1
Rota w malarstwie i na fotografii

• Geneza utworu lekcja historii

2
Maria Konopnicka (1842-1910)
autorka slów Roty

• Poetka, nowelistka, pisarka utworów dla dzieci,
  publicystka, tlumaczka.
• Uczestniczyla w wielu akcjach spolecznych, jak
  opieka nad wiezniami, w dzialalnosci Czytelni
  Naukowej dla Kobiet, w Kole Oswiaty Ludowej.
  Wiele podrózowala, stale wspólpracujac z
  wydawnictwami, prasa i organizacjami spolecznymi
  wszystkich zaborów.
• Wspólorganizatorka protestu opinii swiatowej
  przeciw pruskim represjom wobec dzieci polskich i
  ustawom wywlaszczeniowym.

3
Feliks Nowowiejski (1877-1946)
twórca melodii Roty

• Kompozytor, dyrygent, organista, pedagog,
  chórmistrz czesto koncertowal jako muzyk-wirtuoz
  w kraju i za granica, bral czynny udzial w zyciu
  spolecznym.
• Pozostawil bogaty dorobek artystyczny - prace
  instrumentalne i orkiestrowe oraz piesni. Wydawal
  takze spiewniki.
• Do najbardziej znanych kompozycji Nowowiejskiego
  naleza marsz Pod sztandarem pokoju, oratorium
  Powrót syna marnotrawnego, uwertura Swaty
  polskie, oratoria Znalezienie Swietego Krzyza,
  Quo vadis, opery Emigranci, Legenda Baltyku.
• Wsród licznych odznaczen Nowowiejskiego nalezy
  wskazac przede wszystkim Panstwowa Nagrode
  Muzyczna (1935), godnosc Szambelana Papieskiego
  (1935) i Krzyz Komandorski Orderu Polonia
  Restituta (1936).

4
Nie rzucim ziemi...

• Po 1871r. kanclerz Otto von Bismarck
  rozpoczal wewnetrzne scalanie panstwa pruskiego.
  Polaków uznal za jednych z glównych przeciwników.
  Powiedzial Bijcie Polaków, by ich ochota do
  zycia odeszla. Osobiscie wspólczuje ich
  polozeniu, ale jesli pragniemy istniec, nie
  pozostaje nam nic innego, jak ich wytepic.
  Chodzilo o wynarodowienie Polaków. Miedzy innymi
  Bismarck przystapil do szykanowania polskich
  rolników. W 1885r. wydalono ok. 25. tys. Polaków,
  glównie uciekinierów z zaboru rosyjskiego, którzy
  nie mogli sie wykazac udokumentowanym
  obywatelstwem pruskim.

5
Nie rzucim ziemi...

• Rugi pruskie obraz Wojciecha Kossaka
• W 1909 r. Wojciech Kossak namalowal cykl obrazów
  pt. Duch pruski. Byla to reakcja na antypolskie
  akcje ze strony Prus oraz manifestacja
  polskosci. Rugi pruskie sa jednym z obrazów z
  tego cyklu.

6
Nie rzucim ziemi...

• Rugi pruskie, czyli akcja wysiedlania, nie
  zakonczyla represji. W nastepnym roku Bismarck
  utworzyl Komisje Kolonizacyjna, która miala
  zajac sie wykupywaniem ziemi od Polaków. Komisja
  w ciagu 20 lat osiedlila równiez w Poznanskiem
  ok. 150 tys. niemieckich kolonistów, ale ludnosci
  niemieckiej przybylo tylko 0,5. Polacy za punkt
  honoru uznali niesprzedawanie ziemi, a jezeli
  byli do tego zmuszeni, starali sie przekazywac ja
  rodakom.

7
Nie rzucim ziemi...

• Rugi pruskie Konstanty Górski (1868 1934)

8
Nie rzucim ziemi...

• W 1904r. wprowadzono nowele osadnicza, która
  nakladala obowiazek uzyskania od urzedu zgody na
  postawienie budynku na zakupionej ziemi.
  Legendarne staly sie procesy wytaczane Michalowi
  Drzymale, który nie mogac postawic domu,
  zamieszkal w wozie cyrkowym.

9
Nie rzucim ziemi...

• W 1907r. utworzyl sie w Poznaniu specjalny
  komitet, który za nadsylane przez Polaków
  dobrowolne skladki wybudowal nowy wóz i ofiarowal
  go Drzymale.
• Polak przegral w niemieckim sadzie, ale stal sie
  symbolem obrony praw narodu polskiego. Miedzy
  innymi glosna sprawa Drzymaly zainspirowala Marie
  Konopnicka do napisania Roty.

10
Nie rzucim ziemi...

• Nie Drzymala jednak pierwszy podjal próbe
  obejscia drakonskiej pruskiej ustawy i
  zamieszkania w domu na kolach. Pierwszenstwo
  nalezy sie w tym wzgledzie chlopom pomorskim.
• Podobne próby czynili tez chlopi slascy, jak
  chocby Franciszek Chrószcz z Rydult, który
  mieszkal w wykopanej jamie i przyplacil to
  zyciem.

11
Nie damy pogrzesc mowy...

• W 1872r. zaczeto wprowadzac do szkól jezyk
  niemiecki jako wykladowy. Pozwolono poslugiwac
  sie jezykiem polskim jedynie przy nauczaniu
  religii i spiewu koscielnego. Równoczesnie
  wyrugowano go z urzedów i sadów, dzialajacych
  stowarzyszen spolecznych i gospodarczych. Na
  poczatku 1901r. wyszlo rozporzadzenie nakazujace,
  by nauka religii - równiez dla malych dzieci
  odbywala sie wylacznie w jezyku niemieckim.

12
Nie damy pogrzesc mowy...

• Wtedy doszlo do pamietnych wydarzen w wielu
  szkolach dzieci samorzutnie sie zbuntowaly.
  Najjaskrawiej ujawnilo sie to we Wrzesni w
  Wielkopolsce.

• Kiedy w kwietniu 1901r. nauczyciele Niemcy
  zaczeli rozdawac podreczniki katechizmu, dzieci
  nie wziely ich do rak. W bezruchu i milczeniu
  siedzialy w szkolnych lawach. Aby przelamac ich
  opór, nauczyciele ukarali dzieci najpierw dlugim
  przetrzymywaniem w szkole o glodzie, a gdy to
  nie pomoglo, rozpoczeto karac je chlosta pod
  straza policjanta. Wówczas rodzice zaalarmowani
  placzem i krzykiem wtargneli do szkoly i zabrali
  dzieci.

13
Nie damy pogrzesc mowy...

• Wladze niemieckie wytoczyly sledztwo dwudziestu
  szesciu osobom i oskarzyly je o przestepstwo
  przeciwko wladzy panstwowej. Rodziców ukarano
  wysoka grzywna lub kara aresztu.

• Dzieci polskie ze szkoly we Wrzesni (1901r.)

14
Nie damy pogrzesc mowy...

• W tym samym czasie w Poznaniu toczyla sie
  rozprawa przeciwko szescdziesieciu uczniom szkól
  srednich, oskarzonym o tajne uczenie sie historii
  Polski i literatury. Wydalono ich ze szkól,
  pozbawiajac prawa wstapienia do innych.
• Podobne akcje protestacyjne wystepowaly na
  Powislu Gdanskim oraz na Górnym i Dolnym Slasku.
  
• W calym zaborze w r. 1906 strajkowalo 93 tys.
  dzieci.

• Tekla Tomaszewska, 1888-1978 ukarana
  przedluzeniem obowiazku szkolnego uczennica klasy
  I

15
Nie damy pogrzesc mowy...

• W sumie ponad 130 tys. dzieci znosilo meznie kare
  chlosty, areszty szkolne i rózne wymyslne
  szykany od nieludzkich nauczycieli pruskich.
  Polacy placili kary pieniezne za niepo- sylanie
  dzieci do niemieckiej szkoly, odsiadywali kary
  wiezienia i podlegali innym represjom wladz, a
  jednak nie ustepowali.

• Pomnik dzieci wrzesinskich wzniesiony w 1975r.

16
Nie damy pogrzesc mowy...

• Juz w 1900r. sprawa karania chlosta dzieci
  polskich wywolala powszechne oburzenie Polaków.
  W prasie polskiej pod zaborem austriackim i
  rosyjskim ukazaly sie artykuly pisarzy polskich w
  obronie krzywdzonych dzieci. Wkrótce pojawily sie
  równiez podobne artykuly w prasie europejskiej
  we Francji, Wloszech, Szwajcarii, Anglii, a
  nawet w postepowej prasie niemieckiej.
• Wsród protestujacych wielka role odegrala Maria
  Konopnicka.

• Pomnik Marii Konopnickiej w Parku Dzieci
  Wrzesinskich

17
Królewski szczep Piastowy

• Temat Piastowie to niemal alegoria dziejów
  Polski. Ród pierwszych wladców jest wrosniety w
  dzieje naszego kraju (okreslenie piast
  oznaczalo króla Polaka chetnie poslugiwala sie
  nim szlachta podczas wolnych elekcji). Odwolanie
  sie do Piastów to odwolanie do narodowej
  chwaly, swietnej przeszlosci Polski.

• Mieszko I

18
Królewski szczep Piastowy

• Poczet królów i ksiazat polskich powstal u
  schylku zycia Jana Matejki na zamówienie
  wiedenskiego wydawcy Maurycego Perlesa. Matejko
  rozpoczal prace w lutym 1890 r., skonczyl 27
  stycznia 1892 r. Powstaly 44 portrety rysowane
  olówkiem, bez koloru. Matejko marzyl o
  wymalowaniu pocztu olejno, niestety nie starczylo
  mu zycia.

• Boleslaw Chrobry

19
Królewski szczep Piastowy

• Jan Matejko chcial poprzez swoje obrazy
  zagrzewac narodowego ducha, krzepiac rodaków
  wizja wielkiej, silnej, odrodzonej
  Rzeczypospolitej, co mu sie w doskonaly sposób
  udalo. Narysowana przez niego seria portretów
  królów i ksiazat Polski (1890) zawiera
  najpopularniejsze do dzis wizerunki wladców.

• Boleslaw Smialy

20
Królewski szczep Piastowy

• Po smierci Matejki ukazala sie takze druga
  wersja jego pocztu (40 portretów), kolorowana
  przez L. Stroynowskiego i Z. Papieskiego.

• Kazimierz Wielki

21
Krzyzacka zawierucha

• Hold
  pruski - Jan Matejko
• W sytuacji gdy walka Prusaków ze wszystkim, co
  polskie, byla bezwzgledna i okrutna, gdy
  postepowala programowa germanizacja i rusyfikacja
  Polaków, istniala potrzeba tworzenia dziel ku
  pokrzepieniu serc, które mialy dodac otuchy
  Polakom. Sluzylo temu miedzy innymi odwolywanie
  sie do waznych i chlubnych momentów dziejowych z
  okresu swietnosci Polski. Naprzeciw tym potrzebom
  wychodzil w swoim malarstwie historycznym wybitny
  malarz, Jan Matejko. Postanowil wykorzystac
  budzace dume narodowa wydarzenie, jakim byl hold
  pruskiego lennika zlozony polskiemu królowi.

22
Krzyzacka zawierucha

• Bitwa pod Grunwaldem Jan Matejko
• Obraz, który w czasach zaborów mial wymowe
  szczególna. Przedstawial wizje przeszlosci i
  odegral duza role w umacnianiu swiadomosci
  narodowej. Tutaj krzyzacka zawierucha rozpadla
  sie w proch i pyl.
• Bitwe pod Grunwaldem, majaca wymiary 4,25 na
  10 metrów, Jan Matejko malowal przez trzy lata -
  poczatkowo we wlasnej pracowni, pózniej - gdy
  plótno juz sie w niej nie miescilo - w sali
  ratusza.

23
Krzyzacka zawierucha

• Grunwald
• Temat wielkiej bitwy z Krzyzakami podjal tez
  Wojciech Kossak

24
Krzyzacka zawierucha

• 500-lecie zwyciestwa Jagielly nad Zakonem
  Krzyzackim obchodzone w 1910r. mialo calej
  Europie przypomniec swietnosc Polski i stac sie
  protestem przeciw pruskiemu przesladowaniu.
  Ignacy Paderewski, slawny pianista i kompozytor,
  ufundowal pomnik króla Wladyslawa Jagielly zwany
  pomnikiem Grunwaldzkim. Prace nad nim zlecil
  rzezbiarzowi Antoniemu Wiwulskiemu, dzialajacemu
  we Francji. Modele i odlewy pomnika wykonano w
  pracowni rzezbiarza w Paryzu.

25
Krzyzacka zawierucha

• Mówil Paderewski podczas odsloniecia pomnika
  Dzielo, na które patrzymy, nie powstalo z
  nienawisci. Zrodzila je milosc gleboka do
  Ojczyzny, nie tylko jej minionej wielkosci i
  dzisiejszej niemocy, lecz i jej jasnej, silnej
  przyszlosci.

• Fundatorowi przyswiecala mysl wyryta na
  cokole pomnika Praojcom na chwale, braciom na
  otuche.
• Pomnik skladal sie z monumentalnego cokolu
  zwienczonego odlana w brazie postacia siedzacego
  na koniu króla Wladyslawa Jagielly. Od strony
  Barbakanu widzimy figure Wielkiego Ksiecia
  Witolda, u stóp którego spoczywa smiertelnie
  ugodzony Wielki Mistrz Zakonu Krzyzackiego Ulrich
  von Jungingen. Po bokach cokolu z lewej grupa
  litewska, a z prawej polska, od strony zas
  kolegiaty sw. Floriana postac chlopa zrywajacego
  peta. Calosc dopelniaja tarcze z herbami
  Królestwa Polskiego, Wielkiego Ksiestwa
  Litewskiego i Zmudzi,

26
Krzyzacka zawierucha

• Owacje po przemówieniu Ignacego Paderewskiego
  przerwane zostaly przez fanfary. W tym momencie
  600-osobowy chór pod dyrekcja Feliksa
  Nowowiejskiego po raz pierwszy wykonal publicznie
  Rote, z towarzyszeniem orkiestry.
• Kompozytor stworzyl melodie do slów Marii
  Konopnickiej specjalnie na te okazje. Pierwotnie
  nazwal utwór Hymnem Grunwaldzkim, a pierwsze
  wydanie tej piesni w 1910 r. nosilo tytul
  Ojczyznie! HASLO - uroczysta piesn na obchód
  grunwaldzki. Jednak do historii Polski piesn ta
  weszla pod nazwa, której uzywamy do dnia
  dzisiejszego Rota.

27
Krzyzacka zawierucha

• Pomnik stal na reprezentacyjnym placu Krakowa
  przez niespelna trzydziesci lat, az przyszedl
  wrzesien 1939 roku. W miescie bedacym stolica
  Generalnej Guberni los wielkiego monumentu
  przypominajacego okupantowi kleske, a Polakom
  czas chwaly i zwyciestwa byl przesadzony. Na
  poczatku kwietnia 1940 roku pomnika juz nie bylo.

• Niemcy na szczatkach pomnika Grunwaldzkiego

28
Krzyzacka zawierucha

• 14 pazdziernika 1972 roku powolano w Krakowie
  Komitet Odbudowy Pomnika Grunwaldzkiego. Funkcje
  wiceprzewodniczacych powierzono prof. dr.
  Wiktorowi Zinowi z Politechniki Krakowskiej oraz
  doc. dr. Ryszardowi Koriwickiemu z Osrodka TV w
  Krakowie. Rekonstrukcji monumentalnych posagów
  podjal sie artysta rzezbiarz, prof. Marian
  Konieczny.
• Ponownego odsloniecia pomnika, ustawionego na
  dawnym miejscu, dokonano 16 pazdziernika 1976
  roku. Odbudowanie pomnika Grunwaldzkiego stalo
  sie symbolem sily polskiego patriotyzmu i
  narodowej tradycji.

• Pomnik Grunwaldzki dzis

29

• Ostatnie cwiercwiecze XIX i poczatek XX stulecia
  to dla Polaków pod zaborem pruskim nieustanny
  ciag nacisku, podstepu, germanizacji mlodziezy i
  zycia publicznego doroslych, wreszcie brutalnego
  ich wywlaszczania. To procesy, to wyroki,
  konfiskaty ksiazek i spiewników polskich.
• Ta dojmujaca niesprawiedliwosc gleboko poruszyla
  Marie Konopnicka i ujawnila sie w jej twórczosci
  oraz dzialalnosci. Doprowadzila poetke do
  napisania niesmiertelnych slów Nie rzucim
  ziemi..., nie damy pogrzesc mowy.
• Melodia Feliksa Nowowiejskiego uskrzydlila
  tekst. Kompozytor uczen germanizatorów ze
  Swietej Lipki cala dusza podjal tekst poetki.
  Aby utrwalic te brzmiaca mu w uszach melodie
  jak sam artysta opowiadal zapisal ja na
  przypadkowym kawalku papieru.