR,
• dostepnosci wykwalifikowanej sily roboczej,
• oceny poziomu i mozliwosci rozwoju zakumulowanej
  wiedzy,
• struktury, dostepnosci i poziomu technologicznego
  dostawców,
• dostepnosci kapitalu,
• dostepnosci i jakosci struktur szkoleniowych oraz
  systemu ksztalcenia,
• dostepnosci i jakosci wyspecjalizowanych uslug na
  potrzeby grona,
• zakresu i jakosci powiazan kooperacyjnych w
  ramach klastra,
• stopnia przedsiebiorczosci w regionie,
• poziomu dzialalnosci innowacyjnej i imitacyjnej
• obecnosci i jakosci liderów innowacyjnych i
  przemyslowych
• jakosci relacji zewnetrznych i stopnia
  otwartosci
• wizji rozwoju klastra i regionu

15
Narzedzia wspierania klastrów

• tzw. proces tworzenia kotwic rozwoju klastra
  poprzez kreowanie wspólnych dzialan (np.
  lobbowanie na rzecz regionu lub obszaru
  dzialalnosci) - tworzenie otoczenia
  instytucjonalno organizacyjnego grona
• przygotowanie profesjonalnej i interdyscyplinarnej
  oferty uslug wspierajacych dzialalnosc struktur
  klastrowych - orientacja na rozwiazywanie
  problemów identyfikowanych i zglaszanych przez
  firmy
• tworzenie zindywidualizowanego systemu
  pozyskiwania i rozpowszechniania (dyfuzji)
  informacji
• organizowanie klastrowych one stop hub
  kompleksowych punktów obslugi firm
• pomoc w procesie formowania interdyscyplinarnych
  zespolów roboczych
• pomoc w tworzeniu systemu wspomagajacego
  nawiazywanie kontaktów zewnetrznych
• tworzenie tzw. cluster branches w oddzialach
  administracji regionalnej i lokalnej

16
Narzedzia wspierania klastrów

• podnoszenie jakosci ksztalcenia i dzialalnosci
  szkoleniowej oraz wspomaganie procesu
  pozyskiwania wyspecjalizowanych kadr, kluczowych
  dla klastra poprzez
• dofinansowanie specjalistycznych szkolen
• wspólne opracowywanie programów szkoleniowych
• wykorzystywanie praktycznych aspektów
  funkcjonowania struktur klastrowych w procesie
  nauczania
• tworzenie klastrowych centrów umiejetnosci i
  doskonalosci
• stymulowanie partnerstwa i poglebiania wzajemnych
  relacji pomiedzy uczelniami, a gronami
• wspomaganie inicjatyw w zakresie zwiekszania
  zdolnosci kompetencyjnych (np. wspólne szkolenia,
  programy badawcze, misje handlowe i
  technologiczne)
• wspomaganie tworzenia miedzyregionalnych aliansów
  klastrowych w celu zwiekszenia bazy
  kompetencyjnej i poprawy konkurencyjnosci
  regionów kooperujacych.

17
Narzedzia wspierania klastrów

• podejmowanie dzialan promocyjnych i
  wyrózniajacych region (promowanie klastrów
  eksportowych, promowanie regionów przez grona)
• stymulowanie i przyciaganie inwestycji w obszary
  dzialalnosci struktur klastrowych w regionie, a w
  tym w szczególnosci promowanie
• wielostronnych projektów inwestycyjnych
• dofinansowywanie inwestycji o charakterze
  innowacyjnym
• stymulowanie innowacyjnosci i przedsiebiorczosci
• wspomagac proces powstawania nowych firm
• wspomagac powstawanie inkubatorów klastrowych
• wspomagac powstawanie relacji sieciowych,
• wspomagac powstawanie i rozwój centrów
  technologicznych swiadczacych uslugi na potrzeby
  grona,
• inwestowac w infrastrukture badawczo naukowa w
  obszarze funkcjonowania klastra.

18
Wsparcie administracyjne doswiadczenia
miedzynarodowe

• koniecznosc kompleksowego i systemowego podejscia
  do procesu wspierania rozwoju struktur
  klastrowych - rozwiazywanie wspólnie
  zidentyfikowanych problemów
• dzialania administracji musza byc dzialaniami
  wspomagajacymi - identyfikowanie potencjalnych
  struktur klastrowych, a nastepnie projektowanie i
  wdrazanie narzedzi wsparcia dla juz istniejacych
  i zweryfikowanych pozytywnie przez rynek struktur
  klastrowych
• poprawne okreslenie grona (zarówno geograficzne,
  jaki dokladne sprecyzowanie jego obszaru
  dzialalnosci)

19
Zagraniczne doswiadczenia praktyczne

• efektywny mechanizm komunikacji pomiedzy
  aktorami grona
• silna grupa inicjujaca (nie moze to byc jednak
  administracja)
• myslenie strategiczne oraz dlugookresowe
  zaangazowanie w proces tworzenia klastra
• podejmowanie wspólpracy jest latwiejsze gdy firmy
  dzialaja w podobnych obszarach funkcjonowania
  oraz sasiaduja ze soba, a celem ich dzialania
  jest wspólne przeciwstawianie sie zewnetrznej
  konkurencji
• budowanie nieformalnych relacji w oparciu o
  wzajemne zaufanie - proces ten nie powinien byc
  ograniczany barierami biurokratycznymi
• konieczny jest spiritus movens, czyli tzw.
  facilitator (lub inaczej broker) promocja,
  zarzadzanie siecia planowanie operacyjne i
  strategiczne

20
Zagraniczne doswiadczenia praktyczne

• propagowanie idei gron poprzez edukowanie,
  prezentowanie potencjalnych korzysci dla
  uczestników klastrów oraz prezentowanie
  praktycznych rozwiazan i sukcesów innych klastrów
  funkcjonujacych w zblizonym obszarze dzialalnosci
  lub regionie
• gromadzenie potencjalnych uczestników inicjatyw
  klastrowych wokól wspólnej idei (np. wspólnie
  zidentyfikowanego problemu)
• tworzone systemy powinny byc skierowane na
  zewnatrz
• tworzony system powinien byc dostepny dla
  wszystkich zainteresowanych (powinny byc tworzone
  elastyczne struktury organizacyjne)
• budowanie struktur klastrowych w oparciu o juz
  istniejace instytucje otoczenia okolo biznesowego

21
Obszary wspólpracy w ramach struktur klastrowych

• dzialalnosc badawcza oraz lobbowanie,
• w zakresie nawiazywania relacji z dostawcami i
  odbiorcami,
• w zakresie dzialalnosci szkoleniowej i
  edukacyjnej,
• w zakresie kreowania innowacji i pozyskiwania
  nowych technologii,
• w zakresie inwestycji (laczenie zasobów
  produkcyjnych, dystrybucja, sprzedaz, marketing)
• Wraz z uplywem czasu nie zwieksza sie zakres
  wspólpracy, ale intensywnosc dzialan w ramach
  wczesniej zdefiniowanych obszarów kooperacji.

22
Wnioski

• koncentracja geograficzna dzialalnosci odgrywa
  caly czas bardzo duza role - w wielu regionach
  postepujacy proces integracji gospodarczej
  zwieksza znaczenie koncentracji geograficznej
• postepujacy proces integracji gospodarczej
  wymusza specjalizacje produktowa i procesowa
  firm, regionów oraz krajów
• polityka regionalna powinna koncentrowac zasoby
  na wybranych obszarach dzialalnosci,
  charakteryzujacych sie najwieksza obecna i
  potencjalna konkurencyjnoscia
• nie ma standardowej polityki klastrowej

23
Wnioski

• Kluczowe czynniki rozwoju gron
• wysoki poziom kompetencji i jakosci zasobów
  ludzkich,
• przyjazne otoczenie instytucjonalno
  regulacyjne,
• wzajemne zaufanie w relacjach pomiedzy
  uczestnikami grona,
• zorientowanie struktury klastrowej na zewnatrz,
  a nie do wewnatrz,
• elastycznosc i jak najmniejszy poziom
  sformalizowania struktury,
• tworzenie struktur klastrowych w obszarach
  dzialalnosci, które maja perspektywy rozwoju

24
Wnioski

• Praktyka zagraniczna wskazuje na koniecznosc
  kompleksowego podejscia do procesu wspierania
  struktur klastrowych
• dzialania administracji moga byc jedynie
  dzialaniami wspomagajacymi
• Na etapie tworzenia klastra kluczowym czynnikiem
  powodzenia jest skutecznosc pracy tzw.
  facilitatora (brokera). Zagraniczne doswiadczenia
  wskazuja, ze powinna to byc osoba o dobrych
  kontaktach w firmach, a jego glównym zadaniem
  powinno byc budowanie wzajemnych relacji i
  zaufania pomiedzy potencjalnymi uczestnikami
  grona, koordynowanie procesu tworzenia planów
  dzialan strategicznych i operacyjnych sieci w
  pierwszym okresie wdrozeniowym w tym przede
  wszystkim stymulowanie procesu wspólnego
  okreslenia celów oraz zarzadzania siecia

25
Rekomendacje

• ciagle monitorowanie struktury gospodarczej
  regionu w celu identyfikacji potencjalnych
  struktur klastrowych i ewentualnych obszarów
  wsparcia analiza porównawcza
• promowanie koncepcji klastrów wsród
  przedsiebiorców, jednostek otoczenia okolo
  biznesowego, administracji regionalnej
• podnoszenie jakosci ksztalcenia i dzialalnosci
  szkoleniowej w regionie poprzez inwestowanie w
  infrastrukture edukacyjno - szkoleniowa
• zaciesnianie wspólpracy pomiedzy sektorem
  przedsiebiorstw, a sektorem wyzszych uczelni
• stymulowanie i przyciaganie wielostronnych
  projektów inwestycyjnych, w szczególnosci o
  charakterze BR
• kompleksowe wspieranie przedsiebiorczosci w
  regionie (w tym wspomaganie procesu powstawania
  nowych firm)

26
Rekomendacje

• inwestowanie w poprawe funkcjonowania
  infrastruktury (w tym w szczególnosci
  infrastruktury transportowej i informatycznej)
• rozwijanie infrastruktury badawczo naukowej.
• inicjowanie wspólpracy pomiedzy firmami poprzez
• identyfikowanie wspólnych barier oraz mozliwosci
  i tworzenie schematów wspólnego przeciwdzialania
  negatywnym zjawiskom lub wykorzystywania szans
• stymulowanie i formalizowanie kanalów komunikacji
  pomiedzy firmami z okreslonych obszarów
  dzialalnosci
• ulatwianie firmom wspólnego nawiazywania
  kontaktów zewnetrznych
• wspomaganie i dofinansowywanie wspólnych
  inicjatyw szkoleniowych
• wspomaganie i dofinansowywanie wspólnych
  projektów innowacyjnych (w tym badawczo
  rozwojowych)

27

• Dziekuje za uwage
• michal.gorzynski_at_case.com.pl