LENDA MESIMORE: ETIKA NE BIZNES

1
LENDA MESIMOREETIKA NE BIZNES

• PROFESORI I LENDES
• DR. MAZLLUM BARALIU

2
MOTO KRYESORE E LENDES

• PROFESIONISTI DHE SHKEN-
• CTARI I MIRË E I VËRTETË, ËSHTË GJENERAL DHE HERO
  I POPULLIT TË VETË.
• M.BARALIU

3
PERKUFIZIMI I ETIKËS

• PER TË KUPTUAR MË MIRË BRENDINË DHE SUBSTANCËN E
  MATERJES SË KËSAJ LËNDE MËSIMORE, FILLIMISHT
  LYPSET KUPTUAR MIRË DHE ZBATUAR PASTAJ
  PRAKTIKISHT QË TË DY KATEGORITË, ETIKËN DHE
  BIZNESIN, SI PJESË PËRBËRSE-SHTYLLA MBAJTËSE TË
  KËSAJ LËNDE.

4

• ETIKA PERKUFIZOHET SI NJE DISCIPLINE E VEQANTE
  SHKENCORE E CILA NGERTHEN NË VETE VLERAT,
  PARIMET, VIRTYTET DHE STANDARDET MORALE TE
  TRANSPONUARA NE SJELLJE TE MIRE E TE DOBISHME
  SHOQËRORE. AJO PËRMBAN NË OBJEKTIN E SAJ TË
  STUDIMIT EDHE PARIMET E MIRËSJELLJES SË INDIVIDIT
  APO TË GRUPEVE SHOQËRORE.

5

• MËTUTJE, ETIKA DEFINOHET SI SHKENCË E SË MIRËS,
  MORALIT, NORMAVE MORALE DHE MORALITETIT APO
  MORALSHMERISË. AJO NË VETE INKORPORON EDHE NORMAT
  MORALE(GJITHMON THUAJE TË VËRTETËN BËJ MIRË,
  GJEN MIRË TË KEQEN KËTHEJE ME TË MIRË SA MË
  SHUMË PUNË, AQ MË SHUMË BEGATI SA MË SHUMË
  MIRËSI (DASHAMIRSI), AQ MË SHUMË HUMANIZËM(
  NJERZISHMERI) DHE E KUNDERTA

6

• SA MË KEQ, AQ MË MIRË PAS TË KEQES E MIRA PAS
  VUAJTJES E MJERIMIT, LUMTURIA, BEGATIA DHE
  PROSPERITETI.ETIKA SI E TILL Ë P ËRFSHIN Ë EDHE
  VLERAT MORALE T Ë CILAT JAN Ë STANDARDE VLERSUESE
  T Ë S Ë MIR ËS DHE T Ë LIG ËS Q Ë DREJTOJN
  ORIENTIMET, SJELLJET DHE ZGJIDHJET E INDIVIDVE. K
  ËTO VLERA KRYESISHT SHPREHEN SINDERSHMERIA E
  SINQERITETI JAN Ë T Ë MIR Ë

7

• PADREJT ËSIA ËSHT Ë E LIG Ë RESPEKTI,
  NDERSHMERIA, SINQERITETI, P ËRGJEGJ ËSIA ETJ.PRA,
• ETIKA SI SHKENC Ë E SJELLJES MERRET ME PROQESIN E
  T Ë M ËSUARIT SE QKA ËSHT Ë E DREJT Ë DHE QKA E
  GABUAR.

8
P ËRKUFIZIMI I BIZNESIT

• FILLIMISHT FJALA BIZNES ËSHT Ë MISHRUAR N Ë GJUH
  ËN SHQIPE NGA GJUH ËT E HUAJA DHE DO T Ë THOT Ë
  PUN Ë, AKTIVITET DHE VEPRIMTARI E CAKTUAR, Q Ë
  ZHVILLOHET NGA NJ Ë PERSON NJ Ë A M Ë SHUM Ë
  PERSONASH FIZIK APO JURIDIK. K ËTA PERSONA
  NDRYSHE QUHEN SUBJEKTE BIZNESORE T Ë CIL ËT DUKE
  ZHVILLUAR AKTIVITETE DHE VEPRIMTARI T Ë CAKTUARA
  EKONOMIKE KRIJOJN Ë MARR ËDH ËNIET Ë NDRYSHME
  BIZNESI ME Q ËLLIM T Ë FITIMIT.

9

• ETIKA SI SHKENC Ë E KA TEPER T Ë LASHT Ë
  ZANAFILLEN ZHVILLIMORE. AJO ËSHT Ë ZHVILLUAR Q Ë
  NGA ANTIKA GREKO-ROMAKE DHE ËSHT Ë AVANSUAR
  GJITHNJ Ë E M ËTEP ËR DERI M Ë SOT. SOFIST ËT
  GREKO ANTIK Q Ë N Ë SHEK. V PARA EPOK ËS SON Ë, E
  KRITIKONIN ASHP ËR MORALIN E AT ËHERSH ËM
  TRADICIONAL Q Ë MB ËSHTETEJ N Ë PARAGJYKIME DHE
  TABU.

10

• ATA VUN Ë RENDIN NATYROR T Ë GJ ËRAVE DHE AR
  ËSYEN MBI T Ë GJITHA.NDERKAQ, SOKRATI MENDONTE SE
  IDEJA E PAR Ë ËSHT Ë AJO E MIR ËSIS Ë, NDERSA E
  DYTA AJO E Q ËLLIMIT, FILOSOFIJA E TIJ PRODHON
  IDEN Ë E FATIT SI FAKTOR T Ë BR ËNDSH ËM.PASURIN
  Ë DHE SH ËNDETIN AI NUK I KONSIDERONTE SI FAT,
  POR MIR ËSIN Ë.

11

• NDERKAQ SIPAS PLATONIT, IDEALJA NUK I TAKON BOT
  ËS EMPIRIKE, AJO PARAQITET VET ËM SI HIJE E
  PROJEKCIONIT VETANAK N Ë BOT ËN AKTUALE. DUKE E
  IDEALIZUAR MIR ËSIN Ë, PLATONI ATE E PARAQET SI
  NJ Ë DRIT ËSI AMSHUESE E CILA E USHQEN
  EGZISTENCEN E ZOTAVE.KJO SIPAS TIJ ËSHT Ë MIR
  ËSI TRANSCEDENTALE.

12

• PLATONI E TRAJTON EDHE KONCEPTIN TJETER T Ë
  ASHTUQUAJTUR Q ËLLIMI I FUNDIT DHE KONSIDEROHET
  SI SJELLJE MORALE P ËR BEGATI. LUMTURIA DHE FATI
  REAL SIPAS TIJ FILLOJN Ë N Ë T Ë ASHTUQUAJTUR ËN
  FATUM JASHT TOKSOR Ë ANIQ Ë FATIN AI E TRAJTONTE
  EDHE SI P ËRJETIM T Ë BR ËNDSH ËM.

13

• P ËR ARISTOTELIN NDERKAQ FATI, RESPEKTIVISHT K
  ËNAQ ËSIA (EUDEMONIA), ËSHT Ë PERMBUSHJE E NATYR
  ËS NJER ËZORE. DREJT Ë PREOKUPIMEVE KAH E MIRA
  DHE DREJT Ë SAJ SIPAS TIJ NA SHPIE VET ËDIA E JO
  VIRTYTI. GJAT Ë TRAJTIMEVE T Ë TIJ ETIKE, EDHE KY
  I JEP ROLIN M Ë T Ë MADH T Ë ASHTUQUAJTURIT Q
  ËLLIM T Ë FUNDIT. NDRYSHE NGA SOKRATI,

14

• ARISTOTELI MENDON SE VIRTYTI NUK E KUSHTZON FATIN
  MOMENTAL. SI PARIME THEMELORE N Ë T Ë CILAT MUND
  TA DESHIFROJM Ë DHE SPECIFIKOJM Ë FATIN,
  ARISTOTELI I NUMRON OSE I FUT VIRTYTIN DHE K ËNAQ
  ËSIN Ë.ELEMENTET KRYESORE T Ë FATIT DHE ARDHMERIS
  Ë SIPAS TIJ JAN Ë MIQSIA PA T Ë CIL ËN NUK MUND T
  Ë KET LUMTURI, SH ËNDETI T Ë MIRAT MATERIALE (Q
  Ë NA DUHEN P ËR MANIFESTIMIN E JASHT ËM T Ë
  VIRTYTIT), DHE FAT ËMIR ËSIA.

15
VLERAT ETIKE N Ë BIZNES

• JANË
• BESIMI RECIPROK I GJITHANSH ËM DHE I VAZHDUESH ËM
  I SUBJEKTEVE BIZNESORE N Ë BIZNES OSE N Ë MARR
  ËDH ËNIE BIZNESORE
• LEVERDIA, DOBISHMERIA DHE INTERESI RECIPROK MIDIS
  SUBJEKTEVE N Ë BIZNES-PAL ËVE KONTRAKTUESE

16

• MIR ËBESIMI, KORREKT ËSIA, NDERSHMERIA DHE DREJT
  ËSHMERIA
• KOMPROMISI DHE TOLERANCA BIZNESORE-N Ë BIZNES
• DEMONOPOLIZIMI I POZIT ËS VETANAKE DHE Q
  ËNDRIMEVE MONOPOLIZUESE-T Ë D ËMSHME N Ë TREG

17

• PARIMI I KONFLIKT ËSIS Ë S Ë INTERESIT VETANAK
• POZITA E BARABART Ë DHE EKUIVALENTE E PARTNERVE N
  Ë TREG T Ë BIZNESITETJ.

18
Q ËLLIMI I ETIK ËS

• ZHVILLIMI I FILOZOFIS Ë, ETIK ËS DHE MORALIT SI
  SHKENC Ë
• ETOSI-ETHOSI BESIM PARSOR DHE PRIR ËS,
  STANDARD, IDEAL I GRUPACIONIT OSE BASHK ËSIS Ë S
  Ë CAKTUAR

19

• NJOHJA MAKSIMALE E MORALIT, VLERAVE T Ë TIJ, SI
  DHE KULTIVIMI I Q ËNDRIMIT KRITIK NDAJ MORALIT
  EKZISTUES- AVANSIMI I TIJ N Ë KUPTIM M Ë POZITIV
  DHE JO DEGRADIMI I TIJ.
• HULUMTIMI-GJURMIMI I VLERAVE AUTENTIKE NJER ËZORE
  DHE V ËNIA E RREGULLAVE ME NDIHMEN

20

• E T Ë CILAVE M Ë LEHT Ë MUND T Ë DALLOHET E MIRA
  NGA E LIGA.
• QKA NUK E NDALON LIGJI, MUND TA NDALOJ TURPI.

21
TAJKUNI-MAKIAVELIST

• GLLABERIMI DHE PASKRUPULLSIA
• PASURIMI PA BAZ Ë, PA DJERS Ë E PA PUN Ë DHE
  MOSPERMBUSHJA E DETYRIMEVE N Ë BIZNES
• PALIGJSHMERIA DHE MUNGESA E NDERGJEGJES E T Ë
  NDERSHMERIS Ë

22

• MOTO AISBERGIANE Q ËLLI -MI I AR ËSYETON MJETET
• PAPERGJEGJ ËSIA SHOQ ËRORE.

23
PERGJEGJËSIA SHOQ ËRORE NË BIZNES

• NËNKUPTON
• P ËRGJEGJ ËSIN Ë JURIDIKE QË DMTH. RESPEKTIMIN
  DHE ZBATIMIN E LIGJEVE
• EKONOMIKE-QË DMTH. PËR -GJEGJ ËSI P ËR BIZNESIN,
  EFEKTET DHE REZULTATET E TIJ

24

• P ËRGJEGJ ËSIA SOCIALE-DMTH.MBROJTJA SOCIALE E
  QYTETAR ËVE, MIR ËQENIES DHE T Ë DREJTAVE T Ë
  TYRE
• EKOLOGJIKE DMTH.-MBROJTJA E AMBIENTIT JET ËSOR
  (NACIONAL DHE GLOBAL)

25
NDARJA E ETIKËS NË DEGË

• METAETIKA
• ETIKA NORMATIVE DHE
• ETIKA E APLIKUAR- CYBERETIKA
• ASPEKTET METAFIZIKE T Ë METAETIK ËS
• ASPEKTET PSIKOLOGJIKE DHE

26

• ASPEKTET LINGUISTIKE T Ë METAETIK ËS
• TEORIA E VIRTYTIT
• TEORIA DEONTOLOGJIKE-TEORIA E DETYRSHMERIS Ë
• TEORIA E PASOJAVE
• PARIMET ETIKE.
• BASHKEBISEDE.

27
METAETIKA

• MERRET ME DH ËNIEN E P ËRGJIGJEVE N Ë PYETJEN SE
  QKA JAN Ë PARIMET ETIKE DHE PREJ NGA BUROJN Ë
  ATO. EKZISTON SYPOZIMI SE PARIMET ETIKE NUK JAN Ë
  VET ËM RREGULLA DHE FENOMENE T Ë INSTALUARA SJOQ
  ËRORE T Ë CIL ËT VAREN VETEM NGA EMOCIONET TONA,
  POR

28

• GJAT Ë HISTORIS Ë ËSHT Ë ZHVILLUAR DHE TRAJTUAR
  NDIKIMI I VULLNETIT UNIVERZAL, ARSYES-UNIT DHE
  KUPTIMIT APO DOMETH ËNIES APSTRAKTE T Ë VET
  PARIMEVE ETIKE. KUPTIMI FJAL ËS META GREQISHT,
  BUKVALISHT DO T Ë THOT Ë M Ë PAS Ë OSE JASHT Ë. K
  ËSHTU Q Ë NGA VET EMRI MUND T Ë KON KLUDOHET SE
  METAETIKA MERRET ME TRAJTIMIN E ETIK ËS NGA E
  ASHTUQUAJTURAPERSPEKTIV Ë E ZOGUT, DUKE B ËR Ë
  P ËRPJEKJE Q Ë T Ë SQAROJ

29

• THELBIN E NORMAVE ETIKE DHE T Ë ZBULOJ KUPTIMIN E
  TYRE. EKZISTOJN Ë TRI DEG Ë THEMELORE T Ë
  METAETIK ËS
• 1. METAETIKA METAFIZIKE,
• 2. METAETIKA PSIKOLOGJIKE DHE
• 3. METAETIKA LINGUISTIKE

30
ETIKA NORMATIVE

• MERRET ME PERCAKTIMIN E STANDARDEVE T Ë CIL ËT
  KARAKTERIZOJN Ë SJELLJET E NJER ËZVE. AJO B ËN Ë
  P ËRCAKTIMIN E PARIMEVE NORMATIVE T Ë CIL ËT P
  ËRCAKTOJN Ë T Ë MIR ËN DHE T Ë KEQEN,
  RRJEDHIMISHT T Ë ASHTUQUAJTURIN PARIM NORMATIV Q
  Ë QUHET RREGULL E ART Ë AI PASH.

31

• NUK ËSHT Ë MORALE T Ë HYJM PA REND PARA T Ë TJER
  ËVE, NGASE EDHE NE DESHIROJM Ë Q Ë T Ë TJER ËT TA
  RESPEKTOJN Ë PRITJEN TON Ë N Ë REND. RREGULLA E
  ART Ë SIKURSE EDHE TEORIT Ë TJERA T Ë ETIK ËS
  NORMATIVE NG ËRTHEJN Ë N Ë VETE NJ Ë PARIM T Ë P
  ËRGJITHSH ËM. LIDHUR ME K ËTE JAN Ë ZHVILLUAR T Ë
  PAKT ËN TRI TEORI THEMELORE.

32

• 1. TEORIA E VYRTYTIT, SIPAS S Ë CIL ËS SHUM Ë
  MENDIMTAR MENDOJN Ë Q Ë MORALI KONSISTON N Ë
  RESPEKTIMIN E RREGULLAVE PRECIZE MOS VRIT DHE
  MOS VJEDH. TEORIA E VYRTYTIT AKCENTIN KRYESOR E
  VEN N Ë ZHVILLIMIN E VEQORIVE DHE VETIVE T Ë MIRA
  T Ë PERSONALITETIT.

33

• QYSH PLATONI I KA VREJTUR 4 VYRTYTE T Ë VEQANTA
• -URTIA
• -TRIM ËRIA
• -MATURIA DHE
• -DREJTËSHMERIA.
• MIRËPO, VYRTYTE TJERA RELEVANTE JAN Ë EDHE TJERA
• -SHPIRT ËMADH ËSIA
• -VETRESPEKTI
• -VETBESIMI
• -SINQERITETI DHE
• -TEMPERAMENTI I BUT Ë.

34

• ËSHT Ë KONSIDERUAR SE K ËTO VYRTYTE M Ë LEHT Ë
  FITOHEN N Ë RINI, NDAJ M Ë T Ë MOSHUARIT E KAN Ë
  P ËR DETYR Ë TI EDUKOJN Ë DREJT Ë DHE MIR Ë M Ë T
  Ë RINJ ËT.ARISTOTELI VYRTYTET I KA DEFINUAR SI
  SHPREHI T Ë CILAT I FITOJM Ë. PSH. NDJENJ ËN
  NATYRORE T Ë FRIK ËS E RREGULLOJM Ë ME VYRTYTIN E
  GUXIMIT DHE T Ë TRIM ËRIS Ë. AI KONSIDERONTE SE
  MANG ËSIT Ë DHE T Ë METAT

35

• PARAQITEN ATY KU NUK KA VYRTYTE. MUNGESA E TRIM
  ËRIS Ë,MENDONTE AI, SJELL Ë N Ë QYQAR ËSI,
  NDERKAQ TRIM ËRIA E TEP ËRT MUND T Ë SJELL DERI
  TE PAKUJDESIA E VRULLSHME, RRJEDHIMISHT PAMEND
  ËSIA. KONTRIBUT T Ë R ËND ËSISH ËM TEORIS Ë S Ë
  VYRTYTIT M Ë VON Ë DO TI JAPIN TEOLOG ËT E
  KRISHTER Ë P ËRMES VYRTYTEVE T Ë KRISHTERA SI Q Ë
  JAN Ë BESIMI- FEJA, SHPRESA DHE DASHURIA.

36

• TEORIA E VYRTYTIT KA QEN Ë PRIRËSE DHE GJËR-
  ËSISHT E PRANUAR DERI N Ë SHEKULLIN XIX.

37
TEORIA DEONTOLOGJIKE (E DETYRËS)

• BAZOHET N Ë PUN ËN E HYGO GROCIUSIT DHE T Ë T Ë
  TJER ËVE, T Ë CIL ËT P ËRMENDNIN RRETH 100
  VYRTYTE T Ë PRANUARA N Ë SHEK. XVII.
• T Ë GJITHA DETYRAT E MUNDSHME SIPAS K ËSAJ TEORIE
  NDAHEN N Ë TRI GRUPE

38

• 1. DETYRAT NDAJ ZOTIT (NGRITJA-ZHVILLIMI,
  SHERBIMI DHE LUTJA)
• 2. DETYRAT NDAJ VETVETES (RUAJTJA E JET ËS
  VETANAKE, HULUMTIMI DREJT Ë NDRITJES DHE
  PERPARIMIT T Ë NDERSH ËM, KORREKT DHE
  VETPERFIKSIONIMI.
• 3. DETYRAT KUNDREJT T Ë TJER ËVE
• -FAMILJARE (KUJDESI NDAJ PRIND ËRVE, BASHK
  ËSHORTIT, BASHK ËSHORTES DHE NDAJ F ËMIJ ËVE),

39

• -SHOQ ËRORE (MOSBËRJA KEQ TË TJERËVE, MIRËSIA
  ETJ.)
• -POLITIKE (RESPEKTIMI I RENDIT DHE LIGJEVE,
  NORMAVE SHOQËRORE ETIKE DHE MORALE).
• NJ Ë TEORI TJETER DEONTOLOGJIKE, ËSHT Ë TEORIA E
  S Ë DREJT ËS Q Ë BAZOHET N Ë T Ë DREJT ËN
  NATYRORE T Ë NJER ËZVE T Ë CIL ËN DUHET TA
  RESPEKTOM Ë.

40

• K ËT Ë TEORI E KARAKTERIZOJN Ë 4 VEQORI
  THEMELORE
• -T Ë DREJTAT JAN Ë RRJEDHOJ Ë E RENDIT NATYROR T
  Ë GJ ËRAVE (AKTI NATYROR I LINDJES),
• -T Ë DREJTAT JAN Ë UNIVERZALE, NDAJ SI T Ë TILLA
  NUK MUND T Ë JEN Ë T Ë NDRYSHME N Ë VENDE T Ë
  NDRYSHME,
• ATO JAN Ë T Ë NJEJTA P ËR T Ë GJITH Ë NJER ËZIT
  PA DALLIM GJINIE, ETNIE DHE AFT ËSIE,

41

• -ATO JAN Ë T Ë PATJETERSUESHME, Q Ë DO T Ë THOT Ë
  NUK MUND TI MOHOSH ATO VULLNETARISHT. K ËTU
  LYPSET VEQUAR TEORIN Ë E IMANUEL KANTIT-RREGULL
  ËN E ART Ë- APO PARIMIN E IMPERATIVIT
  KATEGORIKTI TRAJTOSH NJER ËZIT SI Q ËLLIM
  FUNDOR DHE ASESI SI M ËNYR Ë E REALIZIMIT T Ë Q
  ËLLIMIT T Ë FUNDIT. KJO DO T Ë THOT Ë SE NDAJ
  NJER ËZVE DUHET T Ë SILLEMI ME MIR ËKUPTIM E
  RESPEKT DHE T Ë MOS I TRAJTOSH SI MJET-GJ ËSEND.

42

• VETËVRASJA SIPAS KANTIT KONSIDEROHET E
  PAMORALSHME, NGASE KONSIDEROHET SI IKJE NGA
  VUEJTJET OSE VARFËRIA-MJERIMI.NJË TJETER TEORI
  PASUESE DHE E RËNDËSISHME ËSHTË REVIDIMI I
  TEORISË KLASIKE TË DETYRIMEVE I D. ROSIT E CILA
  VEN NË PAH DETYRAT E QARTA TË CILAT KONSISTOJNË

43

• BESUSHMERI, KOMPENZIM, FALENDERIM, DREJTËSHMERI,
  PERPARIM, VETPERFEKSIONIM, DHE PERMBAJTJA NGA
  KRIMI. MENDIMTARI ROS ESENCËN E STUDIMEVE TË TIJ
  DHE AKCENTIN E VEN NË KONFLIKTIN E KËTYRE
  DETYRAVE.

44
TEORIA E PASOJAVE

• E CILA KONSISTON NË
• -EGOIZMIN ETIK I CILI PRESUPOZON QË AKCIONI ËSHTË
  I PËRSHTATSHËM MORALISHT NËQOFTËSE SJELL MËTEPËR
  DOBI SE SA DËM. KRYERSIT E AKCIONIT

45

• -ALTRUIZMI ETIK, I CILI KONSIDERON QË AKCIONI
  MORALISHT ËSHTË I PËRSHTATSHËM NËQOFTËSE TË
  TJERËVE JU SJELL MË SHUMË DOBI SE SA DËM PËRVEQ
  KRYRËSIT TË AKCIONIT
• -UTILITARIZMI, I CILI AKCIONIN E ARSYETON SI
  MORALISHT TË PËRSHTATSHËM, NËQOFTËSE TË TJERVE JU
  SJELL DOBI MË SHUMË SE SA DËM.

46
ETIKA APLIKATIVE

• ËSHTË SFERË E VEQANTË E ETIKËS, E CILA MERRET ME
  ANALIZËN E QËSHTJEVE KONTRAVERZE, SI QË ËSHTË
  PSH. EUTANAZIA (MBYTJE NGA MËSHIRA-KEQARDHJA-DHIMB
  JA), OSE MBROJTJA E TË DREJTAVE TË SHTAZËVE- KËTO
  QUHEN ETIKË APLIKATIVE.

47

• POASHTU TRAJTOHET SI QËSHTJE E DREJTËSHMERISË
  ETIKE QËSHTJA E SHTATËZANËSISË ARTIFICIALE,
  ABORTIMIT ETJ., THËNJA E VËRTETËS PACIENTIT,
  SHERIMI I TË SËMURËVE NDA AIDSI, EKSPERIMENTET
  GJENETIKE MEDICINALE ETJ.

48

• FUSHA E ETIKËS APLIKATIVE POASHTU ZGJËROHET EDHE
  NË QËSHTJET E ETIKËS SË BIZNESIT, VEQMAS LIDHUR
  ME PËRGJEGJËSINË SHOQËRORE-SOCIALE TË
  KORPORATAVE TË DREJTAT E PUNËTORËVE,
  DISKRIMINIMI TE PUNËSIMI, CENIMI I PRIVATËSISË,
  MBROJTJA NË PUNË.

49
ETIKA EKOLOGJIKE

• MERRET ME QËSHTJET E SJELLJES DHE MORALIT NDAJ
  KAFSHËVE, GJALLESAVE E TJERA TË CILAT RREZIKOHEN
  NGA AMBIENTI I NDOTUR, BARTJA E MATERIALEVE TË
  NDOTURA TË NDYTA HELMUESE DHE DEPONIMI I TYRE NË
  VENDET E VARFËRA, VRASJA E KAFSHËVE (QDO ORË, NË
  BOTË ZHDUKET NGA NJË LLOJ I KAFSHËVE
  PËRGJITHMONË). KY PROQES FATKEQËSISHT PO
  SHPESHTOHET EDHE MËTEPËR.

50

• SHTROHET EDHE QËSHTJA E MORALITETIT TË
  POLIGAMISË, MONOGAMISË, BASHKËJETESËS BASHKOHORE,
  MARRËDHËNIEVE HOMOSEKSUALE DHE TË TJERA TË
  PANATYRSHME ETJ.
• QËSHTJE E ETIKËS DHE MORALIT JANË EDHE MEVENDËSIA
  E SHQIPTIMIT TË DENIMIT ME VDEKJE, ARMËVE DHE
  LUFTRAVE NUKLEARE, KONTAMINIMEVE, PERHAPJA DHE
  PERDORIMI I DROGAVE DHE RACIZMI ETJ.

51

• NË BIZNESIN NACIONAL DHE NDERKOMBËTAR, PARAQITJA
  E INTERNETIT DHE TEKNOLOGJIVE TË AVANSUARA
  INFORMATIVE, TË CILAT SHKAKTOJNË EDHE HAPSIRAT E
  REJA TË ASHTUQUAJTURACYBER SPACE ETJ.

52
PARIMET ETIKE

• JANË TETË PARIME THEME -LORE ETIKE, QË MUND TË
  PËRDOREN APO ME MIRE TE ZBATOHEN NË PROQESIN E
  VENDIMARRJES,NE AKTIVITE -TET DHE MARREDHENIET E
• PERDITSHME NË BIZNES.

53

• PARIMET THEMELORE ETIKE VENDIMARRSE, QË APLIKOHEN
  EDHE GJATË SESIONEVE KONSULENTE PROFESIONALE
  JANË
• 1. PARIMI I AUTONOMISË PERKUFIZOHET SI PROMOVIM I
  VETPERCAKTIMIT (VETVENDOSJES) OSE SI LIRI VEPRIMI
  I SUBJEKTIT TË CAKTUAR NË BIZNES, QË TË ZGJEDH
  ORIENTIMIN, VEPRIMIN, AKTIN (BËRJEN) DHE
  DREJTIMIN VETANAK-AUTONOM.

54

• BINDJET DHE PERCAKTIMET E VEQANTA VETANAKE TË
  SECILIT NJERI VEQ E VEQ, LIDHUR ME AUTONOMINË SI
  PARIM ETIK, JO RRALLË SHKAKTOJNË DILEMA DHE
  KONFUZIONE TË CAKTUARA. ATO DILEMA, KAN TË BËJNË
  PARËSISHT ME SHKALLËN, GAMËN DHE NIVELIN APO
  GRADACIONIN E SHTRIRJËS, PËRKATËSISHT TË
  APLIKIMIT TË AUTONOMISË SI PARIM NË VENDIMARRJE
  BIZNESORE.

55

• 2. MOSBËRJA KEQ, MOS DËMTIMI DHE MOSEFEKTUIMI I
  SË KEQES
• KONCEPTI I MOSBËRJES KEQ-MOSDËMTIMIT TË TJETRIT,
  DEFINOHET SI NJË LLOJ SHMANGIE NGA DËMI DHE E
  KEQJA. KJO NËNKUPTON PARANDALIMIN E VETVETES DHE
  OSE DIKUJT TJETER NGA VEPRIMET LËNDUESE,
  OFENDUESE DHE DËMTUESE.

56

• NË BIZNES KJO MANIFESTOHET KUR PSH. MENAGJERI APO
  KONSULENTI PERGJEGJES ME FJALET SHPREHJET DHE
  SJELLJET E TIJ LËNDON PARTNERIN BIZNESOR,
  KLIENTIN OSE EDHE I DËMTON ATA. PRANDAJ EDHE AJO
  E POPULLIT FJALA E MIRË SHËRON, FJALA E RËNDË
  SHEMERKON.

57

• 3. BËMIRËSIA OSE MIRËBËRJA SJELLJA E SUBJEKTEVE
  MENAXHUESE DHE ATYRE PRODHUESE E SHERBYESE NDAJ
  TË TJERËVE, PARTNERVE BIZNESOR, KONSUMATORVE ETJ.
  ME MIRËKUPTIM, DASHAMIRËSI E SIDOMOS ME NDJENJEN
  E QASJES DHE KONTAKTIBILITETIT EDHE PERSHTYPJEVE
  FILANTROPIKE, ME SENS, SHIJE E VLERA ETIKE,
  NENKUPTON ESENCEN OSE BRENDINË E MIRËSJELLJES DHE
  TË MIRËBËRJES- KUPTOHET PERMES VEPRIMEVE DHE
  MARRËDHËNIEVE TË CAKTUARA.

58

• KJO MËNYRË E SJELLJES NË BIZNES VETKUPTON
  PERGJEGJËSINË PARËSORE TË MENAXHERIT APO ORGANIT
  TJETER PERGJEGJES NË BIZNES NDAJ PALËVE TË TJERA.
  NËNKUPTON MËTUTJE RESPEKTIMIN E DOMOSDOSHËM TË
  DINITETIT, PERSONALITETIT DHE TË INTEGRITETIT TË
  TJETRIT. NËNKUPTON EDHE QËNDRIMIN POZITIV,
  PRANIMIN E EGOS DHE TË VLERAVE MADHORE NJERËZORE
  TË KLIENTIT DHE ATYRE PROFESIONALE TË PARTNERIT
  NË BIZNES. NËNKUPTON MË NË FUND EDHE RESPEKTIMIN
  E VETVETES, INVESTIM NË TË ARDHMEN DHE PERFITIM
  NË BIZNES.

59

• 4. DREJTËSHMERIA, DREJTËSIA OSE E DREJTA
  (JUSTICE)
• FJALA DREJTËSHMERI ME VARIACIONET E SAJA DREJTËSI
  DHE E DREJTË, ËSHTË KONCEPT I LASHTË QË ËSHTË
  PËRDORUR QËMOTI SI ARMË E FUQISHME NGA SHUMËKUSH
  ME SHUMË QËLLIME E INTERESA. NË TRANSAKCIONET
  BIZNESORE DHE NË VENDIMARRJE, DREJTËSHMERIA SI
  PARIM ETIK LUAN ROL TË MADH. KJO NËNKUPTON QË
  SUBJEKTET KOMPETENTE NË BIZNES DUHET TË SILLEN ME
  DREJTËSHMERI TË PLOTË, KUJDES DHE RESPEKT NDAJ TË
  GJITHË AKTORVE NË BIZNES.

60

• SHERBIMET E TYRE TI BËJNË PROBONO. SUBJEKTET
  VENDIMARRSE NË BIZNES, DUHET TË INVESTOJNË DERI
  NË MAKSIMUM ENERGJI, VULLNET TË MIRË DHE MIRËSI
  NË DREJTIM TË NDIHMESES, KËSHILLËS DHE PËRKRAHJES
  SË KLIENTIT, MADJE PA ASNJË LLOJ PAGESE.

61

• 5. BESUESHMERIA, PERKUSHTIMI DHE NDERSHMERIA
  (FIDELITY)
• MARRËDHËNIET RECIPROKE NË MES TË SUBJEKTIT
  BIZNESOR DHE PALËVE TË TJERA NË TREG, DUHET TË
  JENË KORREKTE, TË NDERSHME, ME PËRKUSHTIM DHE
  BESUESHMERI TË PLOTË. PERKUSHTIMI DHE
  BESUESHMERIA RECIPROKE PËR PRODUKTE OSE SHERBIME
  NË QARKULLIM, ËSHTË DETYRË KRYESORE DHE E
  PËRHERSHME E ORGANEVE KOMPETENTE DHE SHERBIMEVE
  PROFESIONALE NË BIZNES. SUBJEKTET BIZNESORE GJATË
  TRANSAKCIONEVE TË TYRE ME PJESËMARRËSIT E TJERË
  NË TREG TË KONKURENCËS, DUHET TË SILLEN
  NDERSHMERISHT, NDERGJEGJSHMERISË, ME PERKUSHTIM
  TË PLOTË DHE RESPEKT.

62

• TI MBAJNË FJALËT E DHËNA DHE TI REALIZOJNË
  PREMTIMET PERKITAZI ME CILËSINË, AFATET DHE
  SASINË E PRODUKTEVE APO TË KRYERJES SË SHERBIMEVE
  TË CAKTUARA NDAJ TYRE. KY PARIM ETIK ËSHTË TEPER
  RELEVANT, SEPSE NDIKON NË NGRITJEN E BESIMIT
  RECIPROK, KORREKTËSISË DHE ZHVILLIMIT TË
  SUKSESSHMËN INTENZIV DHE DINAMIK TË MARRËDHËNIEVE
  DINAMIKE NË TËRËSI.

63

• 6. VËRTETSHMERIA-AUTENTICITETI (VERACYTY)
• NOCIONI DHE RAPORTI I VËRTETSHMERISË,
  PËRKUSHTIMIT DHE RESPEKTIMIT AUTENTIK MAKSIMAL E
  GJITHËPËRFSHIRËS TË SAJ, KA RËNDËSI PRIMARE NË
  MARRËDHËNIET MIDIS SUBJEKTEVE NË BIZNES DHE
  KLIENTVE TË TYRE. MUNGESA E QASJES DHE E
  QËNDRIMIT KORREKT, PËRMBAJTËSOR DHE ETIK,
  PËRKATËSISHT PRANIA E QASJES MANIPULATIVE APO
  MASHTRUESE, MUND TË SJELL RRJEDHOJA NEGATIVE,
  AFATGJATA NË BIZNES.

64

• PRANDAJ, SUBJEKTET BIZNESORE DUHET TË JENË
  AUTENTIK, KREDIBIL DHE KULTIVUS TË VAZHDUESHËM
  MIRËBESIMI ME KLIENTËT E TYRE LIDHUR ME QDO
  KËRKESË APO NEVOJË BIZNESORE TË TYRE. PSH. TË
  LENË PËRSHTYPJE TË TILLË TE KLIENTI SE NUK DO TA
  MASHTROJNË ME PRODHIMET E TYRE OSE ME FAKTURAT
  OSE ME SHERBIMET FALCO DHE VEPRIMET FIKTIVE.

65

• 7. BESUESHMERIA (CONFIDENTIALITY) ËSHTË PARIM I
  RËNDËSISHËM ETIK I CILI NËSE NË PRAKTIK ZBATOHET
  NË MËNYRË KORREKTE DHE TË PLOTË, MUND TË JET NË
  SHERBIM DHE NË DOBI MAKSIMALE PËR KLIENTIN. SIPAS
  KËTIJ PARIMI, PJESËMARRËSIT NË BIZNES KANË
  OBLIGIM, PËRGJEGJËSI TË PLOTË DHE TË VAZHDUESHME,
  DETYRË PROFESIONALE DHE LIGJORE QË TI MBROJNË
  KLIENTËT E TYRE, KONSUMATORËT OSE PARTNERËT NGA
  ZBULIMET E PAAUTORIZUARA TË INFORMACIONEVE.

66

• PRANDAJ, BESUESHMESIA NË MES TË PALËVE NË BIZNES,
  GJYKUAR NGA ASPEKTI ETIK, ËSHTË DHE DUHET TË
  MBETET PREMTIM I MBAJTUR QË KA TË BËJ ME TË
  GJITHA TË DHËNAT, INFORMATAT, INQIZIMET,
  REFERIMET DHE VLERSIMET RELEVANTE MIDIS TYRE.
  SËKËNDEJMI INTELIGJENCA NË BIZNES KA RËNDËSI
  PRIMARE PËR PROSPERITET DHE PERSPEKTIVË E PROFIT.

67

• 8. PËLQIMI PËR INFORMIM (INFORMED CONSENT)
• PËLQIMI PËR INFORMIM SI PARIM ETIK KA PESHË TË
  VEQANTË, NGASE SHENON LEVIZJET PERSPEKTIVE,
  PROGRESIVE DHE AVANSUSE PERKITAZI ME TË DREJTAT E
  KLIENTIT. KY PARIM NË FAKT NËNKUPTON PUBLIKIMIN E
  INFORMACIONEVE TË NEVOJSHME, TË CILAT ORGANI OSE
  PERSONI KOMPETENT I SUBJEKTIT TË CAKTUAR
  BIZNESOR, ËSHTË I DETYRUAR, QË TIA BËJ ME DIJE
  KLIENTIT TË TIJ, SE A BËN TË PUBLIKOHEN TAKIMET,
  BISEDAT DHE KONTAKTET NEGOCIATORE, SA, SI EDHE
  KUR?

68

• PSH. NËSE NJË KËSHILLTAR AGJENCIE X. TË BIZNESIT
  OSE TË KONSULENCËS I THOTË KLIENTIT TË VET NË
  SEANCËN E PARË BISEDIMORE OSE KËSHILLUESE SE NË
  TË ARDHMEN DO TË ZHVILLOHEN 8 SEANCA
  KONSULTATIVE, AQ SA LEJOJNË RREGULLAT E ASAJ
  AGJENCIE, NDERSA MË VONË I MBAN MË SHUMË SE AQ,
  AI DO TË VEPROI NË MËNYRË ANTIETIKE.

69
PARIMET E ETIKËS BIZNESORE

• 1.VETËORGANIZIMI- ESHTE
• ORGANIZIMI I MBARË,NË KONTEST -IN BIZNESOR DO TË
  THOTË AFTËSI E SUBJEKTIT,QË NË
• SITUATË KRITIKE,MUND TËUSHTROJ ME SUKSES
  FUNKCIONE KRITIKE.

70
2. PROAKTIVITETI

• DO TË THOTË QASJE BIZNE -SIT,NË TË CILIN SUBJEKTI
  I CAKTUAR,VEPRON NË AMBI -ENTIN RRETHUES,NË MENY
  -RË VETËNDRYSHUESEPRA AKTIVE DHE PROGRESIVE

71
3.SOLIDARITETI

• NËKUPTON NDJENJEN E MIRKUPTIMIT DHE AFTËSIN
• E BASHKËNDJIESISË ME TË TJERËT NË BIZNES.KJO DO
• TË THOTË MË TUTJE EDHE
• VULLNETIN PËR TË NDIHM -UAR DHE PERKRAHUR TË TJ
• ERËT NË RAST NEVOJE.

72
4.SUPSIDIARITETI

• ËSHTË PARIM SIPAS TË CIL-
• IT VENDIMET MERREN DHE PROBLEMET ZGJIDHEN NË
  SUAZA TË KATEGORIVE DHE NË NIVELET KU LINDIN.
• ESENCA E SUBS.ËSHTË NË
• NË ORGANIZIMIN EPUNEVE DHE ZGJIDH. E PROBL.BRENDA
  LLOJIT
• TË ASAJ PUNE OSE ATIJ PROBLE

73

• PRODUKTIVITETI-
• ËSHTË SHUMË MË I RËND ËSISHËM,SE SA PROFITAB
• ILITETI.PRODUKTI I MIRË,SH
• ITJA E MIRË.KJO GJENDJE,N
• UK E CENON PROFITABILITE
• -TIN OSE JO SHUMË.BESIMI I
• KONSUMATORIT SHTOHET

74
KUJDESI NDAJ KONSUMATOR IT VERSUS INDIFERENCËS

• KONSUMATORI NUK ËSHTË
• DELELYPSET RESPEKT.
• SHUMË BIZNESE JANË JOET
• IKE NGASE NGARKOJNE SHU
• ME KONSUMATORET ME PRO
• DUKTËT E TYRE.ATO BIZNES
• E MUND TE BEJNE DEPERTI -ME TE SHPEJTA,POR EDHE

75

• RENJE RAPIDE.NESE TANI I ZBRESIN QMIMET,HUMBIN
  EDHE KREDIBILITETIN NE TREG EDHE KLIENTELENQ
• MIMET REALE ,JANË NJERA NDER KOMPONENTET REL.T
• E ETIKES BIZNESORE.

76
BLERËSI DHE DISTRIBU- TORI

• CILI ËSHTË ME REL. PËR PRODHUESIN? BLERËSI,ND
• ONSE EDHE RROLI I NDERM
• JETSUESIT ESHTE REL.NE Q
• ARQET E KONKURENCES SË
• LARTË,DISTRIBUTORET,MBA
• HEN NE THJERRZË!,VEMEND

77
PSE ESHTE KONSUMATORI PARËSOR NGA ASPEKTI ETIK?

• SEPSE AI BLEN KONSUMON DHE DUHET TË JETË I KNAQ
• UR ME PRODUKTIN.NESE JO
• NUK KA SHITJE,SKA PROFIT.
• SKA PERPARIM E PERSPEKTI
• VË.NESE SKA SHITJE ,SKA PUNE AS PER DISTRIBUT
  -ORËT,SEPSE AS ATA NUK I BLEJNË PRODUKTËT.

78
KUJDES DHE DIPLOMACI ME KONKURENTËT !

• PRORE DUHET DESHMUAR QE ETIKA NË BIZNES PROM
  OVON GARE A KONKUREN -CË TË SHENDOSHË NË TR
• EG.MONOPOLI ESHTË ANTI-
• ETIK.ME RIVALET ËSHTË MI
• RË TË JEMI DIPLOMATIK.LU
• TA E FTOHTË PA VLERË

79
ME RIVALET-VËLLAZËRI EPADUKSHME

• MEQË SPRODHONI OSE EDH
• E SHISNI PRODUKTE TË NJEJTA,LYPSET TAKT DHE
  KORREKTËSI TREGU.ËSHT
• ETIKE DHE PROFITABILE LIDHJA VËLLAZËRORE ME
• KONKURENTËT.gracioziteti,nË sjelje dhe veprime
  me ta,jo sabotim e nderskamcËsi

80
PRAKTIKAT ETIKA DHE JOETIKE NË BIZNES

• KUDO KA TË TILLA ,KU MË SHUMË OSE MË PAKË.TË
• NE EDHE MË SHUMË.DIHET ËE E. NË BIZ.NGERTHEN VL
• ERA DHE PARIME MORALE,
• QË PËRCAKTOJNË SJELLJ -EN TONË NË BOTËN E BIZN
  ESIT.KËTO VERA E STAND.

81

• ARDE MUND TË APLIKOHËN,
• NË TË GJITHA ASPEKTËT E BIZNESITNGA GJENERIMI I
  IDEVE,DERI TË SHITJA E TYRE.BIZNESI DHE PROFITI
• DUHET ARRITUR PËRMES PRAKTIKAVE TË MIRA BIZNE
• SORE.PËR KETE SHUME BIZ -NESE SOT IMPLEMENTOJNË

82

• KODE ETIKE NË KOMPANITË E TYRE.
• UnË e kam identifikuar prore,qË objekti I
  biznesit eshtË
• qË tË bËsh para nË mËnyrË tË ndershmedhe qË
  objekti I jetËs ËshtË tË bËsh mirË.Pete
• -r Cooper,inventues dhe filantropist korporativ
  amerikan

83
PRAKTIKAT ETIKE NË BIZNES

• 1.KUJDESI DHE KORREKTË -SIA NDAJ INVESTUESVE.
• 2.KUJDESI NDAJ PUNONJË SVE(MUNDËSI TË MIRA,QAS
• -JE,TRAJNIME,PAGA,KUSHTE,
• 3.INFOKORREKTËSI NDAJ
• KONSUMATORËVE PËR PRODUKTËT QË OFROJMË

84

• 4.EVITIMI I TAKTIKAVE JOSK
• RUPULOZE DHE METODAVE,
• LIDHUR ME KONKURENCËN
• 5.RESPEKTIMI I LIGJEVE PËR
• TAKSAT,DETYRIMET TJERA FISKALE,MONOPOLEVE,DHE
• AKTIVITETEVE TË TJERA AN -TILIGJORE SI KORRUPMITO

85

• 6.BIZNESET DUHET TË RESP -EKTOJNË NORMAT E MBRO
• JTJËS SË AMBIENTIT,AJRIT ,UJIT,ZHURMËS ETJ.
• INDUSTRITË DHE KOMPLEKS -ET E MËDHA NDOTËSE ,SOT
  JANË PROBLEM GLOB-
• AL DHE BRENGË REALE

86
PRAKTIKAT JOETIKE BIZNESORE

• JANË TË SHPESHTA DHETË SHUMTA KUDO.ATO JANË
• 1.MANIPULIMI I EMOCIONAL I NJERËZVE,DUKE EKSPLOAT
• -UAR GJENDJËN E TYRE VUL
• NERABILE.
• 2.KEQPËRDORIMI DHE PËR -GENJËSHTRIMI I FAKTEVE

87

• 3.PËRFITIMET TEJMASE
• 4.FALSIFIKIMI I ECURIVE DHE TË DHENAVE,PËR TË
  TREGUAR RRITJE PROFITI
• 5.SHMANGIA E NDESHKIMEV
• E OSE KOMPENZIMEVE ,PER VEPRIMET E PALIGJSHME
• 6.MUNGESA E TRANSPAREN

88

• -NCËS DHE REZISTENCA E
• HETIMEVE EVENTUALE
• 7.DËMTIMI I AMBIENTIT
• 8.PËRDORIMI I MJETEVE DHE INSTRUMENTEVE PËR
• LEVERDI PERSONALE OSE
• PROFESIONALE
• 9.DISKRIMINIMI SEKSUAL.

89
ECURIA NË RRITJE E BIZN -ESEVE ETIKE NË TREG

• ËSHTË EVIDENTE DHE DINA
• MIKEDOMINUESE?
• MUNGESA E ETIKËS NË BIZNES ,ËSHTË ARSYE PSE
• EKONOMIA BOTRORE SOT
• ËSHTË NË KRIZË TË THEL -LË.
• BIZNESET SERIOZE,KREATIV

90

• VË DHE PËRSPËKTIVE E KA
• NË PA LEVERDINE DHE PËR PARËSINË E TË QENIT
• ETIK,HUMAN DHE KONSIDER ATIV DHE I MARRIN PARAS
  -YSHE KETO KOMPONENTA.
• ATO KANË VETËKONTROLL,
• TRANSPARENCË DHE PERG -JEGJËSI NDAJ TË GJITHVE.

91
MËSIMI ETIK QË BIZNESËT DUHËT MËSUAR

• PËRBALL DHE PËRKUNDËR TË GJITHAVE,ZBATIMI I TAKT
  -IKAVE,VEPRIMEVE DHE PRA -KTIKAVE ETIKE ËSHTË JO
  VETËM PËRPARSI KOMPAR -ATIVE,POR EDHE DOBI EKSK
  -LUZIVE E TYRE.PRANDAJ
• -NDRYSHO PARA SË TË NDËSHKOHESH!!!................
  ...