Een communicatief lexicon door het verankeren van woord-betekenissen

1
Een communicatief lexicon door het verankeren van
woord-betekenissen

• You don't know what love is til youve learned
  the meaning of the blues
• (Ray/DePaul, 1941)
• Piek Vossen, 22 december 2006

2
Verankering van betekenis van taalvraag uit de
20ste eeuw, antwoord in de 21ste?

• Is het mogelijk om betekenis en begrip van taal
  formeel te definieren?
• Willard V.O. Quine cavagai!
• Kunnen computers intelligent gedrag vertonen?
• Alan Turing Turing test
• Kunnen computers daadwerkelijk met mensen
  communiceren?
• John Searl Chinese room experiment

3
Wat betekent een woord als "liefde"?

• You don't know what love is til youve learned
  the meaning of the blues (Ray/DePaul, 1941)
• Diagnose van een ziekte
• hartkloppingen, rood worden, droge mond,
  kortademig
• wegdromen, niet-geconcentreerd,
• geen eetlust, hang naar muziek

4
Wat betekent een woord als "liefde"

• Betekenis afschuiven op andere woorden
• liefde warme genegenheid, gehechtheid aan een
  persoon of zaak
• genegenheid welwillende gezindheid jegens iem.,
  in sterkere opvatting naderend tot liefde
• gezindheid innerlijke houding
• houding (fig.) wijze van handelen en optreden,
  gedrag, manier van handelen
• (bron Groot Woordenboek der Nederlandse Taal,
  1992)
• Formele definitie van een relatie
• Relatie L tussen x en y L(x,y)
• Er is sprake van liefde dan en alleen dan indien
  er een wereld bestaat met een x en een y
  waartussen de relatie L waar is

5
Betekenis is fundamenteel onmogelijk
Concept in ons hoofd
goddelijke verschijning aankondiging van de lente
lief huisdier moet knuffelen
konijn met worteltjes en rozemarijn
Plato met baard
W.V.O.Quine (1964) inscrutability of reference
6
Heeft het zin om betekenis te verankeren?

• Verankering vindt meer en meer plaats in de vorm
  van standaardisering
• maten en eenheden meter, liter, kilo
• terminologische databanken, juridische
  definities, contracten
• internationale samenwerking
• ontologieën definitie van de betekenis van
  concepten in een formeel kennisrepresentatie
  systeem (1ste orde logica) zodat een computer
  ermee kan redeneren

7
Automotive ontology (http//www.ontoprise.de)
8
Wie gebruikt ontologische kennis?
9
Heeft het zin om betekenis te verankeren?

• Taalgebruik en communicatie is op grote schaal
  meetbaar
• Resultaten 1 - 10 van circa 1.180.000 voor liefde
  (0,05 sec.) 
• Resultaten 1 - 10 van circa 114.000.000 voor
  liebe (0,09 sec.) 
• Resultaten 1 - 10 van circa 924.000.000 voor love
  (0,04 sec.) 
• Resultaten 1 - 10 van circa 81.800.000 voor amour
  (0,06 sec.) 
• Resultaten 1 - 10 van circa 115.000.000 voor amor
  (0,07 sec.) 
• Resultaten 1 - 10 van circa 358.000.000 voor ?
  (0,25 sec.) , Kanji, Japans (ai)
• (bron http//www.google.nl, 11 november 2006)

10
Heeft het zin om betekenis te verankeren?

• Communicatie is een beïnvloedbaar systeem
• Mensen zoeken informatie en diensten door het
  stellen van vragen in natuurlijke taal op
  Internet
• Betekenis van uitdrukkingen en woorden speelt
  daarbij een rol
• animal party party animal
• giftig medicijn medicijn tegen vergiftiging
• Internet diensten op Java Java Internet diensten
• mobiel, gsm, draagbare telefoon

11
Heeft het zin om betekenis te verankeren?

• Computers nemen actief deel aan
  communicatieprocessen
• Mensen instrueren computers en computers
  rapporteren aan mensen ik zoek een auto met die
  en die kenmerken voor een bepaalde prijs
• Computers verzamelen kennis en informatie uit
  teksten aanbod van auto's op de digitale markt
• Computers communiceren met elkaar en wisselen
  daarbij informatie uit onderhandelen met elkaar
  over de beste prijs-kwaliteit

12
Menselijke dialogen van Alice-bot
13
Betekenis en begrip fundamenteel onmogelijk maar?

• Hoe kan communicatie plaatsvinden tussen mensen?
• Hoe kan communicatie plaatsvinden tussen mensen
  en computers?
• Als taal maar effectief is
• betekenenhet gewenste effect hebben!
• Koppelen van taal aan nuttige inhoud!

14
Objecten in werkelijkheid
Ontologie
Kennis informatie

• Nuttig en effectief gedrag
• redeneren over kennis
• informatie verzamelen
• diensten leveren en behulpzaam zijn

15
Verankeren van woordbetekenissen

1. De Global Wordnet Grid wereldwijd project van de
   Global Wordnet Association om alle talen in de
   wereld te verankeren aan een universele concept
   index
2. Het Stevin project Cornetto relatie tussen een
   Nederlands lexicon en een ontologie
3. Informatiedialogen en kennisontginning bij Irion
   Technologies

16
Woorden verankerd aan elkaar
dier
kitten
man
jongen
man
vrouw
kat
meisje
jongen
meisje
hond
puppie
vrouw
17
Wordnet netwerk van semantische relaties tussen
woorden
chronisch zieke langdurig zieke
psychisch/geestelijk zieke
?-PATIENT
ISA
genezen
?-CAUSE
zieke, patiënt
arts
behandelen
ISA
?-AGENT
?-PATIENT
STATE
kinderarts
?-LOCATION
?-PROCEDURE
co-?- AGENT-PATIENT
ziekte, stoornis
fysiotherapie medicijnen etc.
ziekenhuis, etc.
ISA
maagaandoening, nieraandoening, keelpijn
kind
18
Wordnet familie
Princeton WordNet, (Fellbaum 1998) 115,000
concepten
EuroWordNet, (Vossen 1998) 8 talen
BalkaNet, (Tufis 2004) 5 talen
Global Wordnet Association alle talen
Car Train Vehicle
Inter-Lingual-Index
19
Global Wordnet talen (gt 40)

• Woordbetekenis van woorden in talen aan elkaar
  verankerd
• Afrikaans Arabic Bantu-talen Basque
  Bulgarian Catalan Chinese Czech Danish
  Dutch English Estonian French German Greek
  Hebrew Hindi Hungarian Icelandic Italian
  Kannada Korean Latin Latvian Marathi
  Moldavian Norwegian Oriya Persian Portuguese
  Brazillian Portuguese Romanian Russian
  Sanskrit Serbian Slovenian Spanish Swedish
  Tamil Thai Turkish
• Congressen India (2002),Tsjechië (2004), Korea
  (2006), Hongarije (2008)

20
Engels als Inter-Lingual-Index

• Angelsaksische invloeden erg veel honkbal termen
• Wat is een woord en wat is een concept?
• Engelse lexicalisatie patronen
• knippen cut with scissors
• snijden cut with knife
• Is ieder woord ook een concept?
• fijnstampen fijnwrijven fijnknijpen
• Is iedere woordcombinatie ook een concept?
• kunstmatige producten gt artifacts in het Engels
• gebruiksvoorwerpen om iets te bevatten gt
  containers in het Engels
• CONCLUSIE lexicon van een taal is geen goed
  uitgangspunt omdat de relaties tussen woorden en
  uitdrukkingen te complex zijn en te taalspecifiek

21
Global Wordnet GridOntologie als universele
index

• Gebruikt identiteitscriteria om te bepalen wat de
  dingen in de werkelijkheid zijn, bijv.
• rigiditeit in wat voor mate zijn eigenschappen
  waar in alle mogelijke werelden?
• Een mens ben je altijd, een student, reiziger kun
  je tijdelijk zijn.
• Je bent of een teckel of een poedel, maar iedere
  teckel en poedel kan ook een waakhond zijn, of
  een schoothond.
• Formele/logische redeneringen in
  kennisrepresentatie formalisme gt denken
• Taalonafhankelijk

22
Ontologisering van concepten

• Taalonafhankelijke hiërarchie van (Semi-)rigide
  types
• Canine gt PoodleDog NewfoundlandDog
  DalmatianDog, etc.
• Wordnet bestaat dan uit namen voor types en
  woorden voor rollen
• naam voor type
• poedel (NL) PoodleDog poodle (EN)
• woord voor een rol
• waakhond (?x)
• ð    (instance ?x Canine)
• (instance ?e Guarding)
• (agent ?x ?e)))
• Type hiërarchie blijft compact en zuiver

23
Expansie met zuivere hyponymierelaties
hond
jachthond
pup
reu
teckel
schoothond
poedel
teef
straathond
waakhond
kortharige teckel
langharige teckel
Expansie van type naar rollen
24
Expansie met zuivere hyponymierelaties
hond
jachthond
pup
reu
teckel
schoothond
poedel
teef
straathond
waakhond
kortharige teckel
langharige teckel
Expansie van rol naar types en andere rollen
25
Cornetto (Stevin projekt STE05039)

• April 2006 April 2008
• Een lexicale database voor het Nederlands
• Relatie tussen de talige eigenschappen van
  woorden en betekenissen
• de vormeigenschappen van een woord woordsoort,
  syntactische structuur
• de wijze waarop een woord combineert met andere
  woorden combinatoriek
• de semantische plaats/positie die het woord heeft
  binnen het Nederlandse wordnet
• de relatie die het woord heeft met een formele
  ontologie

26
Referentie Bestand Nederlands
Nederlandse Wordnet
Verzameling Lexical Units
Verzameling Synsets
Verzameling Terms Axioms
SYNSET synonym - formband - seq_nr1
relations muziekgezelschap - popgroep
jazzband
Lexical Unit formband, nr1 Combinatorics -
de band speelt - een band vormen - een band
treedt op - optreden van een band Lexical Unit
formband, nr2 Combinatorics - lekke band -
een band oppompen - de band loopt leeg - volle
band
Term MusicGroup Group HasMembers
Cornetto Database
SUMO MILO
Engelse Wordnet
Czech Wordnet
Wordnet Domains
German Wordnet
Korean Wordnet
Spanish Wordnet
Arabic Wordnet
French Wordnet
27
artiest
voorwerp
toestand
groep
middel
muziek
informatiedrager
gezelschap
relatie
schrijven
lezen
muzikant
ring
muziekgezelschap
verhouding
geluidsdrager
musiceren
band2
band1
band5
band3/geluidsband
familieband
moederband
jazzband
popgroep
zwemband
fietsband
autoband
bloedband
cassettebandje
buitenband
binnenband
28
Effectief maken van woordbetekenis

• Irion Technologies maakt slimme
  taaltechnologische oplossingen
• Kennisontginning automatisch afleiden van
  informatie uit teksten
• Coöperatieve dialoogsystemen
• Toegang tot informatie en diensten
• ongeacht woordkeuze
• ongeacht de structurering van de informatie
• eventueel met gebruikmaking van die structurering
• Werkt samen met een gebruiker
• Vraagt de gebruiker om hulp, instructies,
  bevestiging, uitleg

29
Communicatief dialoogsysteem

• Gebruikt 4 informatielagen
• De intentie van de gebruiker klacht indienen,
  producten kopen, support, informatie
• De mate waarin iemand tevreden is (satisfaction
  rate)?
• De emotionele staat van de gebruiker is iemand
  boos, vrolijk, vriendelijk?
• De informatie-staat gebaseerd op de inhoudelijke
  beschrijving die een gebruiker geeft van een
  informatiebehoefte Waar is iemand naar op zoek?

30
Dialoog systeem
Dialoog Manager

• Kan ik u helpen?

• Mijn koptelefoon is kapot.

• Wilt u reparatie of producten?

• Ik wil een nieuwe kopen.

• Kunt u meer vertellen over de producten?

• Het is voor mijn GSM

• Kun je meer details geven?

• Het is een Nokia 6110

Website

• Ik heb de volgende accessoires voor u.
• Bekijk ze eens.

• Dat is niet wat ik zoek!

31
Communicatief dialoogsysteem

• Voorkomt deadlocks (hopeloos vastzitten)
• Detecteert vaagheid en ambiguïteit (welke
  betekenis van band?)
• Detecteert veranderingen van onderwerp
• Gebruikt negatieve informatie Geen muziekband,
  ik zoek fietsbanden!
• Kan out-of-domain vragen aan (gebruikers weten
  niet wat het systeem weet)
• "We hebben geen hotelkamers maar wel
  electronische apparaten".
• "Nee, we hebben geen portofoons maar wel andere
  elektronische apparaten zoals mobiele telefoons"

ruimte
voorwerp
kamer
apparaat
hotelkamer
mobiele telefoon
portofoon
32
Conclusie

• Begrip en betekenis fundamenteel onmogelijk maar
  communicatie is toch effectief
• Verankerde woordbetekenissen kunnen effectief
  gebruikt worden in een interactief
  communicatiesysteem
• Verankeren van de werkelijkheid aan een model in
  de vorm van een ontologie
• Verankeren van woorden aan dezelfde ontologie
• Woordbetekenis is geen zaak van woordenboeken
  maar van standaardisatie en systeemontwerpers

33
Woord van dank