Leerhuis

1
Leerhuis
HOOFDSTUK 4 KENNIS

• Karen Armstrong
• De grote transformatie

2
OPENINGSVRAAG

• Omdat Armstrong niet met de uitleg van het
  woordje kennis begint, is er nu al de vraag wat
  verstaat Armstrong onder dat begrip in de titel
  van hoofdstuk 4?
• N.B. Deze vraag kan voor de komende
  hoofdstuktitels ook gesteld worden, maar dan met
  het titelwoord van dat desbetreffende hoofdstuk.

3
HOOFDSTUK 4

• K e n n i s
• (ca. 700 600 v. Chr.)

Indeling van hoofdstuk 4 1 De Vedische religie
blz. 159 t/m. 174 2 De Griekse wereld blz. 174
t/m. 184 3 De Chinese wereld blz. 184 t/m.
196 4 De wereld van Israël blz. 196 t/m. 207
4
Kennis - De vedische religieca. 700 - 600 v.
Chr.

• De kennis van de nieuwe Vedische religie,
  waarover Armstrong het heeft, was die van de
  innerlijke ruimte van de mens, dus van diens
  ziel.OPMERKINGEN1 Niet als nieuw ervaren,
  maar als vervulling van de oude traditie
• 2 Het ritueel werd van buiten naar binnen
  verplaatst (geestelijk uitgevoerd en
  voltooid)
• 3 Niet de uiterlijke uitvoering, maar de
  innerlijke betekenis van de riten was
  belangrijk geworden in de Spiltijd.

5
De Vedische cultuur en haar vernieuwingca. 700
ca. 600 v. Chr.

• Consequenties van de benadrukking van innerlijk
  en van betekenis?
• De goden zijn eigen menselijke schepping, want de
  mens is zelf al deze goden (blz. 160)
• Als de wijze de innerlijke kern (atman) van eigen
  wezen kon ontdekken, zou deze automatische
  toetreden tot de ultieme werkelijkheid en zich
  bevrijden van het schrikbeeld van de
  sterfelijkheid (blz. 161)

6
Kennis - Vedische religie.

• Karin Armstrong wijst op (blz. 161 e.v.), op het
  gebrek aan logica en systematiek in de -
  ogenschijnlijke - onsamenhangende inzichten van
  de Vedische religie.
• niet .... niet (neti .... neti)
• Dit zelf is het brahman
• Esoterische kennis en een kleine groep van
  ingewijdenen en religieus getalenteerden maar
• De grote stiltes als einde van de wedstrijd
  iets over brahman te zeggen. Waarom?
• De grote uitspraken zijn niet toegankelijk voor
  normale, wereldse denkwijzen! (blz. 161)
• OPM. doet erg aan de latere Meester Eckhart
  denken. Zie bijv. diens Van God houden als van
  niemand. Ten Have, Baarn, 2001
• Een interessante opmerking voor veel van ons
  Westerlingen! N.B. dat veel theologie negatieve
  theologie is.

7
Hoofdstuk 4 KennisDe winst van de Indiase
Spiltijd

• De grote winst van de Vedische Spiltijd was
  de ontdekking van het innerlijk van de mens / het
  zelf.
• Hoe?
• Introspectie als techniek
• Het vermoeden van een vonk in de ziel van de
  onsterfelijke mens
• In het atman huist de brahman, of het atman heeft
  deel aan of is gelijk aan het onsterfelijke
  brahman.
• Derhalve de ultieme werkelijkheid is immanent
  aanwezig in ieder mens. Het Zelf in het Al
  (brahman) is uw atman.
• N.B. Net als Meester Eckhart beschreef de
  Vedische wijze brahman in een niet .....
  niet-taal.
• Ondanks de niet - niet-taal was toch het doel van
  de nieuwe spiritualiteit kennis van het onkenbare
  atman.
• Levenstaak van de Spiltijd wijze was het
  ondernemen van een lange, langzame zoektocht naar
  zelfontdekking (ik zou dat een queeste noemen. Ik
  meen ook dat dat de kern van religieus bestaan
  is. Godsdienst is te voorbarig in haar hang om te
  willen weten, om te willen ontiseren, om
  eindigheid te willen denken Foucault).

8
Hoofdstuk 4 KennisDe Griekse wereld

• Armstrong baseert haar tekening van de wending in
  de Griekse geest op twee historische bronnen
• Het werk van de dichter Hesiodus
• De wending in de militaire techniek

Hesiodus is na Homerus de oudst bekende Griekse
dichter. Weinig is er over zijn leven bekend
enkele biografische gegevens kunnen wellicht uit
zijn werken worden afgeleid. Hesiodos leefde in
het midden van de 8ste eeuw v.Chr. Hesiodus is
geboren te Askra in Boeoti waar hij met zijn
vader en zijn broer Perses nie t erg vruchtbare
strook grond bewerkte. Het landgoed was
bescheiden, de winters een waren koud, de zomers
ondraaglijk heet. Toch is het hier, in de buurt
van de Helikon, dat Hesiodus zijn roeping als
dichter "van de Muzen heeft ontvangen". Na de
dood van hun vader ontstond er twist onder de
broeders over de erfenis, er kwam een
rechtsgeding, en het was Hesiodus die aan het
kortste eind trok, wellicht door de corruptie van
de plaatselijke machthebbers.
9
Hoofdstuk 4 KennisDe Griekse wereld

• De twee belangrijkste werken van Hesiodos zijn
  de Theogonia "Godenstamboom en de "Werken en
  Dagen", allebei geschreven in dactylische
  hexameters. Ook nog paar andere gedichten, zoals
  de Catalogus van vrouwen, zijn - waarschijnlijk
  ten onrechte - aan Hesiodos toegeschreven.

10
Hoofdstuk 4 KennisDe Griekse wereld

• Theogonie is een eerste poging om orde te
  scheppen in de verwarde Griekse godenwereld van
  Homeros, door de goden in genealogieën te
  rangschikken en aldus tevens tot een coherent
  wereldbeeld te komen. Hesiodos ziet de evolutie
  in functie van de wisselende wereldheerschappij,
  eerst in handen van Ouranos, dan van Kronos en
  ten slotte van Zeus. Deze evolutie is op Zeus
  gericht in hem wordt de grote wereldorde
  voltooid die voor alle tijden vastgelegd is. Zo
  zijn de levensvoorwaarden ontstaan waar de mens
  zich moet doorworstelen allerlei kwalen omringen
  hem, maar Zeus waakt over het recht, zij het met
  harde hand.

11
Hoofdstuk 4 KennisDe Griekse wereld

• Werken en Dagen Uitgangspunt van de Werken en
  Dagen (829 verzen) is de ruzie tussen Hesiodos en
  zijn broer Perses. Het vertoont geen streng
  systematische structuur veeleer gaat het om een
  reeks gedachtenassociaties. De gedachtegang volgt
  twee hoofdlijnen?een oproep tot Perses om hun
  twist te staken leidt tot beschouwingen over de
  eerbiedwaardigheid van de door Zeus gestelde
  rechtsorde?een oproep tot diezelfde Perses om op
  een eerlijke wijze in zijn levensonderhoud te
  voorzien leidt tot een verheerlijking van gestage
  arbeid en van het landbouwersleven. Perses had
  zich immers op de scheepvaart toegelegd, die
  volgens Hesiodos een stiel voor geldlustige
  avonturiers was, in tegenstelling tot het harde,
  eerlijke landbouwersleven. Hij beschrijft de
  boerenkalender, doorspekt met algemene
  zedenspreuken en eindigt met een opsomming van
  gunstige en ongunstige dagen.

12
Hoofdstuk 4 KennisDe Griekse wereld

• De Grieken sloegen een ander weg in dan de
  Indiase wijzen
• De Indiërs lieten hun heldencode los,
• de Grieken begonnen hun polis te militariseren,
• De welvaart van het buitenland werd voor velen
  leidraad, de prijs voor de armen was hoog geen
  recht en rechtvaardigheid.
• Hesiodus fulmineerde tegen dat onrecht (hij leek
  meer op een Hebreeuwse profeet dan op een
  homerische bard).
• De vraag (voor Hesiodus) was Zou de Griekse
  maatschappij gekenmerkt worden door gerechtigheid
  (dikè) of door trotse, egoïstische overmoed
  (hubris) van de heroïsche krijger? (blz. 177).
• Hesodius mythe van de Vier Tijdperken wilde
  laten zien, dat de mensen die de sociale
  gelijkheid in ere hielden geliefd en geëerd bij
  en door de goden waren.

13
Hoofdstuk 4 KennisDe Griekse wereld

• Hesodius tekende het beeld van de waarachtige
  (mijn woord en cursivering) mens van het IJzeren
  Tijdperk
• Nederigheid, strijd met de grond, niet de
  militaire moed willen evenaren, gedisciplineerde
  boeren arbeid doen, dagelijkse toewijding aan de
  goden.
• Hesodius Theogonie werd een uitwerking van de
  aard van de mens uit het Ijzeren Tijdperk, plus
  ook het handboek van de Griekse religie.

14
Hoofdstuk 4 KennisDe Griekse wereld

• Welke vragen behandelde Hesiodus in zijn
  Theogonie? (blz. 179)
• In welke relatie stonden de verschillende
  chtonische machten tot elkaar?
• Waarom kwamen de Titanen in opstand tegen Zeus?
• Wat heeft de scheiding tussen mensen en goden
  veroorzaakt?
• Wat was de oorsprong van de kosmos?
• Hoe had de orde gezegevierd over de chaos?
• Hoe kon het vele afgeleid zijn van het ene?
• Hoe stond het vormloze in verhouding tot het
  gedefinieerde?

15
Hoofdstuk 4 KennisDe Griekse wereld

• Wat waren Hesiodus antwoorden?
• -
• -
• -
• -
• -
• -
• -
• Wat was de onontkoombare conclusie van Hesiodus
  verhaal?

Met elkaar lezen
16
Hoofdstuk 4 KennisDe Griekse wereld

• Hesiodus conclusie was
• Vanaf de mens van het IJzeren Tijdperk waren goed
  en kwaad onlosmakelijk verbonden
• Tussen mens en goden bestaat een onoverkomelijk
  verschil
• Lijden is een onontkoombaar levensfeit (dit noemt
  Armstrong een kenmerk van de Spiltijd).
• Berusting in dit alles lijkt Hesiodus devies.

17
Hoofdstuk 4 KennisDe Griekse wereld

• Er waren Grieken in de tijd van Hesiodus, die
  niet wilden berusten. Zij eisten hervormingen.
  Het gevolg was een hervorming van het militaire
  systeem. Niet langer de adel, maar de burger
  hoplieden vormden samen met de edelen het leger.
  De burgerij werd het leger en zo werd de basis
  gelegd voor de Griekse democratie.
• Maar, de Grieken zeiden de oude riten niet
  vaarwel, ze pasten ze aan aan de eisen van het
  leger!

18
Hoofdstuk 4 KennisDe Chinese wereld

• Karin Armstrong beschrijft uitgebreid het
  beroemde Boek der Riten. Hoewel dat interessant
  is en laat zien hoe de Riten steeds meer vanuit
  hun innerlijk begrepen moesten worden en dat dan
  daardoor de samenleving van de oude
  gewelddadigheid op allerlei vlak van leven, kon
  worden bevrijdt, draagt alleen - m.i. - de
  conclusie op blz. 194 iets bij aan Armstrongs
  betoog.

19
Hoofdstuk 4 KennisDe Chinese wereld

• Die conclusie luidt
• Hoe dan ook, in de 7de eeuw lijkt dit ideaal
  (Li) het China van de Zhou omgevormd te hebben
  van een maatschappij die verslaafd was aan ruige
  extravagantie tot een samenleving die matiging en
  zelfbeheersing loofde. Het ideaal zou de Chinese
  Spiltijd in gang zetten en er een unieke richting
  aan geven.

20
Hoofdstuk 4 KennisDe Judaeïse wereld - 7de eeuw

• In dit deel van hoofdstuk 4 (blz. 196 t/m. 207)
  laat Armstrong zien hoe in de 7de eeuw er een
  wending in het religieus denken en vormgeven
  zich voordeed.
• Van de orale overlevering naar de schriftelijk
  vastgelegde.
• Van de koning als gewijd naar niet gewijd figuur
• Van nadruk op Abraham, Isaäk en Jacob naar Mozes
  (en Josia als moderne Mozes).
• Van het onzegbare in de theologie naar een
  rationelere theologie zonder veel oude mythen
• Wending naar het sociale
• Wending naar verstarring.

21
Hoofdstuk 4 KennisDe Judaeïse wereld - 7de eeuw

• Een paar opmerkingen
• Zie hoe religie / godsdienst (niet per definitie
  synoniemen!) gebruikt zijn / worden om politieke
  doelen te dienen
• het vinden van de wetsrollen in de resten van de
  tempel!
• De 7de eeuwse (her)redigering van de vroegere J-
  en E-vertellingen
• De (her)interpretatie van wat God / Jahweh
  eigenlijk van Zijn volk gewild zou hebben
• Het al dan niet laten bestaan van oude altaren,
  goden, beeldjes, enz. om doelen van de Staat
  (o.l.v. de deuteronomisten) te dienen.

22
Hoofdstuk 4 KennisDe Judaeïse wereld - 7de eeuw

• Interessant zou zijn nu het boek van Chaim Potok,
  Omzwervingen er bij te halen, omdat ook Potok
  laat zien hoe de ontwikkelingen van de Joodse
  religie / godsdienst sterk bepaald is / werd door
  de historische omstandigheden. Met de
  ontwikkeling van de Protestantse kerken vanaf de
  16de eeuw is het niet anders gesteld.

23
Hoofdstuk 4 KennisDe Judaeïse wereld - 7de eeuw

• Opmerkelijk - maar waar, lijkt mij - is de
  opmerking op blz. 206, waar Karin Armstrong
  schrijft
• Te grote zekerheid en helderheid konden tot
  wrede intolerantie leiden.