Title: KORPORACJE TRANSNARODOWE Zakres i program wykladуw dr Mieczyslaw SZOSTAK Instytutu Miedzynarodowych Stosunkуw Gospodarczych SZKOLA GLУWNA HANDLOWA w WARSZAWIE
1 KORPORACJE TRANSNARODOWE Zakres i program
wykladów dr Mieczyslaw SZOSTAKInstytutu
Miedzynarodowych Stosunków GospodarczychSZKOLA
GLÓWNA HANDLOWA w WARSZAWIE
2 Zakres i program wykladów (A)
- I. WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI
- KORPORACJI TRANSNARODOWYCH
- 1. Miejsce tematyki korporacji
transnarodowych (KTN) - we wspólczesnych naukach ekonomicznych.
- 2. Spory wokól pojec KTN, przedsiebiorstwa
wielonarodowe - i firmy miedzynarodowe.
- 3. Cechy nadrzedne i szczególowe KTN.
- 4. Kluczowa rola KTN jako podmiotów
globalizacji - ekonomicznej.
- 5. Koncepcja globalizacji korporacyjnej.
3 Zakres i program wykladów (B)
- I. WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI
- KORPORACJI TRANSNARODOWYCH (c.d.)
- 6. Wspieranie przez KTN regionalnej
integracji gospodarczej. - 7. Bezposrednie inwestycje zagraniczne
glówna forma - ekspansji globalnej KTN Przeglad
definicji BIZ. - 8. BIZ a portfelowe inwestycje zagraniczne.
- 9. Klasyfikacje bezposrednich inwestycji
zagranicznych. - 10. Ogólna charakterystyka literatury
swiatowej poswieconej - KTN i BIZ.
- 11. Wklad polskich ekonomistów w badania nad
KTN i BIZ.
4 Zakres i program wykladów (C)
- II. TEORETYCZNE KONCEPCJE KORPORACJI
- TRANSNARODOWYCH I BEZPOSREDNICH
- INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH
- 1. Klasyfikacje teoretycznych koncepcji KTN
i BIZ. - 2. Makroekonomiczne koncepcje bezposrednich
inwestycji zagranicznych. - 3. Wazniejsze teorie umiedzynarodowienia
dzialalnosci przedsiebiorstw. - 4. Ewolucja eklektycznej teorii produkcji
miedzynarodowej - J. H. Dunninga i nowa wersja paradygmatu OLI.
- 5. Determinanty KTN i BIZ w swietle teorii
miedzynarodowej lokalizacji dzialalnosci
gospodarczej. - 6. Zwiezly przeglad teoretycznych koncepcji
rozwoju - i funkcjonowania korporacji transnarodowych.
5 Zakres i program wykladów (D)
- III. DOMINUJACA POZYCJA KORPORACJI
- TRANSNARODOWYCH W GOSPODARCE
- SWIATOWEJ
- 1. Powstanie KTN i poczatki ich ekspansji w
okresie do II wojny swiatowej. - 2. Dynamiczny wzrost liczby KTN i ich filii
zagranicznych w okresie - powojennym (ze szczególnym uwzglednieniem
lat 1990-2006). - 3. Wiodaca rola KTN w swiatowej produkcji i
eksporcie. - 4. Charakterystyka grupy najwiekszych
swiatowych KTN. - 5. Ewolucja zmian wielkosci strumieni i
zasobów BIZ w skali globalnej. - 6. Struktura geograficzna przeplywów BIZ w
przekroju glównych grup - krajów i w ujeciu regionalnym.
- 7. Zmiany w strukturze sektorowej i
galeziowej przeplywów BIZ. - 8. Specyfika dzialalnosci KTN w krajach w
trakcie transformacji - i w krajach slabo rozwinietych.
6Zakres i program wykladów (E)
- IV. WPLYW PANSTWA NA DZIALALNOSC
- KORPORACJI TRANSNARODOWYCH
- W UJECIU GLOBALNYM
- 1. Ewolucja stanowiska wladz panstwowych wobec
KTN i BIZ w okresie - powojennym Od prohibicji i restrykcji
do liberalizacji i partnerstwa. - 2. Specyfika oddzialywania na KTN i BIZ ze
strony panstw macierzystych - i krajów goszczacych.
- 3. Przejawy i determinanty restrykcyjnej
polityki wobec KTN i BIZ. - 4. Kierunki i metody liberalizacji polityki
wobec KTN i BIZ. - 5. Kontrowersje wokól oddzialywania zachet
podatkowych i finansowych - na przeplywy BIZ.
- 6. Próby miedzynarodowej koordynacji polityki
wobec KTN (ze szczególnym - uwzglednieniem roli OECD, GATT/WTO,
ONZ/UNCTAD, UE, NAFTA - i innych ugrupowan integracyjnych).
7 Zakres i program wykladów (F)
- V. SKUTKI EKONOMICZNE GLOBALNEJ
- EKSPANSJI KORPORACJI TRANSNARODOWYCH
- 1. Wplyw ekspansji inwestycyjnej KTN na
gospodarki krajów macierzystych. - 2. KTN a dynamika wzrostu ekonomicznego w
krajach goszczacych. - 3. Oddzialywanie KTN na finansowanie rozwoju
krajów przyjmujacych. - 4. Wplyw KTN na rynek pracy i postep
techniczny w krajach goszczacych. - 5. Oddzialywanie KTN na rynek wewnetrzny i
handel zagraniczny krajów - przyjmujacych.
- 6. Konsekwencje dzialalnosci KTN dla
przedsiebiorstw narodowych - krajów goszczacych.
- 7. Instytucjonalne i systemowe efekty
dzialania KTN w krajach przyjmujacych. - 8. Spory o zasadnosc zarzutów wobec
dzialalnosci KTN.
8 Zakres i program wykladów (G)
- VI. ROLA BIZ I KTN W POLSCE W OKRESIE
- TRANSFORMACJI SYSTEMOWEJ
- 1. Od zakazu dzialania obcych firm prywatnych
do ograniczonej - roli BIZ w zyciu gospodarczym PRL.
- 2. Przychylne podejscie do KTN i BIZ na etapie
przechodzenia - od gospodarki centralnie planowanej do
rynkowej. - 3. Ewolucja wielkosci, struktury geograficznej
i sektorowo- - galeziowej BIZ w Polsce w dobie
transformacji. - 4. Przeglad listy KTN - najwiekszych
inwestorów zagranicznych w Polsce. - 5. Aktywny udzial zagranicznych inwestorów w
prywatyzacji - polskich przedsiebiorstw panstwowych i
pobudzaniu rozwoju - sektora prywatnego.
9Zakres i program wykladów (H)
- VI. ROLA BIZ I KTN W POLSCE W OKRESIE
- TRANSFORMACJI SYSTEMOWEJ (c.d.)
- 6. Ocena wplywu KTN na proces wzrostu
gospodarczego - w Polsce.
- 7. Skutki dzialalnosci KTN dla bilansu
platniczego naszego kraju. - 8. Wplyw KTN na zatrudnienie, bezrobocie i
wydajnosc pracy. - 9. Oddzialywanie KTN na poprawe innowacyjnosci
- i konkurencyjnosci polskiej gospodarki.
- 10. Zagrozenia ekonomiczne i spoleczno-polityczne
zwiazane - z dzialalnoscia KTN w Polsce.
10Zakres i program wykladów (I)
- VII. ANALIZA DOSWIADCZEN DZIALALNOSCI WYBRANYCH
KTN W SKALI GLOBALNEJ - I W POLSCE
- 1. Specyfika roli FRANCE TELECOM w
restrukturyzacji - i paraprywatyzacji sektora
telekomunikacji w Polsce na tle globalnym. - 2. Analiza wkladu zagranicznych korporacji
panstwowych - ELECTRICITE DE FRANCE i VATTENFALL w
urynkowienie polskiej - energetyki.
- 3. Osiagniecia i mankamenty dzialalnosci
FEDERAL-MOGUL - CORPORATION w swiatowym i polskim
przemysle komponentów - samochodowym.
- 4. Wiodaca pozycja korporacji PERNOD RICARD w
swiatowym i polskim - przemysle spirytusowym.
- 5. PRZYKLADY DZIALALNOSCI INNYCH KTN w skali
globalnej - i w Polsce.
-
11 ZALECANA LITERATURA (A)
- LITERATURA PODSTAWOWA
- Anna ZORSKA - KORPORACJE TRANSNARODOWE
- Przemiany, oddzialywania, wyzwania, Polskie
Wydawnictwo - Ekonomiczne, Warszawa 2007
- Mieczyslaw SZOSTAK Udzial panstwowych BIZ w
paraprywatyzacji - telekomunikacji i sektora energetycznego,
w POLSKA RAPORT - O KONKURENCYJNOSCI 2007 Rola
zagranicznych inwestycji bezposrednich - w ksztaltowaniu przewag konkurencyjnych,
pod red. M. A. Weresy, Instytut - Gospodarki Swiatowej SGH, Warszawa 2007
(tekst dostepny tez w wersji - elektronicznej www.sgh.waw.pl/imsg)
- Mieczyslaw SZOSTAK Dylematy ekspansji
przedsiebiorstw transnarodowych - w skali globalnej i w Polsce Na
przykladzie Federal-Mogul Corporation, - w STRATEGIE PRZEDSIEBIORSTW NA RYNKACH
ZAGRANICZNYCH - Implikacje dla Polski (pod red. E.
Najlepszego), Wydawnictwo Akademii - Ekonomicznej w Poznaniu, Poznan 2002
(tekst i prezentacja dostepne w wersji - elektronicznej www.sgh.waw.pl/imsg)
12 ZALECANA LITERATURA (B)
- LITERATURA PODSTAWOWA (c.d)
- Mieczyslaw SZOSTAK PREZENTACJE WYKLADÓW na
temat korporacji - transnarodowych (dostepne w wersji
elektronicznej www.sgh.waw.pl/imsg) - LITERATURA DODATKOWA
- WORLD INVESTMENT REPORT 2007 Transnational
Corporations, - Extractive Industries and Development,
UN/UNCTAD, NeYork/Geneva 2007 - (www.unctad.org)
- John H. DUNNING Towards a new paradigm of
development Implications - for the determinants of international
business, TRANSNATIONAL - CORPORATIONS, vol. 15, No. 1, April 2006
(www.unctad.org) - KORPORACJE MIEDZYNARODOWE W POLSCE Wyzwania w
dobie - globalizacji i regionalizacji (pod red.
A. Zorskiej), Difin, Warszawa 2002 - INWESTYCJE ZAGRANICZNE W POLSCE Raport roczny
2007 (pod red. - J. Chojny), Instytut Badania Rynku,
Konsumpcji i Koniunktur, - Warszawa 2007
13 ZALECANA LITERATURA (C)
14ZALECANA LITERATURA (D)
15WPROWADZENIE DO PROBLEMATYKI KORPORACJI
TRANSNARODOWYCH dr Mieczyslaw
SZOSTAKInstytutu Miedzynarodowych Stosunków
GospodarczychSZKOLA GLÓWNA HANDLOWA w WARSZAWIE
16 1. Miejsce tematyki KTN we wspólczesnych
naukach ekonomicznych
- Miedzynarodowe stosunki gospodarcze
- (Ekonomia miedzynarodowa International
Economics) - Finanse miedzynarodowe (International Finance)
- Globalizacja (w teorii i w praktyce)
- Ekonomika (teoria) przedsiebiorstwa
- (Teoria umiedzynarodowienia przedsiebiorstwa)
- Biznes miedzynarodowy
- Teoria lokalizacji dzialalnosci gospodarczej
- Zarzadzanie przedsiebiorstwem
- (Zarzadzanie miedzynarodowe)
- Fuzje i przejecia transnarodowe
(miedzynarodowe)
K O RP O R A C JE
T R ANS N A R O DOWE
17 2. Spory wokól pojec KTN, przedsiebiorstwa
wielonarodowe i firmy miedzynarodowe (A)
- W zagranicznej i polskiej literaturze
ekonomicznej spotyka sie róznorodne definicje
korporacji transnarodowych (KTN transnational
corporations). Na dodatek autorzy publikacji
poswieconych tej tematyce uzywaja kilku terminów
na oznaczenie kazdego z obu czlonów analizowanego
wyrazenia. - Za synonim slowa korporacje uznawane sa
okreslenia przedsiebiorstwa (enterprises), firmy
(firms), kompanie (companies), spólki
(societies), koncerny (concerns), konglomeraty i
towarzystwa (niekiedy takze grupy lub monopole). - Natomiast jako pojec zastepujacych przymiotnik
transnarodowe uzywa sie terminów wielonarodowe
lub multinarodowe (multinational), miedzynarodowe
(international), globalne (global), ponadnarodowe
(supranational) oraz swiatowe (world). - Rada Ekonomiczno-Spoleczna ONZ w rezolucji
przyjetej na swej 57 sesji w dniu 25 lipca 1974
r. zalecila powszechne stosowanie terminu KTN,
deklarujac, ze w sposób najbardziej trafny wyraza
on istote tych specyficznych podmiotów
gospodarczych. Dlatego tez w publikacjach UNCTAD
(np. WIR 2007) i innych agend ONZ uzywa sie do
dzis wyrazenia KTN.
18 2. Spory wokól pojec KTN, przedsiebiorstwa
wielonarodowe i firmy miedzynarodowe (B)
- Od prawie 30 lat termin KTN wyraznie preferowany
jest tez w polskiej literaturze ekonomicznej.
Niektórzy autorzy podkreslaja przy tym szczególna
trafnosc przymiotnika transnarodowe, który
najlepiej okresla charakterystyczne dla
dzialalnosci KTN zjawisko przenikania kapitalu
przez granice panstwowe (M.Malecki, 1978r.). - Natomiast w publikacjach OECD i Banku Swiatowego,
w literaturze amerykanskiej i innych krajów
anglosaskich najczesciej uzywa sie wyrazenia
przedsiebiorstwa wielonarodowe (multinational
enterprises lub po prostu multinationals).
Podobnie jest we francuskojezycznym
pismiennictwie, gdzie mówi sie o les entreprises
multinationales lub les multinationales. - Nie wdajac sie w szczególy trwajacej od dawna
dyskusji na temat trafnosci powyzszych pojec, za
najbardziej adekwatne do rzeczywistosci trzeba
uznac okreslenie KTN. Ale inne wymienione
poprzednio terminy mozna traktowac jako pelne
synonimy KTN.
19 2. Spory pojeciowe... - Definicje KTN (A)
- Po raz pierwszy chyba w literaturze swiatowej
problem definicji KTN szeroko zostal omówiony
przez Y. Aharoniego w 1971 r. - Ze swej strony J. Stopford i L.Wells zdefiniowali
w 1972 r. KTN jako wielkie firmy, które
posiadaja swoje filie w kilku krajach i które
próbuja w pewnej przynajmniej mierze koordynowac
i kontrolowac dzialalnosc tych filii zgodnie z
celami wspólnej strategii calego
przedsiebiorstwa. Podobnie okreslil istote KTN
R.Vernon (1972 r.). - W tym samym 1972 r. takze polski ekonomista J.
Rutkowski slusznie pokreslal, iz KTN maja swoje
filie w kilku krajach, zas towarzystwo
macierzyste spelnia role jak gdyby kwatery
glównej przekazujacej rozkazy i sprawujacej
kontrole, a filie dostarczaja produkcje, zyski i
informacje. - Ze swej strony P.J. Buckley i M. Casson ( 1976
r.) definiowali KTN bardzo ogólnikowo,
akcentujac, ze sa to firmy, które posiadaja
wlasny majatek (aktywa produkcyjne), kontroluja
go (je) oraz prowadza równoczesnie dzialalnosc
gospodarcza w wielu krajach. -
20 2. Spory pojeciowe... - Definicje KTN (B)
- Z kolei powstale w 1974 r. Centrum (Osrodek) ONZ
ds. Korporacji Transnarodowych (UNCTC), które
przez szereg lat prowadzilo szerokie badania nad
istota KTN, za najwazniejsze cechy takich
korporacji w 1978 r. uznalo - a) posiadanie filii (oddzialów) w co najmniej
2 krajach, - b) stosowanie przez firme macierzysta jednego
systemu kontroli i zarzadzania filiami
(oddzialami), umozliwiajacego prowadzenie
wspólnej polityki i strategii dzialania,
realizowanej z reguly przez jeden osrodek
decyzyjny, - c) wystepowanie silnych wzajemnych powiazan
gospodarczych miedzy filiami (oddzialami),
sprawiajacych, iz dzialalnosc kazdej (kazdego) z
nich moze wywierac istotny wplyw na
funkcjonowanie pozostalych. - Sposród polskich ekonomistów, zajmujacych sie
problematyka KTN w latach 80-tych, wlasne
interpretacje istoty i definicje korporacji
przedstawili m. in. E. Cyrson (1981 r.), J.
Sulmicki (1981 r.) i M. Malecki (1988 r.). Ten
ostatni pisal Przez korporacje transnarodowa
nalezy rozumiec firme, która wytwarza i sprzedaje
towary w wiecej niz jednym kraju, a za obszar
swego dzialania uwaza caly swiat. Korporacja
maksymalizuje zyski i okresla strategie swego
rozwoju w skali globalnej.
21 2. Spory pojeciowe... - Definicje KTN (C)
- Amerykanski ekonomista P. Dickens podkreslal (w
1992 r.), ze o dominujacej pozycji KTN w
gospodarce swiatowe przesadzaja ich zdolnosci
organizacyjne i koordynacyjne, pozwalajace im na
zakladanie ponadgranicznych sieci powiazan
ekonomicznych miedzy firmami, zlokalizowanymi w
wielu krajach i tworzacymi tam wartosc dodana.
Dzialalnosc takich firm, wchodzacych w sklad
okreslonej sieci, koordynowana jest zawsze przez
jeden osrodek decyzyjny, którym jest kierownictwo
macierzystego przedsiebiorstwa. - Cieszacy sie autorytetem najwybitniejszego znawcy
KTN - J. H. Dunning (z Wielkiej Brytanii)
akcentowal w 1993 r., ze KTN prowadza ekspansje
glównie poprzez bezposrednie inwestycje
zagraniczne (BIZ), posiadajac aktywa i
kontrolujac dzialalnosc wielu podmiotów
gospodarczych, które tworza wartosc dodana w
wiecej niz jednym kraju. - Podobnie jak Dunning na kluczowa role BIZ w
ekspansji KTN zwracal tez uwage M. Wilkins (w
1998 r.), chociaz ten drugi twierdzil, ze KTN
dokonuja nie tylko transgranicznego transferu
kapitalu, lecz calego pakietu biznesowego (tj.
aktywów finansowych, technologii, metod
zarzadzania, marketingu, nowych produktów i uslug
itp.).
22 2. Spory pojeciowe... - Definicje KTN (D)
- Z kolei wedlug definicji N. Nohrii i S. Ghoshal (
z 1997 r.), o sile ekonomicznej KTN przesadza
specyficzny, bardzo efektywny rodzaj organizacji
ich dzialalnosci, która zapewnia optymalne
warunki dla kreowania wiedzy i maksymalizacji
efektów jej praktycznego zastosowania dzieki
internalizacji transferu osiagniec mysli
naukowo-technicznej (wymienieni autorzy
korzystali z dorobku B. Koguta i U. Zandera w
zakresie badan nad KTN jako skladnica wiedzy). - W mysl definicji UNCTAD (WIR 2007), pod
pojeciem KTN rozumie sie firmyskladajace sie z
przedsiebiorstw macierzystych i ich zagranicznych
filii (affiliates). - Przy tym mianem firmy macierzystej UNCTAD okresla
przedsiebiorstwo, które kontroluje aktywa innych
jednostek w krajach innych niz kraj jego
pochodzenia (home country) zazwyczaj poprzez
posiadanie wlasnosci pakietu kapitalu
zakladowego. Udzial równy 10 lub wiecej
zwyklych akcji spólki albo glosów w
przedsiebiorstwie nie bedacym spólka
(unincorporated enterprise) ...jest normalnie
uznawany za próg niezbedny dla kontroli aktywów.
23 2. Spory pojeciowe... - Definicje KTN (E)
- Nastepnie eksperci UNCTAD definiuja zagraniczna
filie jako przedsiebiorstwo, w którym inwestor,
bedacy rezydentem w innej gospodarce, posiada
udzial kapitalowy, który pozwala mu na wywieranie
trwalego wplywu (lasting interest) na zarzadzanie
takim przedsiebiorstwem... (tj. gdy ma co
najmniej 10 akcji lub glosów, co zgodne jest z
przyjetymi przez OECD i MFW tzw. wzorcowymi
definicjami BIZ). - Wg UNCTAD filie zagraniczne KTN moga dzialac w 3
nastepujacych formach organizacyjno-prawnych - a) firma zalezna lub spólka-córka (subsidiary),
posiadajaca osobowosc prawna i bedaca w pelni
wlasnoscia (wholly-owned) korporacji macierzystej
lub firma z wiekszosciowym udzialem kapitalowym
(majority-owned) centrali KTN (tego rodzaju
spólka mieszana zwana jest wspólnym
przedsiewzieciem, czyli - joint venture), - b) spólka stowarzyszona (associate), w której
macierzysta KTN ma od 10 do 50 kapitalu lub
ogólu glosów, - c) oddzial (branch), który moze funkcjonowac
- -- badz jako joint venture z mniejszym niz 10
udzialem firmy macierzystej, - -- badz jako jednostka nie bedaca
przedsiebiorstwem i nie posiadajaca - osobowosci prawnej (stale przedstawicielstwo
czy lokalne biuro - macierzystej KTN, jej nieruchomosc lub zespól
mienia ruchomego - - mobile equipment).
24 2. Spory pojeciowe... - Definicje KTN (F)
- Natomiast OECD, która podobnie jak UNCTAD -
zajmuje sie takze szeroko problematyka KTN, nie
tylko preferuje nazywac je przedsiebiorstwami
wielonarodowymi (lub firmami kontrolowanymi przez
zagranice, tj. foreign-controlled), lecz
równoczesnie woli stosowac dosc ogólne okreslenie
ich istoty. W niektórych publikacjach tej
Organizacji mozna nawet znalezc stwierdzenie, ze
precyzyjna definicja KTN nie jest konieczna (co
jest jednak pogladem bardzo dyskusyjnym). - Eksperci OECD w 2000 r. zaproponowali
nastepujaca definicje firm multinarodowychPod
terminem tym rozumie sie zwykle przedsiebiorstwa,
majace siedzibe na terytorium wiecej niz jednego
panstwa i powiazane ze soba tak, ze umozliwia to
koordynowanie ich dzialan w róznoraki sposób.
Podkreslali oni zarazem, iz stopien autonomii
poszczególnych podmiotów w obrebie
przedsiebiorstwa wielonarodowego moze byc rózny
(podobnie jak róznorodny bywa charakter
wlasnosci takich podmiotów gospodarczych).
25 2. Spory pojeciowe... - Definicje KTN (G)
- Prof. A. Zorska w swej monografii dokonala dosc
szerokiego przegladu definicji KTN, spotykanych w
literaturze. Ponadto, nawiazujac do dorobku P.F.
Druckera, stwierdzila we wstepie do Korporacji
transnarodowych..., iz w centrum jej rozwazan
znajduja sie KTN traktowane jako specyficzne i
ewoluujace organy spoleczne, utworzone w celu
zarzadzania zasobami i sprawnego osiagania
efektów i kierowane przez ludzi oraz pracujace
dla ludzi. - We wspomnianej ksiazce A. Zorska zdefiniowala KTN
jako przedsiebiorstwa, których dzialalnosc
przenika granice panstw (nie zawsze bardzo wielu)
i jest organizowana, integrowana i koordynowana
przez centrale w kraju macierzystym.
26 3. Cechy nadrzedne i szczególowe KTN (A)
- Jednoczesnie A. Zorska w poglebiony sposób i
bardzo obszernie omówila w swej monografii dwie
cechy nadrzedne, którymi charakteryzuja sie KTN
jako globalne podmioty gospodarcze, tj.
suwerennosc i globalna efektywnosc. - Wspomniana autorka przedstawila takze analize
dwu nastepujacych grup cech szczególowych
korporacji transnarodowych - a) czterech cech strukturalnych zlozonosci,
rozproszenia, - sieciowosci i arbitrazowania,
- b) czterech cech procesowych wiedzy,
specjalizacji, - integracji i elastycznosci.
27 3. Cechy nadrzedne ... KTN (B)
- Wedlug opinii A. Zorskiej, jedna z 2 postawowych
cech nadrzednych KTN jest ich suwerennosc
(sovereignty), która nalezy rozumiec jako
zdolnosc korporacji do podejmowania
strategicznych decyzji i dzialan biznesowych w
sposób relatywnie suwerenny, tj. niezalezny
glównie - od preferencji i interesów wladz panstwowych
krajów goszczacych - i macierzystych.
- W praktyce stopien wzglednej suwerennosci
poszczególnych KTN jest wprost proporcjonalny do
ich wlasnej pozycji rynkowej, zas odwrotnie
proporcjonalny do sily gospodarczej krajów
przyjmujacych i krajów pochodzenia. Im
potezniejsza jest KTN, tym bardziej jest ona
suwerenna (samodzielna). Natomiast im silniejsze
jest panstwo, na terytorium którego dana KTN
dziala, tym mniejsze szanse ma ta ostatnia na
podejmowanie zupelnie suwerennych decyzji
biznesowych. - Do ograniczania suwerennosci poszczególnych KTN
przyczyniaja sie regulacje miedzynarodowe,
zwlaszcza podejmowane w ramach ugrupowan
integracyjnych (np. UE, czy NAFTA), a takze
alianse strategiczne i inne formy powiazan
miedzykorporacyjnych.
28 3. Cechy nadrzedne ... KTN (C)
- Druga cecha nadrzedna KTN jest - wedlug A.
Zorskiej - ich dazenie do realizacji globalnej
efektywnosci. Sprowadza sie ona do traktowania w
sposób skonsolidowany i nadrzedny koniecznosci
osiagniecia rentownosci (lub zyskownosci) na
szczeblu calej korporacji. - Chociaz pozytywne wyniki poszczególnych filii i
wewnetrznych centrów finansowych sa pozadane,
ale przejsciowo dopuszcza sie mozliwosc
wykazywania przez te ostatnie strat, jesli
przyczynia sie to do optymalizacji zysków w skali
calej danej KTN (np. dzieki wprowadzeniu na rynek
nowych produktów, zdobyciu nowych rynków zbytu na
wytwarzane towary lub obnizeniu wysokosci
placonych podatków poprzez stosowanie cen
transferowych). - Glówne zródla poprawy globalnej efektywnosci
dzialalnosci KTN obnizka kosztów produkcji i
oszczednosci nakladów, wzrost wartosci dodanej i
uzyskiwanych przychodów, wykorzystanie
innowacyjnosci i elastycznosci dzialania, nowe
metody organizacji i zarzadzania, lepsza
koordynacja, szybszy przeplyw informacji
wewnatrz korporacji, wykorzystanie Internetu i
handlu elektronicznego itp.
29 3. Cechy ... szczególowe KTN (D)
- Pierwsza z 4 cech strukturalnych KTN jest -
zdaniemA. Zorskiej ich zlozonosc lub
kompleksowosc (compexity). Jest ona tozsama z
rosnaca liczba kluczowych i wzajemnie na siebie
oddzialujacych elementów w systemie (np. lancuchu
wartosci, strukturze organizacji) lub na
okreslonej plaszczyznie (wlasnosc,
konkurencyjnosc, strategia, konfiguracja). - Rosnaca zlozonosc lancuchów tworzenia wartosci
uwidacznia sie przede wszystkim poprzez
poglebianie specjalizacji poszczególnych ogniw
(jednostek) w zakresie realizacji konkretnych
funkcji oraz coraz wieksze zaawansowanie
techniczne prowadzonej dzialalnosci, co powoduje
postepujaca dekompozycje poszczególnych
lancuchów. - Zlozonosc i heterogenicznosc KTN jest m. in.
rezultatem czesto realizowanych fuzji i przejec
oraz dopasowywania sie przez korporacje do
narastajacej zlozonosci zewnetrznego otoczenia
ekonomicznego - i spoleczno-politycznego, w którym one dzialaja.
30 3. Cechy ... szczególowe KTN (E)
- Druga cecha strukturalna KTN jest wedlug A.
Zorskiej rozproszenie geograficzne (geografical
dispersion) procesu tworzenia przez nie wartosci
dodanej. Przyczynia sie do tego dazenie
korporacji do podnoszenia efektywnosci dzialania
i poprawy pozycji konkurencyjnej poprzez
delekalizacje poszczególnych ogniw lancucha
wartosci, wykorzystanie ulatwien w zakresie
transportu oraz komunikacji (zwlaszcza Internetu)
oraz rosnacej swobody wyboru lokalizacji (tj.
miejsca inwestowania). - Trzecia cecha strukturalna KTN jest ich
sieciowosc (networks). Polega ona na stworzeniu
systemu obejmujacego wezly oraz laczace je
powiazania relacyjne. - W przypadku korporacji wezlami sa ich filie, jak
tez firmy zewnetrzne i osoby indywidualne
wspólpracujace z KTN.
31 3. Cechy ... szczególowe KTN (F)
- Natomiast przeplywy towarów, uslug, informacji i
czynników wytwórczych stanowia sieciowe
powiazania relacyjne korporacji. - Czwarta cecha strukturalna KTN jest ich zdolnosc
do arbitrazu (arbitrage). Chodzi tu o
umiejetnosc wykorzystania przez nie istniejacych
na swiecie róznic pod wzgledem warunków
ekonomicznych, geograficzno-naturalnych,
spoleczno-kulturowych i instytucjonalno-polityczny
ch. - Najwazniejsze znaczenie ma w tym kontekscie
umiejetnosc wykorzystania przez KTN - dla
obnizki kosztów produkcji i optymalizacji
globalnej efektywnosci - zróznicowania takich
parametrów ekonomicznych jak ceny, kursy
walutowe, stopy oprocentowania, podatki, place
oraz pozaplacowe skladniki wynagrodzenia, poziom
i struktura dochodów ludnosci itp.
32 3. Cechy ... szczególowe KTN (G)
- Sposród czterech cech procesowych KTN, jakie
wyodrebnila A. Zorska, w pierwszej kolejnosci na
uwage zasluguje wiedza (knowledge). Jak bowiem
trafnie zauwazyl P. F. Drucker, we wspólczesnej
gospodarce swiatowej podstawowym zasobem
ekonomicznym nie jest juz ani kapital, ani
praca, ani bogactwa naturalne, lecz jest nim
wiedza. Jest to czynnik o tyle specyficzny, ze
zazwyczaj ma charakter ukryty i niematerialny
(tacit, intangible) - Oparta na wiedzy przewaga konkurencyjna KTN
wynika stad, ze sa one nie tylko jej twórcami,
lecz posiadaja tez zdolnosc do integrowania
wlasnej wiedzy z pochodzaca ze zródel
zewnetrznych (krajowych i zagranicznych).
Potrafia ponadto, dzialajac w mysl haslaOd
pomyslu do przemyslu, przeksztalcic zdobyta
wiedze w innowacje produkcyjne, które stanowia
wazne zródlo ich wysokiej konkurencyjnosci
rynkowej.
33 3. Cechy ... szczególowe KTN (H)
- Druga cecha procesowa KTN jest specjalizacja
(specialization). Sprowadza sie ona do
powierzania wykonania konkretnych operacji
ekonomicznych w ramach lancucha tworzenia
wartosci badz wlasnym filiom, badz kontrahentom
zewnetrznym. - Tak pojeta specjalizacja laczy sie scisle z
fragmentaryzacja, tj. podzialem procesu
wytwórczego na coraz wiecej etapów. Pozwala to
KTN na stale podnoszenie wydajnosci pracy,
poprawe jakosci, powiekszanie wartosci dodanej i
uzyskiwanie korzysci ze skali produkcji. - Zdolnosc KTN do integracji (integration) dzialan
rozproszonych geograficznie, wyspecjalizowanych
od strony funkcjonalnej oraz dostosowanych do
specyfiki warunków lokalnych stanowi trzecia
ceche procesowa korporacji transnarodowych. - Szczególnego znaczenia nabiera umiejetnosc
efektywnego integrowania i koordynacji czynnosci
zlecanych rosnacej liczbie podwykonawców w ramach
tzw. rekombinowanego lancucha wartosci.
34 3. Cechy ... szczególowe KTN (I)
- Za czwarta (tj. ostatnia) ceche procesowa KTN
nalezy uznac elastycznosc (flexibility)
dzialania. Wedlug - A. Zorskiej, polega ona na zdolnosci do
szybkiej, sprawnej i skutecznej adaptacji do
zmian i wprowadzenia koniecznych dostosowan,
realizowanych na zewnatrz - i wewnatrz organizacji. Wchodza tu w gre zmiany
strategiczne, dotyczace zaangazowania zasobów i
zdolnosci, a takze zmiany operacyjne, odnoszace
sie do podzialu zadan i harmonogramu realizacji
zamierzen. - Elastycznosc funkcjonowania KTN obejmuje
umiejetnosc wlasciwej reakcji (responsiveness) na
zmiany zachodzace - na rynkach lokalnym i zagranicznych, wlasciwego
ksztaltowania stosunków korporacji z jej
klientami (dostawcami i odbiorcami), szybkiej
odpowiedzi na posuniecia konkurentów, zdolnosci
wychodzenia z krysysu oraz skrócenia czasu
potrzebnego na niezbedne dostosowania.
354. Kluczowa rola KTN jako podmiotów
globalizacji ( Rys. 1 Podmioty dzialania)
364. Rola KTN jako podmiotów globalizacji
(Rys. 2 Klasyfikacja glównych grup krajów)
37 4.1. Definicje globalizacji (A)
- Wprawdzie haslo globalizacji zrobilo zawrotna
wprost kariere w swiatowej literaturze
ekonomicznej i w praktyce miedzynarodowej - od przelomu lat 80-tych i 90-tych XX w., ale
jest to pojecie bardzo róznorodnie interpretowane
i do dzisiaj budzace silne kontrowersje. - Znany ekonomista amerykanski J.E. Stiglitz
twierdzi, ze globalizacja to coraz scislejsza
integracja panstw oraz ludzi na swiecie,
spowodowana ogromna redukcja kosztów transportu i
telekomunikacji oraz zniesieniem sztucznych
barier w przeplywach dóbr, uslug, kapitalu,
wiedzy i (w mniejszym stopniu) ludzi z kraju - do kraju.
- Podobnie J. Bhagwati, ekonomista pochodzenia
hinduskiego, pracujacy od dawna na renomowanych
uczelniach amerykanskich, pod pojeciem
globalizacji rozumie integracje gospodarek
narodowych z gospodarka swiatowa poprzez handel,
bezposrednie inwestycje zagraniczne (dokonywane
przez korporacje multinarodowe), krótkookresowe
przeplywy kapitalowe, miedzynarodowe migracje
pracowników (i ogólniej ludzi) oraz - transfer technologii.
38 4.1. Definicje globalizacji (B)
- Bardzo zwiezle i ogólnikowo definiuje
globalizacje juz wspominany wybitny brytyjski
ekonomista J. H. Dunning, który sprowadza jej
istote do rosnacych transgranicznych powiazan
wzajemnych dzialalnosci gospodarczej. - Z kolei P. Bairoch i R. Kozul-Wright (ekonomisci
z USA) podkreslaja, iz globalizacja oznacza
proces, w którym produkcja i struktury finansowe
poszczególnych krajów staja sie coraz bardziej
powiazane poprzez rosnaca liczbe transakcji
transgranicznych, prowadzacych do uksztaltowania
sie nowego miedzynarodowego podzialu pracy, w
którym tworzenie bogactwa narodowego jest coraz
silniej uzaleznione od podmiotów gospodarczych z
innych panstw. - Wedlug oficjalnego stanowiska UNCTAD,
globalizacja polega na rosnacych powiazaniach
krajów w zakresie handlu swiatowego,
bezposrednich inwestycji zagranicznych i rynków
kapitalowych. Proces globalizacji ulegl
przyspieszeniu w efekcie postepu technicznego w
transporcie i lacznosci, a takze w wyniku
szybkiej liberalizacji i deregulacji handlu i
przeplywów kapitalów, zarówno na szczeblu
krajowym, jak i miedzynarodowym.
39 4.1. Definicje globalizacji (C)
- Ze swe strony Komisja Europejska okresla
globalizacje jako proces, w którym produkcja i
rynki w róznych krajach staja sie coraz bardziej
wspólzalezne z racji duzej dynamiki wymiany dóbr
i uslug oraz przeplywów kapitalów i technologii,
co prowadzi do powstania zintegrowanego rynku
globalnego. - Obecny Sekretarz Generalny OECD, G. Gurria
podczas wykladu, wygloszonego w SGH, slusznie
zauwazyl, ze nie ma jednej powszechnie
akceptowanej definicji globalizacji. Dalej
stwierdzil - W OECD globalizacje ekonomiczna rozumiemy jako
proces scislej integracji ekonomicznej rynków
globalnych finansowego, towarowego i pracy. To
bardzo lapidarne okreslenie, ale dobrze oddaje
ono istote analizowanego zjawiska. - Wg J.-Ph. Cotisa, glównego ekonomisty OECD,
globalizacja oznacza dlugotrwala tendencje,
która przejawia sie w zanikaniu odleglosci i
zwielokrotnianiu wzajemnych oddzialywan w skali
calego swiata. Zwieksza zdolnosci narodów i
pojedynczych ludzi do wywierania nawzajem na
siebie wplywu. Prowadzi równoczesnie zarówno do
wiekszego postep, jak i do pojawiania sie róznych
tarc.
40 4. 1. Definicje globalizacji (D)
- Autor popularnego podrecznika z msg, A.
Budnikowski definiuje globalizacje jako proces
realnego scalania gospodarek narodowych poprzez
dynamiczny wzrost obrotów handlu miedzynarodowego
(zwlaszcza uslug), przeplywów kapitalowych i
ekspansje KTN, co jest mozliwe dzieki
traktowaniu calego swiata jako rynku zbytu przez
coraz wieksza liczbe przedsiebiorstw. - Inny ekonomista z SGH, J. Misala okresla
globalizacje jako proces tworzenia sie
jednolitego rynku towarów, uslug i czynników
produkcji, obejmujacego wszystkie kraje swiata, a
zatem takze wszystkie jego regiony i kontynenty.
- Natomiast zdaniem A. Zorskiej Globalizacja
polega - na dlugofalowym integrowaniu dzialalnosci na
poziomie gospodarek, przemyslów/sektorów oraz
przedsiebiorstw ponad granicami panstw, dzieki
rozszerzaniu, poglebianiu oraz intensyfikowaniu
róznego rodzaju powiazan (handlowych,
inwestycyjnych, kooperacyjnych, informacyjnych),
co prowadzi - do tworzenia sie wspólzaleznego systemu
ekonomicznego w skali swiatowej, czyli globalnej
gospodarki.
414.2. Przyczyny i przejawy globalizacji
- Wedlug dosc zgodnej opinii specjalistów
zajmujacych sie omawiana problematyka, do
glównych przyczyn - i zarazem przejawów -
obecnej fazy globalizacji zycia gospodarczego
nalezy zaliczyc - a) niezwykle przyspieszenie postepu
technicznego, zwlaszcza - w informatyce, biotechnologiach i
produkcji nowych materialów - b) radykalne przewartosciowanie podejscia do
roli panstwa w zyciu - gospodarczym, tj. powszechny odwrót od
etatyzmu i centralnego - planowania, ograniczenie zasiegu
interwencjonizmu administracyjnego - i liberalizacje polityki panstwa,
dotyczacej wymiany handlowej, - obrotów finansowych i przeplywów
czynników produkcji - c) intensyfikacje konkurencji w efekcie
umiedzynarodowienia dzialalnosci - przedsiebiorstw oraz niebywalej
ekspansji KTN i BIZ. - Chociaz wedlug opinii A. Zorskiej powstanie
gospodarki opartej na informacjach i wiedzy
(okreslanej przez OECD mianem knowledge-based
economy) nalezy uznac za jeden z 3 glównych
czynników otoczenia zewnetrznego (obok
globalizacji i regionalizacji), które decyduja
dzisiaj o przemianach w dzialalnosci KTN, to
wydaje sie, ze czynnik ten mozna tez traktowac
jako integralna czesc skladowa procesu
globalizacji.
424.3. Korzysci i zagrozenia globalizacji (A)
- Postepujaca globalizacja - wraz z towarzyszaca
jej ekspansja KTN spowodowala zwlaszcza
upowszechnienie sie w skali calego wspólczesnego
swiata nowej naczelnej zasady dzialania
ekonomicznegoMysl globalnie, dzialaj
lokalnie!!!. - Ale wokól korzysci i zagrozen procesu
globalizacji trwaja do dosc dawna spory Obok
zdecydowanych zwolenników globalizacji (np. J.
Bhagwati In Defence of Globalization) sa tez
sceptycy ( jak np. J.E. Stiglitz
Globalizacja), alterglobalisci i antyglobalisci
(np. A Starr Naming the Enemy Anti-Corporate
Movements Confront Globalization). - Zdaniem A. Zorskiej, A. Budnikowskiego i szeregu
innych autorów, za glówne korzysci globalizacji
trzeba uznac - a) przyspieszenie dynamiki rozwoju gospodarczego
i tempa przemian - strukturalnych ,
- b) poprawe racjonalnosci i efektywnosci
gospodarowania, - c) podniesienie wydajnosci pracy,
- d) wzrost dobrobytu spolecznego w skali
globalnej. - Szczególnie duzy udzial w wystepowaniu powyzszych
korzysci ma szybkie zwiekszanie sie obrotów
handlu swiatowego i przyplywów czynników
produkcji w nastepstwie umiedzynarodowiania
dzialalnosci przedsiebiorstw, do czego walnie
przyczynia sie dzialalnosc KTN.
434.3. Korzysci i zagrozenia globalizacji (B)
- Za powazny negatywny skutek globalizacji jej
krytycy uznaja nadmierny wzrost ogólnoswiatowej
wspólzaleznosci ekonomicznej, tj. uzaleznienie
zycia gospodarczego poszczególnych krajów od
wydarzen zachodzacych w innych krajach, co
przejawia sie w miedzynarodowej transmisji
kryzysów koniunkturalnych, w szczególnosci -
kryzysów finansowych. - Poglebianie sie luki rozwojowej miedzy czolówka
bogatych krajów Pólnocy i biednymi krajami
Poludnia uznawane jest równiez za slabosc
globalizacji. - Ponadto potencjalne zagrozenia procesu
globalizacji sa w duzej mierze wiazane z
dzialalnoscia KTN, które czesto oskarza sie - a) o dzialanie na szkode interesów konsumentów
(np. ekspansja koncernów - tytoniowych szkodzi zdrowiu ujednolicanie
gustów konsumentów - zagraza tradycji i kulturze narodowej
coca-kolonizacja) - b) o likwidacje miejsc pracy i przyczynianie sie
do bezrobocia w krajach - pochodzenia (zarzut zwiazków zawodowych), a
takze o brak - pozytywnego wplywu na zatrudnienie w
krajach przyjmujacych - (w obliczu bankructwa lokalnych firm w
efekcie konkurencji KTN) -
444.3. Korzysci i zagrozenia globalizacji (C)
- Najczesciej spotykane zarzuty wobec KTN (c.d.)
- c) o uchylanie sie od placenia podatków
(glównie wskutek stosowania tzw. cen
transferowych w rozliczeniach wewnatrzkorporacyjny
ch) i nadmierny drenaz dochodów (oskarzenia o
wyzysk i eksploatacje glównie ze strony
lewicowych polityków i intelektualistów krajów
przyjmujacych) - d) o degradacje srodowiska naturalnego
(zwlaszcza w KSR) - e) o utrwalanie jednostronnej zaleznosci
ekonomicznej KSR od panstw kapitalistycznego
centrum, jak tez o preferowanie dzialan
sprzecznych z priorytetami rozwojowymi ubogich
krajów i utrudnianie rzadom tych krajów
prowadzenia suwerennej polityki gospodarczej. - Przykladem skrajnie krytycznego podejscia do roli
KTN w procesie globalizacji poglady kanadyjskiego
prawnika J. Bakana w ksiazce pt. Korporacja -
Patologiczna pogon za zyskiem i wladza
Prawnie zdefiniowanym obowiazkiem korporacji
jest bezwzglednarealizacja interesu wlasnego,
bez wzgledu na jej, czesto szkodliwe,
konsekwencje dla postronnych. W
efekciekorporacja jest instytucja patologiczna,
obdarzona niebezpieczna wladza nad ludzmi i
spoleczenstwami. - Jednak takie stronnicze poglady nie wytrzymuja
konfrontacji z rzeczywistoscia. Nie ulega bowiem
zadnej watpliwosci, ze saldo bilansu korzysci i
kosztów (zagrozen) globalizacji jest dodatnie.
45Koncepcja globalizacjikorporacyjnej (A)
- Z uwagi na kluczowa role KTN w przyspieszeniu
globalizacji od 1999 r. coraz popularniejsza
koncepcja globalizacji korporacyjnej (corporate
glabalization) lub globalizacji napedzanej przez
korporacje - (corporate-driven globalization).
- Wedlug Katarzyny Marzedy, autorki ksiazki Proces
globalizacji korporacyjnej(Bydgoszcz/Wwa/Lublin
2007), mozna wyróznic trzy - podejscia do tego typu globalizacji statyczne,
dynamiczne i systemowe. - Ujecie statyczne Globalizacja korporacyjna to
zespól zjawisk wywolanych dzialalnoscia KTN na
róznym szczeblu od mikroskali (strategie
dzialania poszczególnych KTN) poprzez makroskale
(tj. gospodarka narodowa okreslonego kraju) do
megaskali lub skali globalnej (czyli calego
swiata). - Przypisywanie raczej biernej roli KTN oraz
traktowanie rzadów i organizacji miedzynarodowych
jako samodzielnych podmiotów dzialania,
niezaleznych od KTN (N. Della Mattera, J. Gaudet).
46Koncepcja globalizacjikorporacyjnej (B)
- Ujecie dynamiczne Istote globalizacji
korporacyjnej stanowi transgraniczny proces
ekspansji korporacji - (E.S. Herman), które daza do otwarcia calego
swiata dla swej inwazji (wedlug opinii A.
Starra). - W mysl ujecia dynamicznego, KTN nie tylko
uznawane za aktywna i glówna sile sprawcza calej
globalizacji, lecz przypisuje sie im takze
zdolnosc do wywierania silnego wplywu na
panstwa i organizacje miedzyrzadowe (takie jak
OECD, WTO, UE, NAFTA czy MFW) celem wprowadzania
regulacji sprzyjajacych niczym nieskrepowanej
ekspansji bisnesu prywatnego w skali globalnej. - Ustalany pod dyktando KTN - na forum
organizacji miedzyrzadowych system regulacji
prawnych, korzystnych dla przedsiebiorstw
transnarodowych, okreslany jest mianem tzw.
Agendy Korporacyjnej (J. Brecher, T. Costello).
475. Koncepcja globalizacji korporacyjnej (C)
- Ujecie systemowe Traktowanie ogólu zjawisk,
skladajacych sie na globalizacje korporacyjna,
jako pewnej organicznej calosci oraz
skomplikowanego ukladu wzajemnych powiazan
laczacych najwazniejszych aktorów stosunków
miedzynarodowych (K. Marzeda). - W publikacjach ONZ mowa o powstawaniu
miedzynarodowego systemu korporacyjnego
(international corporate system). Natomiast
zdaniem lewicowo nastawionych socjologów (L.
Sklair) Efektem tego sa narodziny
transnarodowej klasy kapitalistów
(transnational capitalist class). - Wg K. Marzedy 4 podstawowe cechy procesu
globalizacji korporacyjnej - a) zdominowanie tego procesu przez KTN
- b) jego dynamiczny charakter
- c) celem takiej globalizacji maksymalizacja
zysków (korzysci) KTN - d) decydujacy wplyw KTN na tworzenie nowej
jakosci zycia spoleczenstw - w coraz bardziej zglobalizowanym
swiecie.
486. Wspieranie przez KTN regionalnej
integracji ekonomicznej (A)
- Uzywajac w swej ksiazce dosc wieloznacznego i
pojemnego terminu regionalizacja, A. Zorska
rozumie pod tym pojeciem dlugofalowy proces
integrowania krajów i gospodarek okreslonego
regionu (kontynentalnego) dzieki intensyfikowaniu
oraz poglebianiu powiazan ekonomicznych (a takze
spolecznych, kulturalnych i politycznych), co
prowadzi do tworzenia sie silnie wspólzaleznego
systemu w danym regionie. Traktuje to zjawisko
jako szersze od regionalnej integracji
ekonomicznej. - Weglug opinii Zorskiej, tak pojmowany proces
regionalizacji odbywa sie na 3 poziomach w
drodze wspólpracy wewnatrz okreslonego regionu,
poprzez kontakty krajów danego regionu z
panstwami z innych regionów oraz jako czesc
skladowa globalizacji. - Natomiast regionalna integracja gospodarcza jest
terminem powszechnie stosowanym w polskiej
literaturze naukowej i relatywnie jednoznacznym.
Zazwyczaj definiuje sie ja jako proces scalania
gospodarek narodowych poszczególnych krajów i
tworzenie z nich jednego organizmu gospodarczego
poprzez usuwanie ograniczen w przeplywie towarów
i czynników wytwórczych oraz tworzenie podobnych
warunków konkurencji (A. Budnikowski 2006 r.). -
496. Wspieranie przez KTN regionalnej
integracji ekonomicznej (B)
- Docelowo jak podkreslal ponad 40 lat temu Z.
Kamecki regionalna integracja ekonomiczna
zmierza do utworzenia w oparciu o wyksztalcona
jednolita strukture ekonomiczna, pewnego
organizmu gospodarczego, obejmujacego grupe
krajów, który - ze wzgledu na wysoki stopien
wewnetrznych powiazan ekonomicznych i osiagnieta
w wyniku tego wewnetrzna spoistosc ekonomiczna
wyodrebnia sie w widoczny sposób z caloksztaltu
gospodarki swiatowej. - Cele miedzynarodowej integracji gospodarczej
(wedlug J. Tinbergena, International Economic
Intregration, Amsterdam 1965) - a) zwiekszenie efektywnosci gospodarowania,
tj. lepsze wykorzystanie istniejacych zasobów
wytwórczych i postepu technicznego - b) poprawa warunków zycia ludnosci (dzieki
lepszemu podzialowi dochodów miedzy integrujace
sie kraje i grupy ich mieszkanców) - c) zapewnienie wiekszej stabilizacji
ekonomiczno-spolecznej (dzieki przeciwdzialaniu
zaklóceniom równowagi gospodarczej).
506. Wspieranie przez KTN regionalnej
integracji ekonomicznej (C)
- Natomiast P. Sulmicki za podstawowe cele
ponadkrajowej integracji ekonomicznej uznawal - a) usuwanie przeszkód utrudniajacych
stosowanie wydajniejszych technik produkcji i
obnizke kosztów wytwarzania - b) eliminowanie konfliktów i sprzecznosci
interesów miedzy polityka gospodarcza wladz
integrujacych sie krajów - c) pomaganie krajom slabiej zaawansowanym w
dosciganiu wyzej rozwinietych krajów
czlonkowskich ugrupowania integracyjnego. -
- Warunki sprzyjajace integracji regionalnej
- a) zblizony poziom rozwoju i potencjal
ekonomiczny - b) komplementarnosc i zróznicowanie
struktury gospodarek narodowych, - b) istnienie odpowiedniej infrastruktury
komunikacyjnej - c) skuteczna harmonizacja celów i instrumentów
polityki handlowej - i innych dziedzin polityki
gospodarczej. -
516. Wspieranie przez KTN regionalnej
integracji ekonomicznej (D)
- Jak wiadomo, z reguly wyróznia sie 5
nastepujacych podstawowych etapów regionalnej
integracji gospodarczej lub glównych form
(rodzajów) ugrupowan integracyjnych (B. Balassa
1961 r.) - a) strefe wolnego handlu,
- b) unie celna,
- c) wspólny rynek,
- d) unie gospodarczo-walutowa,
- e) unie polityczna.
- Chociaz tendencja do tworzenia róznego rodzaju
regionalnych ugrupowan integracyjnych wystepuje
na dosc szeroka skale od lat 60-tych XX wieku, to
w ostatnim okresie wyraznie sie ona nasilila. - Dowodzi tego fakt, ze wedlug informacji
podanych w podreczniku Zorskiej do tej pory
podpisano ok. 230 umów miedzynarodowych w sprawie
integracji regionalnej, których zakres ograniczal
sie zazwyczaj jedynie do poczatkowego etapu
takiej - integracji (tj. czlonkostwa w strefach wolnego
handlu).
526. Wspieranie przez KTN regionalnej
integracji ekonomicznej (E)
- Natomiast najwyzszy niewatpliwie etap integracji
regionalnej osiagnely dotad te kraje czlonkowskie
Unii Europejskiej, które tworza strefe euro. - Do relatywnie zaawansowanych ugrupowan
integracyjnych naleza ponado NAFTA, MERCOSUR,
ASEAN i APEC. - Jak trafnie zauwaza A. Zorska, w ramach ugrupowan
integracyjnych dzialaja dwie grupy KTN - a) przedsiebiorstwa majace siedzibe w
integrujacym sie - regionie swiata, okreslane mianem
insiders, - b) transnarodowe firmy pochodzace spoza tego
regionu, tzn. - z zewnatrz (i tam majace siedziby
swoich central), które - nazywane sa outsiders.
536. Wspieranie przez KTN regionalnej
integracji ekonomicznej (F)
- Niewatpliwie insiders korzystaja na szeroka
skale z bezposrednich i posrednich pozytywnych
efektów, jakie wynikaja dla KTN z obowiazujacej
w ramach danego ugrupowania swobody przeplywów
dóbr materialnych (towarów) i uslug, ze swobody
transferów czynników wytwórczych (na etapie
wspólnego rynku) oraz z ewentualnego utworzenia
unii gospodarczo-walutowej. Zawsze staja sie one
równiez obok rzadów panstw - wiodacymi
podmiotami procesów integracyjnych. - Natomiast znacznie bardziej zlozona jest sytuacja
KTN typu outsiders. Tym niemniej nalezy zgodzic
sie z opinia A. Zorskiej, ze utworzenie
ugrupowania integracyjnego i realizacje kolejnych
etapów integracji trzeba uznac za wazne
okolicznosci, które sklaniaja wiele firm
macierzystych KTN spoza integrujacego sie
regionu do ekspansji inwestycyjnej w takim
regionie. Potwierdzaja to w szczególnosci
doswiadczenia Polski i pozostalych 11 nowych
panstw czlonkowskich UE. -
546. Wspieranie przez KTN regionalnej
integracji ekonomicznej (G)
- A. Zorska analizuje równiez w swej ksiazce tzw.
nowy regionalizm, który pojawil sie w latach
90-tych. Definiuje go jako realizowana wspólnie
przez panstwa okreslonego regionu strategie
dzialania, która wykorzystuje mechanizm
szerokiej wspólpracy w sferze ekonomicznej,
politycznej, spolecznej i kulturowej do
umacniania spójnosci i konkurencyjnosci regionu
oraz zwiekszenia korzysci i zmniejszenia zagrozen
zwiazanych z globalizacja. - Jak odnotowuje wspomniana autorka, w rozwazaniach
poswieconych nowemu regionalizmowi gospodarczemu
KTN sa nazywane globalnymi aktorami biznesowymi
(global business actors), zas ich dzialalnosc
uznaje sie za nastawione na rynek zródlo wladzy
(market-oriented source of authority). KTN
aktywnie bowiem uczestnicza nie tylko w
dyskusjach nt. nowego regionalizmu, lecz poprzez
swe akcje lobbingowe zabiegaja o otwieranie
regionalnych rynków i tworzenie warunków
sprzyjajacych dla miedzynarodowego biznesu. - A. Zorska wspomina ponadto o zainteresowaniu KTN
przyspieszeniem procesów interregionalizmu (tj.
wspólpracy miedzy róznymi ugrupowaniami
integracyjnymi, np. UE-MERCOSUR) i
transregionalizmu (polegajacego na tworzeniu
ugrupowan takich jak APEC, zmierzajacych do
zaciesniania wspólpracy miedzy krajami z róznych
kontyngentów).
55Bezposrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) glówna
forma ekspansji transnarodowej KTN (A)
- Wedlug A. Zorskiej, nalezy wyodrebnic nastepujace
metody (formy) zagranicznej ekspansji KTN - a) eksport produktów i/lub uslug,
- b) sprzedaz licencji zagranicznym odbiorcom,
- c) alianse strategiczne z innymi
przedsiebiorstwami, - d) wspólne firmy (spólki mieszanejoint
ventures), - e) tworzenie wlasnych filii zagranicznych,
- f) zakladanie sieci miedzyorganizacyjnych.
- Trzy ostatnie z wymienionych metod wiaza sie z
podejmowaniem dzialalnosci inwestycyjnej w
postaci bezposrednich inwestycji zagranicznych
(BIZ). - Pojecie BIZ nie jest jednoznaczne, o czym
swiadcza prawie 50-letnie spory w literaturze
zagranicznej i troche krócej trwajace dyskusje w
polskim pismiennictwie nt. istoty i zasiegu tego
terminu.
56 7. Przeglad definicji BIZ (B)
- Bardzo obszerny przeglad i dosc udana próbe
klasyfikacji definicji BIZ przedstawila w 2001 r.
K. Przybylska. Zaproponowala ona podzial calosci
definicji sformulowanych wczesniej przez
poszczególnych indywidualnych autorów na siedem
nizej omówionych typów. - Ponadto wedlug opinii K. Przybylskiej, odrebnie
nalezy potraktowac wzorcowe (benchmark) definicje
BIZ opracowane przez MFW i OECD, które sa
praktycznie stosowane przez obie te organizacje
(oraz UNCTAD) przy zbieraniu, agregowaniu i
przetwarzaniu danych statystycznych dotyczacych
inwestycji zagranicznych. - Cztery pierwsze rodzaje okreslen istoty BIZ
stanowia - jak stwierdza trafnie K. Przybylska -
rózne warianty ujecia finansowego. - Wedlug pierwszej sposród wspomnianych definicji,
BIZ jest forma miedzynarodowego przeplywu
(transferu) kapitalu z kraju macierzystego do
kraju przyjmujacego, spowodowanego faktem, ze w
tym drugim stopa procentowa jest wyzsza niz w
pierwszym (m. in. R.F. Harrod 1957 r.).
57 7. Przeglad definicji BIZ (C)
- Autorzy definicji drugiego rodzaju (np. H.
Singer 1964 r. J. Nowicki 1965 r. M. Gulcz
1988 r. S. Claessen 1993 r.) uznaja BIZ za
postawowe zródlo zewnetrznego finansowania
rozwoju ekonomicznego panstw przyjmujacych
(zwlaszcza KSR) i zarazem wazny element skladowy
bilansu platniczego poszczególnych krajów. - Dostrzegajac liczne mankamenty BIZ, autorzy
powyzszej definicji podkreslaja, iz zaleta
inwestycji bezposrednich jest fakt, ze nie
pociagaja one za soba zwiekszenia zadluzenia
zewnetrznego kraju goszczacego oraz zapewniaja
podzial ryzyka z tytulu przeplywu kapitalu miedzy
takim krajem a obcym inwestorem, czyli - KTN
(podczas gdy w przypadku korzystania z
zagranicznego kredytu na warunkach komercyjnych
niemal cale ryzyko musi brac na siebie kraj
pozyczkobiorca). - Dodac warto, ze obie wyzej omówione definicje BIZ
sa przejawem podejscia makroekonomicznego do
miedzynarodowego transferu kapitalu, bo analizuja
to zjawisko z punktu widzenia gospodarki kraju
przyjmujacego.
58 7. Przeglad definicji BIZ (D)
- Z kolei autorzy trzeciego i czwartego rodzaju
definicji BIZ stosuja mikroekonomiczne podejscie
do finansowych funkcji inwestycji
bezposrednich. Przy tym z racji duzego
podobienstwa miedzy tymi dwoma typami definicji
wydaje sie, ze odrebne ich ujmowanie przez K.
Przybylska - jest kwestia dosc dyskusyjna.
- W mysl trzeciej grupy definicji, istote BIZ
sprowadza sie glównie do finansowania ekspansji
zewnetrznej KTN (np. J. H. Dunning - 1981 r. - J. Canwell 1993 r.).
- Wedlug M. Maleckiego (1988 r.) Inwestycje
bezposrednie sa najwazniejszym srodkiem
zagranicznej ekspansji korporacji. Wiaza sie one
z nabyciem za granica przedsiebiorstwa o
okreslonych mozliwosciach produkcyjnych i
stworzeniem nowych trwalych zaleznosci
ekonomicznych. Sa to zwlaszcza inwestycje
umozliwiajace efektywny wplyw na kierunki rozwoju
przedsiebiorstwa, na wielkosc i strukture jego
produkcji....
59 7. Przeglad definicji BIZ (E)
- Wedlug definicji czwartego rodzaju, BIZ polegaja
na dokonywaniu transferu (lokaty) srodków
finansowych (lub kapitalu) przez firme
macierzysta do zagranicznych przedsiebiorstw,
bedacych jej filiami (m. in. P.R. Krugman, M.
Obsfeld 1997 r.). - Przykladowo taka wlasnie definicje przyjal tez J.
Rutkowski (w 1972 r.), który pisal, ze BIZ
oznaczaja przeplywy kapitalowe, w stosunku do
których kapitalisci panstwa wywozacego kapital
spelniaja funkcje przedsiebiorcy w obcym panstwie
w odniesieniu do ulokowanego tam kapitalu.
Podobny poglad wyrazila w cwierc wieku pózniej J.
Witkowska 1996 r. - Autorzy nastepnej, piatej grupy definicji
zdaniem K. Przybylskiej próbuja laczyc
podejscie finansowe (kapitalowe) ze spojrzeniem
od strony realnej na zagraniczna dzialalnosc
inwestycyjna przedsiebiorstw. - Dobrze ilustruje to niezwykle trafna opinia
brytyjskiego ekonomisty J.E.S. Parkera (z 1973
r.), który akcentowal, ze BIZ sa nie tylko
transferem zasobów kapitalowych, lecz
transplantacja, która polega na kombinacji
kapitalu, technologii i zarzadzania.
60 7. Przeglad definicji BIZ (F)
- Ze swej strony polski ekonomista E. Cyrson
trafnie podkreslal w monografii z 1981 r. nt.
ekspansji KTN, ze o atrakcyjnosci BIZ przesadza
fakt, ze stanowia one miedzynarodowy transfer
pakietu produkcyjnego, zlozonego z kapitalu,
technologii, metod marketingu i sposobów
skutecznego zarzadzania (por. takze podobne
definicje BIZ w publikacjach M. Szostaka 1991
r. - i A. Budnikowskiego 2006 r.).
- Szósta grupa definicji jest wyrazem czysto
realnego ujecia BIZ Za typowy tego przyklad K.
Przybylska uznaje stanowisko Ch.P. Kindlebergera
(1969r.), wedlug którego BIZ sprowadzaja sie do
pionowego lub poziomego rozszerzenia skali
dzialalnosci firmy poza granice jej macierzystego
kraju. Oznacza to w praktyce calkowite
utozsamianie BIZ z KTN, co jest jednak zbyt
daleko idacym uproszczeniem.
61 7. Przeglad definicji BIZ (G)
- Autorzy definicji, zaliczonych przez K.
Przybylska do siódmej grupy, przywiazuja
szczególna wage na kwestii wlasnosci i kontroli
dzialalnosci filii KTN przez ich przedsiebiorstwa
macierzyste. Odwoluje sie ona w tym kontekscie do
publikacji m.in. P.J. Buckleya - (1995 r.), S.P. Krugmana (1995r.) i C.A.
Michaleta (1997 r.). - Za typowy przyklad tego rodzaju podejscia do BIZ
mozna uznac stanowisko hinduskiego ekonomisty
I.A. Moosy (2002 r.), który okresla BIZ jako
proces, poprzez który rezydenci jednego kraju
(kraju zródlowego) nabywaja wlasnosc aktywów
celem ustanowienia kontroli nad produkcja,
dystrybucja - i innymi rodzajami dzialalnosci firmy w innym
kraju (w kraju goszczacym). - Ale od szeregu juz lat kwestia kontroli i
wlasnosci firm nabywanych lub od podstaw
zakladanych za granica przez KTN jest
uwzgledniana przy analizie istoty BIZ przez
niemal wszystkich badaczy, zwlaszcza jesli
nawiazuja oni do wzorcowych definicji BIZ,
opracowanych i oficjalnie przyjetych przez OECD i
MFW.
62 7. Przeglad definicji BIZ (H)
- Chociaz K. Przybylska (wzorem niektórych innych
autorów) przytacza odrebnie definicje MFW i OECD,
to nie jest to sluszne, bo obecnie obie te
definicje pokrywaja sie niemal calkowicie. Nie
nalezy sie temu dziwic, bo juz od dosc dawna
eksperci obu tych organizacji nie tylko scisle ze
soba wspóldzialaja, ale razem pracuja nad dalszym
doskonaleniem definicji - i statystyk BIZ. Prym w tych pracach wiedzie
OECD, z czego wynika, iz mozna sie ograniczyc do
przytoczenia definicji BIZ w ujeciu OECD. - W mysl wzorcowej definicji - ustalonej przez
OECD (w 1996 r.) pod pojeciem BIZ rozumie sie
inwestycje podejmowane przez jednostke-rezydenta
jednej gospodarki (zwana bezposrednim
inwestorem) celem uzyskania trwalego wplywu
(lasting interest) na jednostke rezydujaca - w innej gospodarce ( okreslana mianem
przedsiebiorstwo bezposredniego inwestowania).
Dalej OECD podkresla, ze trwaly wplyw implikuje
istnienie dlugookresowych stosunków miedzy
bezposrednim inwestorem i przedsiebiorstwem
bezposredniego inwestowania oraz znaczny
stopien wplywu na zarzadzanie tym
przedsiebiorstwem.
63 7. Przeglad definicji BIZ (I)
- Odwolujac sie do cytowanej definicji OECD, NBP
(2006 r.) formuluje wlasna jej wersje
Inwestycja bezposrednia za granica okreslana
jest inwestycja dokonana przez rezydenta jednej
gospodarki (inwestora bezposredniego) w celu
osiagniecia dlugotrwalej korzysci z kapitalu
zaangazowanego w przedsiebiorstwo - rezydenta
innej gospodarki (przedsiebiorstwo bezposredniego
inwestowania). - Nastepnie NBP precyzuje, ze przedsiebiorstwem
bezposredniego inwestowania jest
przedsiebiorstwo, w którym inwestor bezposredni
posiada co najmniej 10 akcji zwyklych (tzn.
udzialów w kapitale) albo uprawnienia do 10
glosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy albo
udzialowców. - Dodac trzeba, iz z trwajacych obecnie prac nad
nowa (czwarta) definicja wzorcowa BIZ (która ma
zostac opublikowana w br.) wynika, ze eksperci
OECD uzgodnili juz podniesienie wymaganego progu
akcji/glosów do 20, zgodnie z nowymi
Miedzynarodowymi Standardami Rachunkowosci (IAS)
oraz z praktyka USA. Odrzucono natomiast
propozycje uwzglednienia w nowej definicji BIZ
podwyzszenia do 50 minimalnego udzialu
bezposredniego inwestora w kapitale zagranicznej
firmy.
64 8. BIZ a portfelowe inwestycje
zagraniczne (A)
- Podkreslic trzeba ponadto, ze do tej pory próg
10 akcji zwyklych (udzialów w kapitale) lub
glosów na walnym zgromadzeniu akcjo