SEL

1
SELÇUKLUMEDRESELERIABDULLAH SAHIN
Sunuindir.blogspot.com
2
NIZAMIYE MEDRESELERI
3

• Ilk Selçuklu medresesi Tugrul Bey (l040-1063)
  tarafindan 1046 yilinda Nisabur'da kurulmustur.
  Baslica Selçuklu medreseleri Nizamülmülk
  (1063-1092) tarafindan kurulmustur.
  Nizamülmülk'ün kurmus oldugu bu devlet teskilati,
  kendisinden sonra gelen Islâm-Türk devletleri
  için bir örnek olmustur.
• Ayrica kurdugu medreselerde güçlü bir din
  egitiminin yaninda, Islâm hukuku anlayisina uygun
  egitilmis güvenilir ve yetenekli yöneticileri
  yetistirmektir. Dinî sahada izledigi hosgörülü ve
  birlestirici siyaseti, ülkeyi terk eden Kuseyrî
  ve Cuveynî gibi ünlü bilim adamlarinin yurtlarina
  geri dönmelerini saglamistir. Bu hosgörülü
  siyaseti, kendini medreselerde de göstermistir.
  Çünkü, kurdugu Nizamiye medreseleri çesitli
  düsüncelerin barinabildigi ilmî ve idari
  muhtariyete sahip üniversite karakteri tasiyordu.
  Nizamülmülk Bagdat, Musul, Basra, Nisabur, Belh,
  Herat, Isfahan, Merv, Amul, Rey ve Tus gibi büyük
  kentlerde çok sayida bu tip medreseler kurdu.

4

• Büyük Selçuklu Imparatorlugu Veziri
  Nizamülmülkün 1068 de Bagdatta açmis oldugu
  Nizamiye Medresesi Türk yüksekögretim tarihinde
  yüksekögretim kurumu olarak önemli bir kurumdur.
  Gazali, Nisabur Medreseside ögrenim gördükten
  sonra Bagdatta açilan Nizamiye Medresesi nde
  1091-1095 yillari arasinda müderrislik
  yapmistir.

5
Nizamülmülk medreselerinin baslica amaçlari

• 1) din adami yetistirmek,
• 2) yoksul ve yetenekli ögrencileri okutup topluma
  kazandirmak,
• 3) imparatorlugun yönetimi için memur yetistirmek
  ve
• 4) devlet adamlarini egitmektir.
• 5) bilginleri bir görev ve maasla medreselere
  baglayip denetim altinda tutmaktir.

6

• Nizamiye medreseleri, "egitimde sans ve
  firsat esitligi" gerçeklestirmeye çalismistir.
  Devlet, medreseleri "yatili ve burslu" bir egitim
  kurulusu haline getirmekle ögretimde imkân ve
  firsat esitligini saglama çalismalarina girismis
  oluyordu. Ayrica ögrenci statüsünde bazi
  yenilikler getirmistir. Bu yenilikler, medrese
  ögrencilerinin büyük bir kisminin yatili olmasi
  ve medrese vakfindan burs alabilmeleridir.

7

• Bu okullarin bir benzerleri Anadolu
  Selçuklulari tarafindan Konya, Kayseri, Sivas ve
  Erzurum'da açilmisti. Bir dönemin bilim merkezi
  olarak toplumu aydinlatan Nizamiye Medreseleri
  Osmanli, medreselerine de örneklik etmistir.
  Imam-i Gazali gibi büyük bir sahsiyet Nizamiye
  medresesinde bas müderrislik görevinde bulunmus,
  âlim ve fâzil biri olarak onlarca talebe
  yetistirmisti.

8

•  
• Aslinda medreseler Selçuklulardan önce
  kurulmustur. Ancak bunlar özel medrese
  niteligindeydi. Oysa, Nizamiye medreseleri
  devletin teftis ve himayesi altinda faaliyet
  gösteren resmî ve muntazam ögretim kurumlari idi.
•  
• Nizamülmülk'ün yaptirdigi medreseler ile
  Karahanli medreseleri arasinda çesitli
  benzerlikler vardir. Selçuklu medreseleri de
  Karahanli medreseleri gibi Budist manastirlarina
  berkiyorlardi. Bundan dolayi ünlü müstesrik
  Wilhelm Barthold (1869-1930), Selçuklu
  medreseleri için, Budist viharalarindan örnek
  alindigini iddia etmistir.

9
Nizamiye Medreselerinin Türk ve Islâm Egitim
Tarihindeki Yeri ve Önemi

• 1- Medreseler ile camiler medreseler,
  mimarî açidan camiden tamamen ayri bir plana
  sahiptirler. Bu yapilariyla medreselerin, okul
  mimarîsinin veya üniversite kampüsünün ilk
  örnegini teskil ettikleri görülür.
• 2- Medreseler, ilk önce Türkistan'da
  Karahanlilar tarafindan kurulup, Gazneliler ve
  Samanogullari tarafindan da gelistirilmekle
  beraber, medreselerin devlet ve toplum tarafindan
  büyük bir ilgi ve destek görmesi sonucunda
  yayginlasmalari ve bir üniversite kimligi
  kazanmalari Nizamiye medreseleriyle
  gerçeklesmistir.

10
3- Nizamiye medreselerinde genellikle din,
hukuk ve dil ögretimi yapilirdi. Felsefeye karsi
ilk tepki Bagdat Nizamiye medresesinde
müderrislik yapan Gazali'den gelmekle beraber,
Nizamiye medreselerinde Felsefe ve Mantik
dersleri de okutulmustur.  4- Nizamiye
medreselerinde kullanilan ögretim metodu, Islâm
dünyasindaki medreselerde kullanilan geleneksel
ögretim metodu haline gelmistir. Bilhassa serh ve
hasiye metodunun Islâm dünyasinda kullanilan
geleneksel ögretim metodu haline gelmesinde
Nizamiye medreseleri etkili rol oynamislardir.
  
11
5-Arapça'nin Islâm dünyasinin ortak ögretim dili
olarak yayginlasmasi Nizamiye medreseleriyle
gerçeklesmistir. Türkçe'nin serh ve hasiye dili
olarak kullanilmasi ve Farsça'nin da Türk
medreselerinde okutulmasinin öncülügünü Nizamiye
medreseleri yapmistir. 6- Nizamiye medreseleri,
Türk ve Iran halki ve kültürünün yakinlasmasi ve
kaynasmasinda aktif rol oynadigi gibi, ortak bir
Islâm kültürü ve müslüman kardesliginin
dogmasinda da etkili olmuslardir. 7- Bugün orta
ve yüksek ögretim kurumlarinda uygulanan "ders
geçme ve kredi sistemi"nin baslangicini teskil
eden, medreselerdeki "ders geçme
sistemi",Nizamiye medreseleriyle kurumlasmis ve
yayginlasmistir.
12
8- Bugün çagdas dünyada yüksek ögretim
kurumlarinda uygulanan burs, kredi ve yatililik
sistemi, Nizamiye medreseleriyle kurumlasmis ve
yayginlasmistir.  9- Medreselere daimi
statüde ögretim elemani yetistirme ve bunlar
arasinda bir mertebelesme sistemi olusturma, yine
Nizamiye medreseleriyle kurumlasmistir.  10-
Medreselerden mezun olanlara "icazetname"  verme
uygulamasinin ilk örnekleri, Nizamiye
medreselerinde görülmektedir. 
13
Büyük Selçuklu yönetimini örnek almis olan
Anadolu Selçuklulari, medreselerde talebelerine
daha genis imkanlar saglamistir. Bu dönemde
medreseler, devletin önde gelen kisileri
tarafindan vakif olarak kurulmustur.
S.Tekindag, Avrupa üniversitelerindeki doktora
sinavi usulünün, Selçuklu medreselerindeki
icazetten alindiginin tespit edildigini
söylemektedir. Selçuklulara baktigimizda
medreselerin yaygin oldugunu görmekteyiz. Bunun
sebeplerini inceleyecek olursak
14
1- Genisleyen Selçuklu Imparatorlugunun yönetimi
için memur yetistirme ihtiyaci,2- Islamiyeti
yeni benimsemis Oguz topluluklarinin yeni
inançlarinin pekistirilme, eskilerinin silinme
gereginin duyulmasi,3- Din adami yetistirme
ihtiyaci,4- Yeni ele geçirilen ülkelerin manen
de fethini saglamak için gerekli insanlari
yetistirme düsüncesi, 5-Yoksul veya yetenekli
ögrencileri okutup topluma kazandirma
düsüncesi,6- Bilginleri bir görev ve maasla
medreselere baglayip denetim altinda tutmak ve
böylece devlete karsi gizli hareketlere
katilmalari ihtimalini ortadan kaldirmak, 7-
Devlet adamlarinin egitim ve bilim severligi.
15
Ilk medreseler camilere ve mescitlere bagli,
onlarin yaninda ya da içinde ögretime ayrilmis
özel yerlerdi. Daha sonra Selçuklu sultanlari
kendi adlarina oldugu kadar eslerinin adina da
-çogu tip alaninda ögrenim veren- medreseler insa
ettirdiler. XII. yüzyildan itibaren görülen
Anadolu Selçuklu Medreseleri, açik ya da kapali
avluludur. Açik avlulu medrese tipi ise en yaygin
olanidir. Bunlarda tek, çift, üç ve dört eyvanin
yani sira iki katli olanlari da bulunmaktadir.
Bunun yani sira avlu yerine, büyük bir kubbeyle
örtülü merkezi bir mekanin bulundugu medreseler
de ikinci temel tipi olusturmaktadir.  
16
KAYSERIDEKI MEDRESELER

• Hunat Hatun
  Medresesi
• Kayseride I. Alaaddin Keykubatin esi Hunad
  (Mahperi) Hatun tarafindan 1237/1238 yilinda
  yaptirilan Medrese, cami, türbe ve hamam
  komplekslerinden ibaret olan Hunad Hatun
  Külliyesi içinde yer alir.
• Dikdörtgen planli, açik avlulu ve iki eyvanli
  olan Medrese, yuvarlak destek kulelerine
  sahiptir. Dogu yönündeki portali kismen yikilmis
  olmasina karsin Selçuklu tas isçiliginin iyi
  örneklerinden oldugu anlasilmaktadir.
• Ana eyvanin solunda kare planli dersane, saginda
  ise iç içe bölmeli mekanlar yer alir. Bu kisimdan
  daha sonra insa edilen Hunat Hatun Türbesine
  geçilir.

17
Taskinpasa Medresesi

• Ürgüp-Soganli yolu kenarinda, Ürgüpün 20km.
  güneyindeki Damsa (Taskinpasa) köyündedir.
  Karamanogullarina ait Medrese, Portali,
  mescitteki mihrabi, kapi ve pencereleri düzgün
  kesme taslardan duvarlari ise moloz taslarla
  örülüdür. Üst örtüsü tamamen yikilmis olmasina
  karsin girisin hemen solundaki merdivenlerden en
  az iki katli oldugu anlasilmaktadir.

18
Ihlasiye Medresesi

• Bitlis Il Merkezinde bulunan Medrese,
  Selçuklular tarafindan 1216 tarihinde
  yaptirilmistir. Kitabesine göre 1589 tarihinde
  Bitlis hanlarindan 5. Serefhan tarafindan
  onarilmistir. Mimari görünüs açisindan klasik
  Selçuklu estetiginin tüm özelliklerini tasiyan
  saheser,

19
Atabey Gazi Ertokus Medresesi

• Medrese, I. Alaaddin Keykubat zamaninda,
  Selçuklu uç kumandani Mübarizeddin Ertokus
  tarafindan H. 621 / M. 1224 yilinda
  yaptirilmistir. Medrese Kapali Tip Medrese
  türüne girer ve dis avlu, iç avlu ile türbe ve
  medrese odalarindan olusur. Medresenin hücreleri
  zemin katta olup, üzerleri kubbelidir. Medresenin
  portali ve yan nisleri, daha sonraki Selçuklu
  Medreselerine göre daha sade bir tezyinatla
  islenmistir. Medresenin içinde hiçbir dekor
  bulunmadigindan, sadece mimarî kuvvete dayali
  degisik bir mekan ifadesi elde edilmistir. Burada
  büyüklük ve ahenk bakimindan gerçekten az görülen
  tesire varilmistir. Tas mihrabiyla Anadolu
  Selçuklu eserlerinin nadir örneklerindendir.

20
Egirdir Dündar Bey Medresesi (Tas Medrese)

• Medrese, 1237 yilinda Selçuklu Sultani
  II. Giyaseddin Keyhüsrev zamaninda han olarak
  yapilmis, daha sonra 1301 yilinda Hamidoglu
  Dündar Bey tarafindan medreseye çevrilmistir.
  Medrese iki katli olup, 30 hücresi vardir.
  Büyük dis kapisinin fevkalâde süsü ve mimarî
  degerinin üstünlügü ile söhret bulmustur. Dis
  kapidan içeriye girilince, küçük antreden sonra
  ikinci bir kapidan geçilerek ortasinda sadirvan
  olan avluya girilir. Ikinci kata 12 basamakli bir
  merdivenden çikilir. Medrese 11 odali olup, 6si
  avlunun saginda, 5i solundadir. Kitabeleri
  Selçuklu sülüsü ile büyük kapinin etrafina
  kazilmistir.

21

• Karatay (Çini
  Eserler) Müzesi
• Karatay Medresesi, Sultan II. Izzeddin Keykavus
  Devrinde, Emir Celaleddin Karatay tarafindan,
  649, H. (1251 M.) yilinda yaptirilmistir. Mimari
  bilinmemektedir. Osmanli Devrinde de kullanilan
  medrese XIX. yüzyilin sonlarinda terk edilmistir.
  
• Medrese Selçuklular Devrinde hadis ve tefsir
  ilimleri okutulmak üzere "Kapali Medrese" tipinde
  Sille tasindan insa edilmistir. Kapi Selçuklu
  Devri tas isçiliginin saheser bir örnegidir. Yazi
  ve desenlerle süslenmistir. Kapinin diger
  yüzeylerine seçme ayet ve hadisler kabartma
  olarak islenmistir.
• Binanin bati yönünde bulunan besik tonozlu
  eyvanin kemerinde besmele ve Ayet-el Kürsi yer
  almaktadir. Kubbeye geçis elemani olan üçgenlerde
  ise Muhammed, Isa, Musa ve Davud peygamberlerin
  isimleri ile dört halifenin (Ebu Bekir, Ömer,
  Osman, Ali)'nin isimlerine yer verilmistir.
  Eyvanin solundaki kubbeli hücre Celaleddin
  Karatay'in türbesidir.

22
Sirçali Medrese Sirçali Medrese Selçuklu ve
Osmanli dönemlerinde medrese olarak
kullanilmistir. Konya'nin ve Anadolu'nun önemli
medreselerinden biri olan Sirçali Medrese Konya
Ili, Meram Ilçesi, Gazialemsah Mahallesi'ndedir.
Açik avlulu, iki eyvanli ve iki katli
medreselerden olan Sirçali Medrese, II.
Giyaseddin Keyhüsrev Devrinde Bedreddin Muslih
tarafindan yaptirilmistir. Çesitli
degisikliklerle 1924 yilina kadar medrese olarak
kullanilmistir.
23
Ince Minare (Tas ve Ahsap Eserler) Müzesi

• Selçuklu Sultani II. Izzeddin Keykavus Devrinde
  Vezir Sahip Ata Fahreddin Ali tarafindan, hadis
  ilmi ögretilmek üzere 663 H.(1264 M.) yilinda
  insa ettirilmistir.
• Darü-l Hadis Selçuklu Devrinin avlusu kapali
  medreseleri grubundadir. Tek eyvanlidir.
  Dogusunda yer alan taçapi, Selçuklu Devri tas
  isçiliginin en güzel örnekleri arasindadir.
• Kubbe kasnaginda kûfi yazi ile "El-Mülkü-Lillah"
  "Ayet'el Kürsi" yazilidir.
• .

24
SIVAS MEDRESELERI

• Sifaiye Medresesi Taç kapisi üzerinde
  yer alan kitabesinde Selçuklu Sultani I. Izzettin
  Keykavus tarafindan 1217 M. yilinda insa
  ettirildigi yazmaktadir. Anadolu'daki Selçuklu
  tip sitelerinin ve hastanelerin en büyük
  boyutlusudur.
• Selçuklu yapilarinda oldugu gibi taç kapisi
  süslemelerine önem verilmistir. Disari dogru
  tasintili taç kapi alinliginin saginda ve solunda
  aslan ve boga kabartmalari yapilmistir.

25

• Gök Medrese 1271 yilinda Sahip Ata
  Fahreddin Ali tarafindan yaptirilmistir. Gök
  medresenin mimari Konyali Kaluyan'dir.
• Gök Medrese açik avlulu dört eyvan
  semasinin uygulandigi iki katli oldugu iddia
  edilen bir medresedir. Koç, domuz, aslan, yilan,
  ejder baslarinin tanindigi bu kompozisyonda burç
  isaretlerinin kast edildigi iddia edilmektedir.
  Türklerin on iki hayvanli takvimlerinde de bu
  hayvanlarin bir kismi mevcuttur.

26

• Çifte Minareli Medrese 1271 yilinda
  Vezir Sahip Semsettin Mehmed Cüveyni tarafindan
  yaptirilmistir. Sivas Gök Medrese Erzurum Çifte
  Minareli Medrese ile benzerlik gösteren yapinin
  iki katli oldugu ögrenilmektedir.

27

• Buruciye Medresesi 1271 M. yilinda
  Anadolu Selçuklu Sultanlarindan III. Giyasettin
  Keyhüsrev zamaninda Hibetullah Burucerdioglu
  Muzaffer Bey tarafindan yaptirilmistir.
• Sarimtirak renkli taslarin oyma olarak
  yapilan giris kapisi ve avlu karsisindaki iç
  cephe, devrin Selçuklu tas oymaciliginin en güzel
  örneklerindendir.

28
ERZURUM MEDRESELERI

• YAKUTIYE MEDRESESi
• Cumhuriyet caddesi üzerinde bulunan ve
  ilhanlilar döneminden kalan Yakutiye Medresesi
  1310 yilinda Sultan Gazan ve Horasanli Bulga
  Hatun'un yardimlariyla Hoca Cemaleddin Yakut
  tarafindan yaptirilmis tir.

29

• ÇIFTE MINARELI MEDRESE
• Tebrizkapi semti'ndeki bu saheserin ismi,
  çesitli kaynaklarda Hand Hatun, Hande Hatun, Eski
  Medrese olarakta geçmektedir.Çifte Minareli
  Medrese'nin Ilhanli Hükümdari Keyhato'nun karisi
  Hand Hatun tarafindan 13.yüzyilin son çeyregi ile
  14.yüzyilin ilk on yillari arasinda, Yakutiye
  Medresesinden önce yaptirildigi tahmin
  edilmektedir.Minarelerindeki muhtesem çinileri ve
  duvarlarindaki çesitli tas kabartmalariyla
  günümüze kadar ulasan tarihi medrese, simdilerde
  Yakutiye Belediyesi'ne devredilmistir.

30
KIRSEHIR CACABEY MEDRESESI

• Kirsehir il merkezinde  yer  alan 
  medrese halk  arasinda   minaresindeki yesil 
  çinilerden dolayi  "Cincikli  Camii" olarak 
  bilinmektedir.  Selçuklular döneminde  Kirsehir
  Emiri Nurettin Cibrilbin  Cacabey tarafindan 
  1271-1272  yillarinda  yapilmistir.  Döneminde  
  astronomi  yüksek okulu olarak hizmet vermistir.
  Taç kapisinin hemen solunda Cacabey'in  yattigi  
  türbe   yer  almaktadir.

31

• Büyük  kubbenin  hemen  altinda,
  Yildizlarin  incelendigi   bir  havuz  
  bulunmaktadir. Mukarnas  kavsarali iki  renkli 
  tas  isçiliginin Taç  kapisi  mimari  bir 
  saheserdir. Minaresi   yapidan  ayri olup, 
  Gözlem  kulesi niteligini tasir. Ana eyvanda yer
  alan karsilikli iki sütun, koni ve küre
  biçimlerinin üst üste  bindirilmesiyle
  olusmustur Bu sütun düzenlemesinin Anadolu Türk
  Sanatinda baska bir örnegi  bulunmamaktadir.
  Medrese yakin zamanda restore edilmistir. Yerli
  ve yabanci turislerin ilgisini çeken Camii,
  Kirsehir'in En büyük tarihi Camisidir.

• Cacabey Camii içi

32
SINOP PERVANE MEDRESESI

• 1261 Yilinda Selçuklu Veziri Süleyman
  Pervane tarafindan yaptirilmistir. Iki eyvanli,
  10 derslikli, 7 odali, müstemilatli, orta
  kisminda üstü açik avlu, avlu ortasinda sadirvani
  bulunan bir yapidir.

33
ANTALYA MEDRESELERI

• Giyasettin Keyhüsrev
  MedresesiKitabeye göre medrese, Atabey Armagan
  tarafindan yaptirilmistir. Ancak, Selçuklu
  Medreseleri yaptiranin degil Sultan Hanin adiyla
  anildigindan Giyaseddin Keyhüsrev Medresesi diye
  adlandirilmistir. 1239 tarihinde yapilan
  Medresenin Taç Kapi portalinden baska saglam
  kalmis yeri yoktur.

34
KAYNAKLAR. AKYÜZ, Yahya Türk Egitim Tarihi,
Pegem Yayinlari, Ankara, 2004. ERGÜN, Mustafa
Örgün Egitimin Kurulmasinda Medresenin Rolü.
ERGÜN, Mustafa Medreseden Mektebe Osmanli Egitim
Sistemindeki Degisme. TURAN,O. Selçuklular
Tarihi ve Türk Islam Medeniyeti, Istanbul.
KUTLUTAS, Hasan Selçuklu- Türk Toplumunda Egitim-
Ögretim Kurumlari, Ankara,1978. KÖYMEN, M. A.
Selçuklu Devri Türk Tarihi, Ankara, 1982.
KURAN, A. Anadolu Medreseleri, I, Ankara, 1969.
BILGE, Mustafa Ilk Osmanli Medreseleri, Istanbul,
1984. BAYKARA, T. Türkiye Selçuklulari Devrinde
Konya, Ankara1985. AKGÜNDÜZ, H. Medreseler ve
Üniversiteler, Diyarbakir, 1998