fotochemielezing

1
De chemie van de fotografie in de 19e eeuw
dr.ir. Jetse C. Reijenga (TU/e)
2

• De klassieken (-500 tot 1000)
• De fysici/chemici (1500 tot 1900)
• De pioniers (1800 tot 1850)
• De fotografen (1850 tot 1900)

3
Sophocles (496-405 v.c.) schreef over de noodzaak
lichtgevoelig materiaal in donkere kamers te
bewaren (als metafoor..?)
Vitruvius (90-20 v.c.) noteerde dat rood lood (
Pb304) in zonlicht snel zwart wordt.
De eerste referentie over de lichtgevoeligheid
van een zilverzout (AgCl??) dateert van Plinius
(23-79), dat zwart werd door het licht van de zon
of de maan.
4
Giovanni Battista della Porta (1533-1615)
Camera Obscura
5
Johannes Keppler (1571-1630)
Lens in camera obscura
6
1614 AgNO3 poeder licht
7
Athanasius Kircher (1602-1680)
1646 laterna magica
8
Isaac Newton (1643-1727)
1664 kleuren in zonlicht
9
Robert Boyle (1627-1691)
1664 AgCl lucht
10
Johann Heinrich Schulze (1687-1744)
1725 Ag zouten licht
11
Carl Wilhelm Scheele (1742-1786)
1777 onbelichte Ag-zouten zijn oplosbaar in NH3
12
Thomas Wedgwood (1771 - 1805)
1795 fotogrammen AgNO3 op leer (berust op
schaduwwerking van voorwerpen in direct zonlicht)
13
William Hyde Wollaston (1766-1828)
Camera Lucida (1807)
14
John Herschel (1792-1871)
1819 thio als fixeer 1837 term foto-grafie
15
bijna 200 jaar zwart-wit fotografie
16
de pioniers
1765-1833
17
Niépce 1816-18 retina en gaiacum-hars

• Papier verzadigen met een zilverzout oplossing
• Drogen
• Belichten in de Camera Obscura
• Bij daglicht werd hele foto zwart
• Zilver exit voor Nicéphore!

reconstructie s-werelds 1e foto, negatief

• hars van de gaiacum (n conifeer) geel -gt groen
• oplosbaarheid in alcohol verdwijnt door
  belichting
• experimenten in direct zonlicht succesvol
• experimenten in camera obscura (met lens.)
  mislukt

18
Niépce 1822-1826 fotograveer technieken

• asfalt (Judea bitumen) oplossen in kerosine met
• lavendelolie
• aangebrengen op glasplaten, kalksteen, koper of
  tinplaat
• oplosmiddel verdampen en belichten
• onbelicht asfalt wegwassen
• onderlaag etsen met aqua fortis (salpeterzuur)
• door verhitting asfalt verwijderen

19
Niépce 1827, twee doorbraken grijstinten en een
positief beeld

• poedervormig Judea bitumen oplossen in
  lavendelolie
• aangebrengen op gepolijste zilveren plaat
• verhitten op kookplaat geeft kersenrode
  vernislaag
• belichten in camera obscura (uren)
• onbelicht bitumen met verdunde lavendelolie
  wegwassen
• onder normale kijkhoek negatief beeld

20

• bij een extreem dunne laag en onderbelichting en
  onder een heel kleine kijkhoek is een
  positief beeld zichtbaar
• in een Jodiumdoos op onbeschermd
  zilveroppervlak ontstaat zilverjodide, dat bij
  belichting zwart wordt
• belichte bitumen met ethanol wegwassen -gt
  positief beeld

21
1827 s-werelds eerste gefixeerde foto
22
1827 idem (het origineel in 2003, voor
retoucheren)
23
1832 Physautotype (Niépce Daguerre)

• Destilleer lavendel olie tot een teerachtig
  residue resteert
• Droog dit verder in door verhitting
• Los kleine hoeveelheid op in alcohol
• Giet uit over een gepolijste, zilvergecoate
  plaat, verdamp
• Belicht 6-8 uur in camera obscura
• Ontwikkel boven kerosinedampen tot positief
  beeld (onbelichte
• delen worden transparant)

Afhankelijk kijkhoek
24
1835 calotype
William Henry Fox Talbot (1800-1877)

• Verzadigen van papier met een NaCl of KBr
  oplossing, drogen
• Dompelen in een AgNO3 oplossing, drogen
• Belichten (minuten)
• Ontwikkelen in galzuur, fixeren in thio
• negatief -gt positief door contactafdruk
  papier/papier/glas

1835 eerste calotype negatief
zuidraam in Lacock Abdij
25
Calotype uit Pencil of Nature William Henry Fox
Talbot 1843
26
Nicolaas Henneman (1813-1898) in 1842 in Lacock
Abbey
27
Calotype, Engeland 1840
28
1837 Daguerrotype
Louis Jacques Mande Daguerre (1787-1851)

• Koperen plaat met gepolijste zilverlaag
• Opdampen van iodium (broom)
• Belichten (minuten)
• Ontwikkelen in kwikdamp (50-80C)
• Fixeren met thiosulfaat en spoelen
• Eventueel dompelen in AuCl4 oplossing
• Drogen, inkleuren (!), inlijsten achter glas

29
Eerste foto door Daguerre, stilleven 1837
30
Daguerre 1839 eerste foto van een mens
31
Daguerre resolutie lt1-10 µm
H70 mm
32
Camera door Giroux (1839)
S.F.B. Morse (1791-1872)
1839 Robert Cornelius (1809-1893), eerste
zelfportret Daguerrotype
33
1847 albuminetype
Abel Niépce (1805-1870)

• Oplossen van 2 KI of NH4Cl in vers kippeëiwit,
  filtreren
• Aanbrengen op glasplaat (of papier), laten
  drogen
• Dompelen in AgNO3 oplossing, laten drogen
• Belichten
• Ontwikkelen in galzuur (of pyrogallol), fixeren
  in thio

34
1851 natte collodiumplaat
Frederick Scott Archer (1813-1857)

• los nitrocellulose (nc) met KI op in
  ethanol/diethylether glasplaat
• verdampen oplosmiddel maar laat de nc niet hard
  worden
• dompelen in AgNO3 bad (vorming AgI)
• nat belichten
• ontwikkelen in zure ferrosulfaat oplossing
• fixeren in oplossing van KCN of thiosulfaat

Archers eerste afdruk 1851
35
1856 Gustave le Gray Albumine afdruk van
collodiumplaat
36
1852 collodium positief

• collodium glasplaat onderbelichten (rest idem)
• voor donkere achtergrond plaatsen
• snel en goedkoop alternatief voor daguerretype
• alternatief contactafdruk glas op papier

Collodium positief door George Ruff 1858
37
1871 droge gelatine
Richard Leach Maddox (1816-1902)

• Emulsie van zilverbromide in gelatine op een
  glasplaat
• Lange houdbaarheid
• In 1878 eerste commerciele productie

38
de fotografen
Donkere kamer (1854) van Roger Fenton (1819-1869)
in de Krimoorlog
39
1854 Colonel Doherty, officers men of the 13th
Light Dragoons
40
wat is het axioma van fotoboeken, lezingen en
tentoonstellingen.....??
41
Eugène Durieu (1800-1874) Albuminedruk
42
Sarah Bernhardt (1844-1923) door Paul Nadar in
1859
43
Margaretha Geertruida Zelle (Mata Hari, 1876-1917)
44
Koningin Victoria in 1844 door Henry Collen,
calotype
45
Abraham Lincoln in Antietam, in Maryland, 1862,
Alexander Gardner
46
Private Thomas Richardson of the 4th Maryland
Infantry (daguerrotype)
47
Slagveld bij Fredericksburg, 1863, Andrew
Russell, albuminedruk
48
13 oktober 1860, James Wallace Black, Boston
nat collodium
49
1843, Robert Cornelius
Daguerrotype
50
eerste windtunnel foto, 1890, Etienne-Jules
Marey, silver gelatin
51
23 juli 1868, aankomst 2e transatlantische kabel,
Duxbury, Mass.
52
ca 1888 door Pierre Petit
53
George Eastman (1854-1932) door Paul Nadar in 1890
54

55
Conclusies

• Het was een avontuurlijke ontdekkingstocht
• Door een bonte stoet van experimentatoren
  (chemici??)
• Rol van toeval en tegenslagen
• Alle genres werden ruim voor 1900 al toegepast
• unieke rol van Zilver na gt200 jaar nog niet
  uitgespeeld
• Veiligheid en duurzaamheid speelden nauwelijks
  een rol

56
(No Transcript)
57
zie http//pinholeday.org/
mijn eerste gaatjesfoto
58
(No Transcript)